Στις 13 Σεπτεμβρίου συμπληρώθηκαν 117 χρόνια από τη γέννηση του Καρόλου Κουν. Μια ανάρτηση του κ. Μάνου Λαμπράκη -στο Facebook- ανακίνησε το μέγα θέμα της διάσωσης και κυρίως της προσβασιμότητας στο Αρχείο του μεγαλύτερου ιδιωτικού θεατρικού οργανισμού της νεώτερης Ελλάδας.
Έχω ζήσει από πολύ κοντά και από πολύ μέσα όλες τις προσπάθειες, αμέσως μετά τον θάνατό του Καρόλου Κουν, για τη δημιουργία Μουσείου-Αρχείου και τις διαβεβαιώσεις από ΟΛΟΥΣ τους υπουργούς του Πολιτισμού, (που ήρθαμε σε επαφή για το θέμα), για συμπαράσταση, στήριξη κλπ κλπ. Η πραγματικότητα αποδεικνύει, ότι όλες αυτές οι διαβεβαιώσεις κατέληξαν στο σχεδόν Μηδέν. Κάτι πολύ μικρά κατάφεραν εδώ κι εκεί να διασωθούν, όμως παραμένουν θαμμένα στο πολιτιστικό χάος του σύγχρονου πολιτισμού μας.
Καταλήγει ο κ. Λαμπράκης στην ανάρτησή του:
«Το θέατρο δεν σώζεται με λόγια. Σώζεται με μνήμη σε κυκλοφορία.
Η ιδιωτικότητα του αρχείου δεν είναι τεχνικό κενό αλλά καθεστώς απόκρυψης. Σε μια εποχή όπου εκατοντάδες προγράμματα χρηματοδοτούν την τεκμηρίωση, την ψηφιοποίηση, τη δημόσια πρόσβαση – από ευρωπαϊκά κονδύλια, εθνικά ερευνητικά ιδρύματα, ιδιωτικά πολιτιστικά κεφάλαια – η αδράνεια γύρω από το αρχείο του Κουν δεν μπορεί να διαβαστεί αθώα. Είναι επιλογή αφαίρεσης. Σημαίνει πως η μνήμη του δεν πρέπει να λειτουργήσει, ότι το έργο του δεν πρέπει να παραδοθεί σε νέα μάτια, ότι η μέθοδός του (αν υπάρχει) δεν πρέπει να γίνει κτήμα της επόμενης γενιάς. Σημαίνει πως η σκέψη του Κουν πρέπει να θαφτεί, για να μην ταράζει. Η απουσία του αρχείου δεν είναι η λήθη ενός σώματος, είναι η ταφή ενός τρόπου. Και αυτό ακριβώς αποκαλύπτει την επικαιρότητά του. Διότι μόνον ό,τι ακόμη μπορεί να ενοχλήσει, επιχειρείται να εξαφανιστεί.»
Η Μέθοδος θεωρώ, ότι υπήρξε και μάλιστα διδασκόταν από τους μαθητές του, όχι μόνο στη Σχολή του Θεάτρου Τέχνης, αλλά και σε πλήθος άλλων Σχολών. Χάνεται πια, γιατί το Πνεύμα της Μεθόδου δεν εξυπηρετεί τα σύγχρονα ελληνικά θεατρικά αφηγήματα. Έχω αναφερθεί επανειλημμένως σε άρθρα μου στο Περί Ου, για τη σύγχρονη θεατρική πραγματικότητα.
Σε ένα κείμενό μου, που έφτασε στο Υπουργείο Πολιτισμού στις 22.4.2022, έγραψα «Προτάσεις για τη συντήρηση του υλικού & την ψηφιοποίηση του Αρχείου του Θεάτρου Τέχνης.»
Ένα χρόνο μετά, η Υπουργός Πολιτισμού παραχώρησε στο Θέατρο Τέχνης ένα κτήριο στην Πλάκα, για να γίνει “Μουσείο Καρόλου Κουν”. Ένας χώρος διακοσίων τετραγωνικών, που πρέπει να μπει σε ένα πρόγραμμα, για την επισκευή και τις εργασίες υποδομής, για να στεγάσει το μουσείο. Αυτό, το ελάχιστο πάντως, είναι το μοναδικό πραγματικό δείγμα μιας μορφής ανταπόκρισης στα 38χρονα αιτήματα.
Έγραφα, λοιπόν, σε εκείνο το κείμενο:
«Το αρχείο του Θεάτρου Τέχνης αποτελεί μέρος της σύγχρονης Θεατρικής Ιστορίας της Ελλάδας και πρέπει να καταγραφεί αναλυτικά και να διασωθεί.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΙΩΝ
1/ Συντήρηση και αποκατάσταση κοστουμιών και σκηνικών των παραστάσεων του Αρχαίου Δράματος και ιστορικών παραστάσεων του Θεάτρου Τέχνης.
2/ Καταγραφή και ταύτιση κοστουμιών και σκηνικών αντικειμένων. (Η ιστορική αξία των αντικειμένων αποδεικνύεται μόνο με τη συσχέτιση τους με συγκεκριμένη παράσταση που χρησιμοποιήθηκαν.)
3/ Ψηφιοποίηση του αρχείου του Θεάτρου Τέχνης και δημιουργία ηλεκτρονικής πλατφόρμας, προσβάσιμης από το κοινό και τους μελετητές του θεάτρου.
4/ Το αρχειακό υλικό είναι σημαντικό για μελετητές, φοιτητές, αλλά και για κάθε απλό ενδιαφερόμενο, ο οποίος θα πρέπει να έχει ελεύθερη πρόσβαση σε αυτό, ως μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
5/ Η εκπαιδευτική διάσταση είναι επίσης πολύ σημαντική. Είναι βέβαιο πως το υλικό, που θα έρθει στην επιφάνεια από την συστηματική αρχειοθέτηση και ψηφιοποίηση, θα αποτελέσει ανεκτίμητο εκπαιδευτικό εργαλείο για όλες τις μορφές και τις βαθμίδες εκπαίδευσης.
6/ Οι παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης αποτελούν πηγή έμπνευσης για διαφορετικές ομάδες ενδιαφέροντος π.χ. θεατρολόγους, ηθοποιούς, σκηνοθέτες, νέους επιχειρηματίες, designers κλπ.
7/ Τα έργα που περιλαμβάνονται στο αρχείο (εικαστικά, ενδυματολογικά, μουσικά κλπ.) έχουν σημαντική ιστορική, κοινωνική και καλλιτεχνική αξία.
8/ Με δεδομένο το ενδιαφέρον του κοινού, η δυνατότητα έκθεσης του πολύτιμου αυτού υλικού για το κοινό, σε ειδικό μόνιμο χώρο, θα μπορεί να προσφέρει στο κοινό και τους εκπαιδευτικούς φορείς (σχολεία, πανεπιστήμια, σχολές θεάτρου κλπ. του εσωτερικού και του εξωτερικού) εκπαιδευτική-πολιτιστική εμπειρία και θα συμβάλει στο εκπαιδευτικό τους έργο.
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ: Το θέμα είναι εξαιρετικά επείγον, γιατί για την ταυτοποίηση των παλαιότερων αντικειμένων εκλείπουν με τον καιρό αυτοί που θα μπορούν να τα αναγνωρίσουν.
ΛΥΣΗ Α: ΘΕΣΜΙΚΗ
Να υιοθετηθεί το Θέατρο Τέχνης από την Πολιτεία και να γίνει ένας Οργανισμός-Ίδρυμα, παράλληλος του Εθνικού Θεάτρου, που θα έχει τέσσερις βασικούς στόχους:
1/ Μελέτη του Αρχαίου Δράματος, Νεοελληνικό έργο, Σύγχρονο ξένο θέατρο και Έρευνα στη θεατρική εμπειρική εκπαίδευση. Αυτό δηλαδή που ήταν το Θέατρο Τέχνης κατά την αντίληψη του Καρόλου Κουν.
2/ Να διασωθεί το ιστορικό υλικό και το αρχείο του Θεάτρου και να δημιουργηθεί ένα μουσείο, πραγματικό και παράλληλα ψηφιακό, της Ιστορίας του Καρόλου Κουν και του Θεάτρου Τέχνης.
3/ Η Σχολή με κρατικό έλεγχο και χρηματοδότηση, ώστε να μπορεί να έχει 12-14 μαθητές ανά τάξη.
4/ Εκπόνηση προγραμμάτων, (συνέδρια, εκδόσεις, ψηφιακές εφαρμογές), για την ιστορία του ελληνικού θεάτρου και ιδιαίτερα του αρχαίου δράματος, από την πλευρά τής επί σκηνής εφαρμογής.
5/ Συνεργασία με τα θεατρολογικά τμήματα των πανεπιστημίων, για μελέτες και θεατρικές εφαρμογές. Εκπαιδευτικά προγράμματα για τα σχολεία Μέσης εκπαίδευσης.
ΛΥΣΗ Β: ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΩΝ ΥΛΙΚΩΝ:
Ελάχιστες προϋποθέσεις, για τη διάσωση και προβολή των υλικών:
1/ Κτήριο, περίπου 1000-1200 τμ. όπου θα στεγαστούν:
α) Αποθηκευτικός χώρος για σκηνικά, κοστούμια και σκηνικά αντικείμενα
β) Ένας χώρος για το αρχείο, (έντυπα, φωτογραφίες κλπ), χώρος μελέτης και τεχνικός εξοπλισμός για την ψηφιοποίηση και πρακτική άσκηση φοιτητών.
γ) Ένας χώρος 200-300 τμ για εκθέσεις, με διάφορες θεματικές, για το κοινό και για εκπαιδευτικά προγράμματα
δ) Ένας χώρος έκθεσης των προσωπικών αντικειμένων του Καρόλου Κουν.
2/ Συντήρηση σκηνικών και κοστουμιών. Αποθήκευση σε κατάλληλες συνθήκες, δηλαδή υποδομές ασφαλούς αποθήκευσης.
3/ Πρόσληψη κατάλληλου προσωπικού για τη λειτουργία του χώρου.
4/ Να εξεταστεί η δυνατότητα χαρακτηρισμού ως διατηρητέων των κινητών που έχουν ιδιαίτερη αξία και της Θεατρικής Χρήσης του Υπογείου στο Αρσάκειο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το Θέατρο Τέχνης, με την παρούσα οργάνωσή του, δεν μπορεί να υποστηρίξει τη δομή αποθήκευσης και συντήρησης, χωρίς αποθηκευτικούς χώρους και ειδικό προσωπικό.
Ένα μοντέλο ετήσιας ΔΡΑΣΗΣ για τα επόμενα 30 χρόνια του παραπάνω εκθεσιακού χώρου (30 παραστάσεις αρχαίου δράματος):
α) Κάθε χρόνο μια έκθεση για μια παράσταση αρχαίου δράματος του Θεάτρου Τέχνης.
β) Μια έκδοση για την συγκεκριμένη παράσταση, με υλικά από το αρχείο και άλλες πηγές.
γ) Συνέδριο-Ημερίδα για το συγκεκριμένο έργο, σε συνεργασία με ένα Τμήμα Θεατρολογίας.
δ) Ένα εξάμηνο workshop έρευνας για το συγκεκριμένο έργο, που μπορεί να οδηγεί σε νέα παράσταση.
ε) Ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ με υλικά από το Αρχείο:
α) Ένα υλοποιημένο παράδειγμα αξιοποίησης βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας: Ένα κοστούμι και φωτογραφίες από τα έργα του Θηβαϊκού Κύκλου.
β) Η έκθεση «Επίδαυρος. Έμψυχες εικόνες μιας προσωπικής εξιστόρησης», που έγινε σε τρεις πόλεις (Ρέθυμνο, Ζάκυνθος, Πάτρα), με δύο πολύ επιτυχημένα εκπαιδευτικά προγράμματα, βασισμένη στις φωτογραφίες του λευκώματος «ΘΕΑΤΡΟ ΤΕΧΝΗΣ / ΕΠΙΔΑΥΡΟΣ 1985-1998»
γ) Μια ιδέα, που είχε συζητηθεί, αλλά δεν προχώρησε: Η έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Πολυγύρου, με κοστούμια και φωτογραφικό υλικό από τους “Πέρσες”, παρόμοιο με την εγκατάσταση στο Μουσείο της Θήβας.
Παρακάτω παρέθετα ένα κατάλογο γνωστών σε μένα υλικών: το Αρχείο του Θεάτρου Τέχνης, το κινηματογραφικό Αρχείου του Μίμη Κουγιουμτζή, το Αρχείο του Γιώργου Λαζάνη και τέλος ανάφερα λεπτομερώς τα υλικά του δικού μου αρχείου (υλικού και ψηφιακού), του οποίου ένα μεγάλο μέρος αναφέρεται σε παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης. Προφανώς υπάρχει αρχειακό υλικό σε ιδιωτικά ή δημόσια αρχεία, που αν δημιουργηθεί ο κατάλληλος φορέας, μπορεί να συμπεριληφθεί σε μια ψηφιακή πλατφόρμα, που θα μπορούσε να λειτουργήσει με την ευθύνη ενός Θεσμού – Θεάτρο Τέχνης Καρόλου Κουν.
Στα 80χρονα του Θεάτρου Τέχνης, το 2022, δεν εισακούστηκε αυτή η πρόταση. Ας μεταφέρουμε τις ελπίδες μας στο 2042, στην επέτειο των 100 χρόνων… τότε που ίσως υπάρξει μια εξουσία Πολιτισμού, να αναγνωρίσει το μέγεθος της προσωπικότητας του Καρόλου Κουν, της δυναμικής του Πνεύματός του για το μέλλον του Θεάτρου στην Ελλάδα και της προσφοράς του Θεάτρου Τέχνης στον ελληνικό πολιτισμό.
[Φωτογραφίες του Αρχείου μου, από την έκθεση «75 χρόνια – 75 αντικείμενα», που έγινε στη ΣΤΟart ΚΟΡΑΗ της Εθνικής Ασφαλιστικής, από την 1η Ιουνίου έως τις 27 Ιουλίου του 2017, που ΔΕΝ επισκεύθηκε η τότε Υπουργός Πολιτισμού.]
Υ.Γ. Έγραψα τότε, με την ευκαιρία εκείνης της έκθεσης:
Οι Αριθμοί
Σε μια αναζήτηση στη μηχανή της Google εμφανίζονται στη λέξη “Κουν” 325.000 λήματα, (για “Σεφέρης” 436.000 και για “Ελύτης” 184.000), ενώ για “Θέατρο Τέχνης” 216.000 λήματα (για “Πανεπιστήμιο Αθηνών” 516.000 και “Εθνική Βιβλιοθήκη” 209.000).
Οι αριθμοί δε λένε πάντα την αλήθεια, αλλά δείχνουν τάσεις και στάσεις…
Στο μοναδικό σωζόμενο “τετράδιον βεστιαρίου” 140 σελίδων, όπου καταγράφονται σκηνικά, έπιπλα, αντικείμενα Φροντιστηρίου και ενδύματα έντεκα παραστάσεων του Θεάτρου Τέχνης, της περιόδου 1969-1972, μετρήσαμε ένα σύνολο 3.270 αντικειμένων. Αν επιχειρήσουμε μια στατιστική αναγωγή στα 75 χρόνια και στις 400 περίπου παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης, το σύνολο των σκηνικών αντικειμένων, που χρησιμοποιήθηκαν, είναι της τάξεως των 120-150 χιλιάδων. Δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος αυτών των αντικειμένων δεν καταφέραμε να διασωθεί. Στο αρχείο του Θεάτρου Τεχνης υπάρχουν ακόμη αρκετές χιλιάδες υλικού τεκμηρίωσης, φωτογραφίες, μακέτες, προγράμματα παραστάσεων, κριτικές και αποκόμματα εφημερίδων.
Στην έκθεση αυτή διαλέξαμε να παρουσιάσουμε 75 αντικείμενα, με την ελπίδα ότι θα υπάρξουν οι συνθήκες ή θα τις δημιουργήσουμε, για να συντηρηθούν, να αναδειχθούν και να αποκτήσουν μια μόνιμη έκθεση, όσα μικρά ή μεγάλα έχουν διασωθεί, πριν η αδιαφορία ή η φυσική φθορά καταφέρουν να εξαφανίσουν κάθε ίχνος από τα υλικά τεκμήρια της μεγάλης προσφοράς του Καρόλου Κουν και του Θεάτρου Τέχνης στον νεοελληνικό πολιτισμό.
Τα άυλα, ευτυχώς, δεν κινδυνεύουν. Διασώζονται βαθειά στη μνήμη των θεατών και στο πάθος των πιστών, που διδάχτηκαν και διδάσκονται από το πνεύμα αγάπης και αφοσίωσης στο Θέατρο, που ο Κάρολος Κουν και οι μαθητές του επέμειναν να κρατούν αναμμένο για να φωτίζει τον δύσκολο δρόμο.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Ο τίτλος του άρθρου είναι δανεισμένος από την ανάρτηση του κ. Λαμπράκη, τον οποίο ευχαριστώ, για την ευαισθησία του στα θέματα Πολιτισμού.
ΚΖΚ 18.9.2025
