Ελένη, καλώς βρισκόμαστε και σ’ αυτή τη στήλη του Περί ου μας! Χαίρομαι που συζητάμε για το νέο βιβλίο σου, το οποίο, προσωπικά, βρήκα εξαιρετικά ενδιαφέρον και διάβασα με χαρά.

Το βιβλίο έχει τον τίτλο «Γιατί (το) Πιστεύω». Από πού προκύπτει ο τίτλος;

Ο τίτλος γεννήθηκε από μια απλή, αλλά καθοριστική ερώτηση που όλοι, κάποια στιγμή, οφείλουμε να θέσουμε στον εαυτό μας: Γιατί πιστεύω; Ταυτόχρονα όμως, είναι και αναφορά στο Σύμβολο της Πίστεως — το Πιστεύω. Η παρένθεση («το») δηλώνει αυτή τη διπλή ανάγνωση: την προσωπική πίστη και το κοινό ομολογιακό κείμενο της Εκκλησίας. Έτσι, το βιβλίο κινείται ανάμεσα στην προσωπική ομολογία και στη δογματική θεμελίωση της πίστης μας. Γιατί δηλαδή ασχολούμαι και ασχολούμαστε (μας αφορά) το Πιστεύω…

Με ποια ή ποιες αφορμές γράφτηκε αυτό το βιβλίο και γιατί; Πού απευθύνεται;

Γράφτηκε με την επιθυμία να ξανασυστηθούμε με την πίστη μας. Ο χριστιανός σήμερα συχνά είναι ονομαστικά χριστιανός, χρειάζεται όμως να γνωρίσει τι ακριβώς πιστεύει και γιατί. Από την άλλη, ο μη χριστιανός ή ο αναζητητής μπορεί να βρει σε αυτές τις σελίδες μια πρώτη γνωριμία με τον χριστιανισμό, απαλλαγμένη από προκαταλήψεις. Δεν πρόκειται μόνο για θεολογικό σύγγραμμα, αλλά και για έναν διάλογο ανάμεσα στην σκέψη, την καρδιά και την εμπειρία.

Στο βιβλίο αφιερώνεις μεγάλο μέρος στις Οικουμενικές Συνόδους. Πόσο καθοριστικές υπήρξαν; Είναι «ξεπερασμένες»;

Καθόλου. Οι Οικουμενικές Σύνοδοι είναι οι πνευματικοί σταθμοί της Εκκλησίας. Δεν είναι ιστορικά μουσεία, αλλά ζωντανές μαρτυρίες πίστης. Εκεί καθορίστηκε η γλώσσα της Εκκλησίας για το Ποιος είναι ο Χριστός, ποιος είναι ο Θεός και ποιος είναι ο άνθρωπος. Χωρίς τις Συνόδους, θα είχαμε χαθεί μέσα στις ερμηνείες και στις αιρέσεις. Το ότι τις θεωρούμε «ξεπερασμένες» δείχνει πως έχουμε ξεχάσει τη σημασία της αλήθειας μέσα στην εποχή της σχετικοποίησης.

Τι σημαίνει «αίρεση»;

Η λέξη προέρχεται από το αἱρέω-αἱρῶ — δηλαδή επιλέγω, λαμβάνω. Είναι η μερική αλήθεια που παρουσιάζεται ως ολόκληρη. Ο αιρετικός δεν αρνείται εντελώς τον Θεό, απλώς κρατά κάτι και απορρίπτει το υπόλοιπο. Η αίρεση, επομένως, είναι μια τραγωδία του νου, μια διακοπή κοινωνίας. Κυρίως η αίρεση είναι η λανθασμένη πίστη η οποία οδηγεί σε λανθασμένη ζωή.

Ποια η σημασία του «Πιστεύω» για την Εκκλησία και τον πιστό;

Το Πιστεύω είναι το κοινό στόμα της πίστης μας, η κοινή μας ομολογία στον Τριαδικό Θεό, στο ένα βάπτισμα, στην Εκκλησία και τα Έσχατα. Δεν είναι απλώς κείμενο προς απαγγελία, αλλά πράξη ενότητας. Όταν το λέμε στη Θεία Λειτουργία, ενωνόμαστε με όλους τους αδελφούς μας στον χρόνο και στον χώρο. Είναι η ταυτότητα του σώματος της Εκκλησίας, το σύντομο Ευαγγέλιο της πίστης μας.

Πόσο σημαντικό είναι για τη σημερινή θεολογική σκέψη να βρίσκεται σε επαφή με τον Πατερικό λόγο;

Είναι απολύτως αναγκαίο. Ο Πατερικός λόγος δεν είναι παρελθόν, είναι παρόν, είναι τρόπος ζωής. Οι Πατέρες δεν θεολόγησαν θεωρητικά, αλλά μέσα στην προσευχή, το βίωμα και την χάρη. Αν αποκοπούμε από εκείνους, η θεολογία γίνεται απλός στοχασμός, χωρίς Πνεύμα. Ωστόσο εδώ θα πρέπει να επισημάνω και αυτό που γνωρίζουμε καλά, οι Πατέρες δεν θεολόγησαν εκτός εποχής και ιστορίας, ούτε εκτός Εκκλησίας. Ένας Πατέρας δεν είναι αλάνθαστος, γι’ αυτό και υπήρξαν οι Σύνοδοι, διότι κάτοχος της αλήθειας και διερμηνευτής της είναι η Εκκλησία και όχι κάποιο πρόσωπο παρά μόνον ο Χριστός.

Γιατί θεολογούμε;

Θεολογούμε επειδή αγαπούμε. Από έρωτα… Ο άνθρωπος θεολογεί όταν θέλει να μιλήσει για τον Θεό που τον συγκίνησε, τον άλλαξε, τον έσωσε. Η θεολογία δεν είναι φιλοσοφία περί Θεού, είναι δοξολογία και ευχαριστία.

Ποια η διαφορά του Δόγματος από τον δογματισμό;

Το Δόγμα είναι αλήθεια αποκαλυμμένη — είναι ο ήλιος της πίστης. Ο δογματισμός, αντιθέτως, είναι σκιά: η αλαζονεία που νομίζει ότι κατέχει την αλήθεια. Το Δόγμα είναι ζωντανό, μας ελευθερώνει. Ο δογματισμός φυλακίζει, καταστρέφει τον άνθρωπο, τον κάνει αγέλαστο, σκυθρωπό, τον απομακρύνει από τον Χριστό. Για να θυμηθούμε το Κυριακό: «Το Σάββατο έγινε για τον άνθρωπο· όχι ο άνθρωπος για το Σάββατο. Συνεπώς ο Υιός του Ανθρώπου εξουσιάζει και το Σάββατο» (Μάρκ. 2, 27). Έτσι και το Δόγμα διατυπώθηκε για να διερμηνευτεί η αλήθεια όχι για να σκλαβωθεί ο άνθρωπος.

Γιατί δημιουργήθηκαν αιρέσεις; Γιατί ήταν τόσο δύσκολο να κατανοηθεί το Τριαδικό δόγμα;

Γιατί ο Θεός δεν χωρά στη λογική μας. Αν το θέλετε: δεν χωρά στον εγωισμό μας. Οι αιρέσεις είναι η προσπάθεια του ανθρώπινου νου να εξηγήσει το μυστήριο του Θεού με ανθρώπινα μέτρα. Το Τριαδικό δόγμα μιλά για κοινωνία προσώπων — Πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Αυτή η ενότητα μέσα στη διάκριση είναι υπόδειγμα για την ανθρώπινη κοινωνία και ελευθερία. Βλέπετε πόσο ο άνθρωπος δεν μπορεί να αντέξει την ενότητα μέσα στην διαφορετικότητα…

Τι διδάσκει η σχέση των Προσώπων της Αγίας Τριάδας στους πιστούς;

Ότι η αγάπη είναι τρόπος ύπαρξης. Ο Πατήρ υπάρχει επειδή γεννά τον Υιό, ο Υιός υπάρχει επειδή γεννάται από τον Πατέρα, το Πνεύμα υπάρχει επειδή εκπορεύεται εκ του Πατρός. Δεν υπάρχει μοναξιά μέσα στην Τριάδα, άρα και ο άνθρωπος δεν σώζεται μόνος. Εμείς δεν μπορούμε εύκολα να το κατανοήσουμε γιατί ψάχνουμε κάπου να το δούμε ως κίνηση… ο Θεός όμως δεν ΕΧΕΙ αγάπη, ΕΙΝΑΙ αγάπη. Υπάρχει ως Αγάπη… πώς αλλιώς να το πούμε και να μην φλυαρήσουμε;

Ο Χριστός ως «σημείον αντιλεγόμενον». Γιατί τόση δυσκολία να Τον κατανοήσουμε;

Γιατί είναι Θεός και άνθρωπος μαζί — το άπειρο μέσα στο πεπερασμένο. Η θεία και η ανθρώπινη φύση Του προκαλούν τον νου, αλλά σώζουν την καρδιά. Οι Σύνοδοι χρειάστηκαν για να εκφράσουν αυτό το μυστήριο με ακρίβεια, χωρίς να το φυλακίσουν. Και πάντα θα δυσκολευόμαστε, γιατί ο Χριστός δεν εξηγείται, αποκαλύπτεται. Δύσκολο να αποδεχθούμε την σάρκα Του. Δύσκολο να αποδεχθούμε πόσο πολύ μας μοιάζει και να μην σκανδαλιστούμε και ακόμη δυσκολότερο να αποδεχθούμε πόσο μας αγάπησε, τόσο που πέθανε για μας … τόσο που ο Πατέρας απέστειλε τον Υιό Του για την σωτηρία μας.

Ο Θεός είναι «άχρονος», αλλά «μπαίνει» στον χρόνο. Γιατί;

Γιατί μόνο έτσι μπορούσε να μας συναντήσει. Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να μας γνωρίσει, να μιλήσει τη γλώσσα μας, να βαδίσει μέσα στην ιστορία, να σηκώσει τον χρόνο και να τον μεταμορφώσει σε Καιρό. Η Ενανθρώπηση είναι η πιο τρυφερή πράξη αγάπης, η ανακεφαλαίωση των πάντων εν Χριστώ.

Ποιος είναι τελικά ο Χριστός και τι σημαίνει για εμάς;

Ο Χριστός είναι ο Θεός που έγινε άνθρωπος για να γίνει ο άνθρωπος Θεός κατά χάριν. Είναι ο φίλος, ο αδελφός, ο Λυτρωτής. Μέσα Του βλέπουμε ποιοι είμαστε και ποιοι μπορούμε να γίνουμε. «Ἐγὼ πένης διὰ σέ, καὶ ἀλήτης διὰ σέ, ἐπὶ τοῦ Σταυροῦ διὰ σέ, ἐπὶ τάφου διὰ σέ», που μας θυμίζει τόσο ποιητικά ο Χρυσόστομος… (ΕΠΕ τ. 12, σ. 34)

«Τι γυρεύουν μερικές  πόρνες και μοιχαλίδες στην ιστορία του Ιησού;» Εμείς τι περιμένουμε στ’ αλήθεια από τον Χριστό;

Η παρουσία τους δείχνει ότι ο Χριστός δεν ήρθε για τους τέλειους, αλλά για τους ατελείς. Σκοπίμως ο Ευαγγελιστής τις αναφέρει στην γενναιαλογία του Ιησού, ακριβώς για να δείξει ότι η ιστορία μας ξαναγράφεται από τον Χριστό. Ήρθε για να ανακαινίσει τα πάντα και αυτό περιμένουμε από Εκείνον. Την διαφορετική ματιά, την άλλη οπτική, την σωτηρία. Εκείνος περιμένει από εμάς να Τον αγαπήσουμε αλλά και να δούμε στο πρόσωπο του κάθε άλλου τον κατεξοχήν Άλλον, τον Χριστό. Η σωτηρία έρχεται δια της πίστεως, αυτή είναι η αγάπη του Χριστού και στον Χριστό.

Γιατί Θεοτόκος και όχι Χριστοτόκος; Γιατί επελέγη η Μαριάμ; Ήταν ελεύθερη;

Θεοτόκος, γιατί γέννησε τον ίδιο τον Θεό σαρκωμένο, όχι απλώς έναν άνθρωπο που έφερε τη θεότητα. Γιατί επελέγη η Μαριάμ; Ποιος το ξέρει το σχέδιο του Θεού Πατρός; Ίσως γιατί μπορούσε να πει ελεύθερα το «ναι»… Πάντως ο Θεός δεν επιβάλλεται, περιμένει τη συγκατάθεσή μας. Η Παναγία είναι Εκείνη που δέχθηκε να γίνει συνεργός της σωτηρίας λέγοντας το: «Ιδού η δούλη Κυρίου· γένοιτό μοι κατά το ρήμα Σου».

Ποιος είναι ο ρόλος του Αγίου Πνεύματος;

Το Άγιο Πνεύμα είναι η πνοή της Εκκλησίας, η ζωή που αγιάζει, φωτίζει και παρηγορεί. Ό,τι συμβαίνει στην Εκκλησία — η Θεία Λειτουργία, η αγάπη, η μετάνοια — είναι έργο του Πνεύματος. Είναι η αόρατη παρουσία του Θεού μέσα μας. Είναι ο Άλλος Παράκλητος, Αυτός που μας υποσχέθηκε ο Ιησούς ο Αναστημένος ότι θα στείλει φεύγοντας. Το Άγιο Πνεύμα συγκρατεί και συνέχει την Εκκλησία και εμπνέει την αλάνθαστη αποτύπωση των δογμάτων και της αλήθειας του Θεού.

Γιατί πέθανε ο Θεός;

Γιατί μόνον έτσι μπορούσε να καταργήσει τον θάνατο. Ο Θεός πέθανε για να μην πεθαίνουμε εμείς χωρίς ελπίδα. Με τον Σταυρό και την Ανάστασή Του μας χάρισε την δική μας μέλλουσα Ανάσταση.

Πώς «βλέπει» ο Θεός τον άνθρωπο; Είναι ελεύθερος απέναντί Του;

Ο Θεός βλέπει τον άνθρωπο με άπειρη τρυφερότητα. Δεν τον φοβερίζει, τον σέβεται. Μας έπλασε ελεύθερους, γιατί μόνο η ελεύθερη αγάπη είναι αληθινή αγάπη. Δεν υπάρχει σωτηρία χωρίς ελευθερία. Εξάλλου η ελευθερία είναι συστατικό του κατ’ εικόνα, έχουμε κατά χάρη ό,τι έχει ο Θεός κατά φύση.

Τι είναι η Εκκλησία; Ποιο το κέντρο και ο σκοπός της;

Η Εκκλησία είναι Σώμα Χριστού, κοινωνία Θεού και ανθρώπων. Κέντρο της είναι η Θεία Ευχαριστία, σκοπός της η σωτηρία και η μεταμόρφωση του κόσμου σε Βασιλεία Θεού. Όλα όσα ζούμε μέσα στην Εκκλησία είναι «σημεία» και πρόγευση της Βασιλείας. Θα έλεγα κέντρο της Εκκλησίας είναι η Αγία Τράπεζα, η κάθε Αγία Τράπεζα, το Θείο Ποτήριο, τα όρια της Εκκλησίας όμως τα γνωρίζει μόνο ο Χριστός ή καλύτερα ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα. Διότι όπως γράφει ο μακαριστός Μητροπολίτης Σερβίων και Κοζάνης Διονύσιος (Ψαριανός): Τα πάντα, και τη θεία λειτουργία, ενεργεί «ο Πατήρ δι’ υιού έν αγίω Πνεύματι».

Γιατί μιλάμε για «Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική»;

Είναι Μία, γιατί Ένας είναι ο Χριστός. Αγία, γιατί Εκείνος την αγιάζει. Καθολική, γιατί περιλαμβάνει όλο τον κόσμο, δεν είναι θέμα χωρικότητας. δεν εξαρτάται από την καθολικής εξάπλωση Της στην οικουμένη. Αποστολική, γιατί θεμελιώθηκε από τους Αποστόλους στο Ευαγγελικό μήνυμα και συνεχίζει να μαρτυρεί στον κόσμο την Ανάσταση.

Ωστόσο το Μία είναι και εντολή ενότητας. Επίσης Αγία διότι εντός Εκκλησίας αγιάζονται τα μέλη της. Καθολική διότι στην Εκκλησία εκπληρώνεται η καθολικότητα της αλήθειας στο πρόσωπο του Χριστού και τέλος Αποστολική διότι στην αποστολική διαδοχή θεμελιώνεται η ενότητά της.

Τελικά, τι περιμένουμε ως Χριστιανοί;

Προσδοκώ Ανάσταση νεκρών… λέμε στο Σύμβολο της Πίστεως, και ζωήν του μέλλοντος αιώνος. Περιμένουμε την Ανάσταση των νεκρών και τη ζωή του μέλλοντος αιώνος, όχι ως υπόσχεση, αλλά ως εμπειρία που ήδη αρχίζει εδώ, μέσα στην Εκκλησία. Ο απώτερος στόχος μας είναι η θέωση — να ζούμε αιώνια μέσα στο φως και την αγάπη του Θεού. Αυτό που έλεγαν οι παλιοί: Να δούμε Θεού πρόσωπο.

Διότι, με περισσή βεβαιότητα για την μελλοντική μας Ανάσταση, θα σας πω ότι όλοι είμαστε καλεσμένοι στο Τραπέζι της Βασιλείας. Αυτήν την Βασιλεία προγευόμαστε κάθε που σαρκώνεται η αγάπη στις ζωές μας.

Αμήν και ευχαριστώ πολύ Ελένη Ζάχαρη για τις εξαιρετικές ερωτήσεις και το αγαπημένο Περί ου την ευκαιρία της συνέντευξής μας.