Ποια είναι η ανάγκη για να ακούμε τους λυγμούς του παρελθόντος; Γιατί πρέπει να ξύνουμε τη μνήμη; Οι στατιστικές λένε πως όλο και περισσότερο οι αναγνώστες γυρνούν στα ιστορικά βιβλία και μυθιστορήματα, γιατί θέλουν να καλύψουν τα κενά. Έτσι κι εγώ, ως λάτρης των ιστορικών μυθιστορημάτων, επέλεξα το νέο και εξαιρετικό βιβλίο της συγγραφέως Φωτεινής Μυλωνά-Ραΐδη, από τις εκδόσεις το Δόντι, για να κλείσω το κεφάλαιο του εμφυλίου, που δεν γνωρίζω καλά. Μα αντί να βυθιστώ στην ιστορία, διάβασα ένα εκπληκτικό λογοτεχνικό μυθιστόρημα. Η συγγραφέας μετουσίωσε τη μαύρη ιστορία του εμφυλίου σε έργο τέχνης. Μας καλεί να μην ξεχάσουμε. «Η θύμηση», γράφει, «είναι το πιο ακριβό φάρμακο του κόσμου. Η θύμηση κι η ενσυναίσθηση.»
Γινόμαστε συνοδοιπόροι μιας ανθρώπινης ιστορίας στα δυσοίωνα χρόνια του εμφυλίου(1947-1949), ενός αδελφοκτόνου πολέμου, που ακόμη μετρούμε τις πληγές του. Γινόμαστε μάρτυρες της ζωής μιας νεαρής γυναίκας, της Λένης, χήρας στα τριάντα της και μάνας δυο παιδιών, που αποφάσισε στα τριάντα τρία της να αυτονομηθεί από γονείς και πεθερικά και να αναλάβει μόνη της τη ζωή της. Η καταγωγή της είναι από το Κρίκελλο, που είναι στην Ευρυτανία, όπως και το Κερασοχώρι, που μοιάζει με ρηχό καυκί καλονοικοκυκοιράς!
Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, με 24, 26 και 10 κεφάλαια αντίστοιχα, σκιαγραφώντας χαρακτήρες, συναισθήματα, οδοιπορικά, σκέψεις.
Η Λένη είναι η πρωταγωνίστρια και γύρω της ανασαίνουν ο Γιώργης, ο Βασίλης, ο Κωστής, θύματα του αδελφοκτόνου πόλεμου, που μέσα από τις 530 σελίδες αυτού του μυθιστορήματος, μολογάνε τα βάσανά τους για να μην επαναληφθούν ποτέ ξανά. Όχι, δεν πρέπει να ξεχάσουμε, γιατί τα λάθη αν ξεχαστούν επαναλαμβάνονται.
Ένας ύμνος είναι όλο το βιβλίο στη Γυναίκα και την Ειρήνη. Στη μάνα, τη σύντροφο, την αγωνίστρια που παλεύει για τα παιδιά της να ζήσουν σε μια ελεύθερη Ελλάδα με ιδανικά και αξίες. Στη Γυναίκα που δεν υποκύπτει, που σφίγγει τα δόντια και περπατά στις βουνοκορφές και τους λόγγους, ώστε να μείνουν ελεύθερα από τους κατακτητές.
Πολλές φορές πισωγύρισα γιατί με συνέπαιρνε η γραφή της. Κεντήστρα του λόγου, που σαϊτεύει λέξη-λέξη, πρόταση με πρόταση. «Σταφυλοπατούν, γοργογύρισμα, χειμωνιάτικο αγριοκαίρι, μαυλίστρα η φωνή της αμνηστίας, γλυκόρωγα τσαμπιά, γεννησαρούδι, χλαπαταγή μουλαριού, θεϊκό μαγνάδι της καταχνιάς, κυκλογύριζε, γερά τα δικά τους κόκκαλα, αργασμένα από την αγριάδα του τόπου τους και της δουλειάς τους τον κάματο, ρεούλι, παραδαρμένη φιδομάνα, φτερώνω την ψυχή, των φιδόπουλων το δηλητήριο έρχεται δεύτερο, κάμπος γυμνός, στάχυα οι μαχητές έπεφταν καταγής, ξεφτίδια η ανθρωπιά. Και το εμείς διασπάστηκε σε δεκάδες εγώ που μαίνονταν για τη ζωή τους και μόνο».
Λέξεις από την ντοπιολαλιά του τόπου της αλλά και δικές της, γλωσσοπλάστης η συγγραφέας, μας δίνει μια ακόμη ευκαιρία να καταλάβουμε και να αγαπήσουμε τον πλούτο της γλώσσας μας. Περιγραφές συγκλονιστικές που σε ταξιδεύουν στα δύσβατα μονοπάτια από την Ευρυτανία μέχρι τα Πιέρια και τον Όλυμπο, για τη μονάκριβη τη λευτεριά. Δεν χαρίζεται σε κανέναν, σε καμιά πλευρά, ούτε των Χιτών αλλά ούτε και των ανταρτών. Με αντικειμενική οπτική τα γράφει με το όνομά τους. Γράφει στη σελίδα 167 «Οι μεγαλόσχημοι σύντροφοι της Αθήνας, στα δικά τους χωράφια, τα ηγετικά, βιάζονταν να γίνουν ζευγάδες, για να προλάβουν να σπείρουν με το πρωτοβρόχι τους σπόρους της ειρήνης. Αργές οι κινήσεις τους. Προσεκτικές. Οι συμβιβασμοί δεν θέλανε αψάδα. Αψάδα ήθελε μόνο η μάχη, ο πόλεμος». Στη σελίδα 197 αναθεματίζει την αναγκαστική, με νόμο, ερήμωση των χωριών από την τότε Κυβέρνηση. -Τη μεγαλύτερη στη σύγχρονη ελληνική ιστορία μετά το ξεκλήρισμα των Ελλήνων της Μικράς Ασίας-. «Ο πόνος γίνεται στα χείλη τους ανάθεμα. Ανάθεμα σε ’κείνους που το ’πραξαν, που το σκέφτηκαν….. Ανάθεμα στους Αμερικάνους, τους νέους αποικιοκράτες, που ’ρθαν πέρα απ’ τον Ατλαντικό να κάνουν κουμάντο στον τόπο τους. Ανάθεμα σ’ όλους εκείνους που τους κάλεσαν σε «βοήθεια», ξεπουλώντας την πατρίδα τους»
Γράφει για το παιδομάζωμα της Φρειδερίκης στη σελίδα 359 στη Παιδόπολη Σωτήρος, στο Αγρίνιο, αλλά και για την αρπαγή των παιδιών από το ΕΑΜ στη σελίδα 215 «Θα τα πάμε στις σοσιαλιστικές χώρες μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος, να τα προστατέψουμε»
Γράφει στη σελίδα 439 «Αγαστές ήταν οι σχέσεις ανάμεσα στους χίτες και τους χωροφύλακες. Οι επαφές τους πάντα με το μικρό τους όνομα, γεμάτες από αγάπη κι αμοιβαία εκτίμηση. Ενωμένοι κι οι μεν κι οι δε με τα ιερά δεσμά της εθνικοφροσύνης, θεματοφύλακες της πατρίδας, της θρησκείας και της οικογένειας… Έναντι μισθού φυσικά» Αλλά και στη σελίδα 456 δεν συγχωρεί τα λάθη του τότε ΚΚΕ «Το ΚΚΕ εκείνη τη περίοδο είχε κηρύξει πανελλαδική μουγκαμάρα! Να φανούμε καλά παιδιά ήθελε. Να μην κακοκαρδίσουμε τους συμμάχους μας τους Βρετανούς. Να μη δώσουμε περιθώριο στους δεξιούς κυβερνήτες μας να σκεφτούν ότι αθετούμε τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Να μην τους προκαλέσουμε».
Καταθέτει τον όρκο των ανδρών του ΔΣΕ στη σελίδα 496.
“Εγώ παιδί του λαού της Ελλάδας και μαχητής του ΔΣΕ, ορκίζομαι να πολεμήσω με το όπλο στο χέρι, να χύσω το αίμα μου και να δώσω και την ίδια μου τη ζωή για να διώξω από τα χώματα της πατρίδας μου και τον τελευταίο ξένο κατακτητή. Για να εξαφανίσω κάθε ίχνος φασισμού. Για να εξασφαλίσω και να υπερασπίσω τη δημοκρατία, την τιμή, την εργασία, την περιουσία και την πρόοδο του λαού….
Αλλά τι έλεγε ο όρκος των Χιτών, όπως είχε παραμείνει από την ίδρυση της ομάδας τους, στη διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής;
«ΟΡΚΙΖΟΜΑΙ εις τον Θεόν τον Άγιον τούτον όρκον ότι θα υπακούω απολύτως εις τας διαταγάς του ανώτατου αρχηγού του Γερμανικού Στρατού Αδόλφου Χίτλερ. Ανατεθησόμενός μοι υπηρεσίας και θα υπακούω άνευ όρων εις διαταγάς των ανωτέρων μου…»
Ποιος ήταν ο αληθινός πατριώτης;
Το πιο συγκλονιστικό κομμάτι για μένα ήταν ο τρόπος που διάλεξε η Λένη, να πείσει τα παιδιά της για τη συμμετοχή της στον ΔΣΕ, αν και με αναγκαστική στράτευση, όταν αυτά επέμεναν, στη σελίδα 266. «Είσαι μάνα εσύ! Είσαι μάνα! Δεν είσαι πατέρας! Οι πατεράδες πάνε στον πόλεμο!»
Η Λένη ως γυναίκα, αγωνίστρια και μάνα, που πιστεύει πως ο πόλεμος τους θέλει όλους, χωρίς διαχωρισμούς φύλων, τους είπε ένα παραμύθι με τόση αλήθεια μέσα του.
Σελίδες 269, 270: (Απόσπασμα από το παραμύθι) «Αυτή λοιπόν η μεγάαααλη μάνα, η χώρα μας, η Ελλάδα, έχει ένα σοβαρό πρόβλημα και πρέπει να τη βοηθήσουμε εμείς οι μικρότερες μανάδες, που ξέρουμε από παιδιά, για να το λύσει……….. Είναι αδύναμη και με λιγοστό μυαλό. Αυτό είναι το πρόβλημά της!…. Και δύναμη έχει κι ιστορία μεγάλη, μόνο που αρνείται να τις πιστέψει και να πορευτεί μαζί τους. Βάζει μπροστά την αδυναμία της και προχωράει. Εξαιτίας της κερδίζει ψεύτικες αγκαλιές, ψεύτικα εγκώμια και ψεύτικες υποσχέσεις αγάπης από ψεύτικους φίλους, που τους νομίζει αληθινούς. Και μαζί μ’ αυτούς δέχεται …και τα δώρα τους, όλα σε χρήματα, που τα ξοδεύει εδώ κι εκεί σε περιττές ανάγκες. Τα λεφτά, όμως που της δίνουν οι …φίλοι δεν είναι δώρα. Είναι η παγίδα που της στήνουν. Την αφήνουν καλά-καλά να τα ξοδέψει και μετά της τα ζητάνε πίσω. «Δανεικά ήταν», της λένε…. «Αν δεν έχεις, παίρνουμε ανταλλάγματα».
Στο τέλος του βιβλίου υπάρχουν οι επεξηγήσεις των λέξεων κι ένα συγκινητικό επίμετρο. Τι να πρωτοπρολάβω να γράψω για ένα μυθιστόρημα 520 σελίδων που κρύβει το μεγαλείο των πατριωτών για μια λεύτερη χώρα, που το όραμά τους ήταν μια πατρίδα που να μην υπάρχουν ανισότητες και προστάτες; Ένα άρωμα προσπάθησα να σας μεταφέρω. Μακάρι οι αγώνες τους να μη χαθούν, μακάρι να συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε για μια χώρα που δεν θα έχει κατακτητές. Καλοτάξιδο να είναι Φωτεινή Μυλωνά-Ραΐδη!
Σελίδα 512 «Έχουμε δικαίωμα να ζήσουμε δημοκρατικά κι ελεύθερα…. Είπαμε «Όχι!» το 1940 στον ιταλικό και γερμανικό φασισμό, «Όχι!» λέμε και τώρα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Αγγλίας και της Αμερικής, που με το προσωπείο των συμμάχων ήρθαν να μας υποδουλώσουν. Αυτό το «Όχι!» δεν το λησμονούμε και δεν το εξαργυρώνουμε εμείς, όπως άλλοι τάχατες πατριώτες. Το τιμούμε, όπως τιμούμε όλους τους όρκους μας. Γι αυτό και ματώνουμε.»
