Ο συναισθηματικός αλφαβητισμός μας πρέπει να ξεκινά νωρίς
Σ’ έναν κόσμο που διαρκώς επιταχύνει, τα παιδιά καλούνται να διαχειριστούν έντονα συναισθήματα που συχνά δεν ξέρουν πώς ονομάσουν, εξηγήσουν ή να μοιραστούν. Ο συγγραφέας αξιοποιεί την αλληγορία, το χιούμορ και τη ζωντανή αφήγηση για να προσφέρει στα παιδιά εργαλεία κατανόησης και αποδοχής του εσωτερικού τους κόσμου. Ο Γιώργος Μπουμπούσης, με πολύχρονη εμπειρία στον χώρο της παιδαγωγικής, της ψυχολογίας και της λογοτεχνίας, έρχεται να δώσει φωνή σε αυτά τα συναισθήματα μέσα από τις σελίδες της σειράς «Τα ζωάκια των συναισθημάτων» που κυκλοφορεί από την ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ και πλαισιώνεται από τη σειρά JUNIOR PUZZLE CREATORS για παιδιά 4+ που αγαπούν τα παζλ. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, ο Γιώργος Μπουμπούσης μάς μιλά για την παιδική ζήλια, τον φόβο με… μασέλα, τον θυμό που δεν χωράει σε κουτί, αλλά και για τη μεγάλη πρόκληση: να μάθουμε να ακούμε τα συναισθήματα πριν αυτά αρχίσουν να… τσιμπάνε.
Ποια ανάγκη ή εμπειρία σάς οδήγησε να γράψετε «Τα ζωάκια των συναισθημάτων»;
Θεωρούσα πάντοτε ότι όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η συναισθηματική εκπαίδευση ενός παιδιού, τόσο μεγαλύτερα θα είναι τα θετικά αποτελέσματα στην ενήλικη ζωή του. Είναι κάτι άλλωστε που επαληθεύεται από ερευνητικά δεδομένα. Ταυτόχρονα, με τις ιδιότητες τόσο του ψυχολόγου όσο και του δασκάλου, παρατήρησα ότι πολλές από τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές των παιδιών οφείλονται σε συναισθηματική ένδεια: με λίγα λόγια τα παιδιά δεν μπορούν να περιγράψουν τι νιώθουν ή να επικοινωνήσουν σωστά όσα νιώθουν. Οι διαπιστώσεις αυτές με οδήγησαν να καταθέσω τη δική μου συγγραφική πρόταση, δηλαδή ΤΑ ΖΩΑΚΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ.
Κάθε ζωάκι αντιστοιχεί σε ένα συγκεκριμένο συναίσθημα. Πώς επιλέξατε να συσχετίσετε ζώα και συναισθήματα;
Η σειρά απευθύνεται στην προσχολική και πρώτη σχολική ηλικία. Γνωρίζω καλά ότι στις ηλικίες αυτές η αγάπη των παιδιών στα ζωάκια αλλά και στις ιστορίες με πρωταγωνιστές ζώα, είναι μεγάλη. Θα μπορούσα έτσι χρησιμοποιώντας ζώα να κρατήσω το ενδιαφέρον των παιδιών και να δημιουργήσω έναν οικείο σε αυτάκόσμο. Ακόμα, τα ζώα μου δίνουν τη δυνατότητα να σπάσω τα συναισθηματικά στερεότυπα. Δεν είναι τυχαίο για παράδειγμα που ο Φόβος στα βιβλία της σειράς είναι ένας κροκόδειλος. Στην σκέψη των παιδιών ο κροκόδειλος είναι ένα πολύ δυνατό ζώο. Και όμως, ο δικός μας κροκόδειλος φοβάται! Τα συναισθήματα λοιπόν δεν είναι για τους δυνατούς ή τους αδύναμους: είναι για όλους!
Πώς βοηθά ένα παιδί το να “δώσει μορφή” σε ένα συναίσθημα μέσω ενός ζώου;
Το παιδί μέσω του ζώου παίρνει απόσταση από τον ίδιο του τον εαυτό. Έτσι μειώνονται οι άμυνες όταν ακούει ή διαβάζει την ιστορία και μπορεί να προσλάβει καλύτερα τα μηνύματά της. Για παράδειγμα ο μικρούλης που ζηλεύει, δε διαβάζει για ένα παιδάκι που ζηλεύει αλλά για μια ζηλιάρα βατραχίνα. Δεν μπαίνει στη διαδικασία να σκεφτεί πόσο του μοιάζει ή δεν του μοιάζει ο ήρωας. Απολαμβάνει την ιστορία και ταυτόχρονα επεξεργάζεται το συναίσθημα της ζήλιας χωρίς προσωπικές αντιστάσεις. Την παραπάνω διαπίστωση την έχω κάνει και εμπειρικά όλα αυτά τα χρόνια που ως ψυχολόγος εργάζομαι με μικρά παιδιά: όταν επιλέγω για ήρωα ένα ζώο το μήνυμα φτάνει ασφαλέστερα στο παιδί. Τέλος, δίνοντας μορφή ζώου σ’ ένα συναίσθημα, ανοίγει ένας τεράστιος χώρος φαντασίας, δημιουργικότητας και διασκέδασης.
Προβλέψατεη σειρά να περιέχει υλικό για δραστηριότητες, συζήτηση, θεατρικό παιχνίδι ή ζωγραφική;
Η σειρά, όταν έκανα την πρόταση στην ΕΛΛΗΝΟΕΚΔΟΤΙΚΗ, ήταν σχεδιασμένη να αποτελείται από τα βιβλία. Οι εκπαιδευτικοί πολλές φορές όμως, με αφορμή τις ιστορίες, δημιουργούσαν οι ίδιοι υλικό και, πιστέψτε με , ήταν πραγματικά πολύ καλό! Μπαίνοντας όμως κι εγώ μέσα στα νηπιαγωγεία και στα δημοτικά για να παρουσιάσω τις περιπέτειες των Συναισθημάτων, δε σας κρύβω ότι γεννήθηκε αρκετές φορές στο μυαλό μου η ιδέα να εμπλουτιστεί η σειρά με βοηθητικό περιεχόμενο. Προς το παρόν κυκλοφορούν παζλ με τους ήρωες της σειράς, η σειρά JUNIOR PUZZLE CREATORS για παιδιά 4+. Η δυσκολία σύνθεσης είναι προσαρμοσμένη στην ηλικία τους. Το παιδί μπορεί να συνθέσει δύο εικόνες: στη μια εικόνα πρωταγωνιστούν τα ευχάριστα συναισθήματα και στην άλλη τα δυσάρεστα συναισθήματα.
Γιατί επιλέξατε να συνδέσετε τη μασέλα που παραπέμπει στην τρίτη ηλικία με το συναίσθημα του φόβου;
Αρχικά να σας πω ότι δεν έκανα ποτέ αυτή τη σύνδεση γράφοντας την ιστορία. Ίσα- ίσα μάλιστα που είχα στο μυαλό μου τα παιδιά όταν έγραφα για τη μασέλα. Πάρα πολλά παιδάκια φορούν μασελάκια για να αντιμετωπίσουν θέματα με τα δοντάκια τους. Επίσης ο φόβος, το άγχος αλλά και ο θυμός «ξεσπούν» πολλές φορές στα δόντια των παιδιών: τα παιδιά δηλαδή τρίζουν τα δόντια τους χωρίς να το καταλαβαίνουν!
Αν ο φόβος είχε φωνή, τι θα έλεγε σήμερα στα παιδιά; Κι αν είχε πρόσωπο, πώς θα έμοιαζε;
Αν είχε φωνή θα τους έλεγε: «Μη φοβάστε να φοβάστε! Ο καλύτερος τρόπος να νικήσετε τον φόβο σας είναι να μην τον κρατάτε κρυμμένο μέσα σας! Είμαι ένα συναίσθημα και θέλω κι εγώ λίγη… δημοσιότητα!» Αν είχε πρόσωπο μάλλον, σαν χαμαιλέοντας, θα έπαιρνε τη μορφή καθενός από εμάς. Θα ήταν δηλαδή το πρόσωπό μας που μέσα στα μάτια του θα καθρεφτίζονταν οι φόβοι μας!
Να σταθώ στο βιβλίο σας για τον θυμό που εκδόθηκε τελευταίο, το 2024, από την Ελληνοεκδοτική, όπως όλα της σειράς. Παρουσιάζεται τον θυμό ως «μια κόκκινη μπάλα που φουσκώνει» και το παιδί αναρωτιέται: «Τόσο θυμό, τι να τον κάνω;» Πώς το βοηθάτε να βρει την απάντηση;
Η απάντηση έρχεται μέσα από την ανάγνωση-ακρόαση της ιστορίας. Τον θυμό που με κατακλύζει πρέπει να τον μετατρέψω σε ενέργεια και να τον εκτονώσω. Αν τον κρατάω μέσα μου στο τέλος θα εκραγώ προκαλώντας προβλήματα στον εαυτό μου αλλά και στους γύρω μου. Ο αρκούδος, ο κύριος Θυμός λοιπόν, ξεκινά μετά την παρότρυνση των φίλων του να διαχειρίζεται λειτουργικά τον θυμό του και, κάπου εκεί, κρύβεται η απάντηση!
Ποιο συναίσθημα θα θέλατε να εξερευνήσετε σε επόμενο βιβλίο σας και γιατί;
Στο επόμενο βιβλίο θα αναφερθώ στο θάρρος. Τα παιδιά μιλούν πολλές φορές για το πόσο γενναία είναι μπροστά στις δυσκολίες. Δυσκολεύονται να παραδεχτούν ότι υπάρχουν πράγματα που τα κάνουν να δειλιάζουν. Η ιστορία του θάρρους λοιπόν, που θα είναι ένα μικρό ποντίκι, έρχεται να …ανατρέψει για άλλη μια φορά τα στερεότυπα περί θάρρους!
Πώς ορίζετε τη συναισθηματική αγωγή και ποια η θέση της στο σύγχρονο σχολείοως πυλώνας μάθησης; Υπάρχει χώρος για αφήγηση, φαντασία και χιούμορ;
Συναισθηματική αγωγή είναι η συστηματική και απρόσκοπτη εκπαίδευση των παιδιών στο σχολείο σε θέματα που έχουν να κάνουν με την έκφραση, αναγνώριση και διαχείριση των συναισθημάτων τους. Είναι δηλαδή μια διαδικασία που πρέπει να αρχίζει από το Προνήπιο και να ολοκληρώνεται στην Τρίτη Λυκείου. Η μάθηση θα είναι πρωτίστως βιωματική και θα αφορά στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών ανά ηλικία. Φυσικά και υπάρχει χώρος για αφήγηση, φαντασία και χιούμορ μέσα σε αυτήν την προσπάθεια. Άλλωστε και στα βιβλία της σειρά ΖΩΑΚΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΩΝ το χιούμορ και η φαντασία έχουν την τιμητική τους!
Πιστεύετε ότι τα παιδιά σήμερα δυσκολεύονται περισσότερο να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους σε σχέση με παλιότερες γενιές;
Επειδή τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια εργάζομαι πολλές ώρες της ημέρας μου με παιδιά, παρατηρώ ότι μιλούν πιο εύκολα από παλιότερες εποχές για τα συναισθήματά τους. Σε αυτό παίζει ρόλο και η είσοδος της συναισθηματικής αγωγής στα σχολεία, έστω και αποσπασματικά αλλά και το ενθαρρυντικό κοινωνικό πλαίσιο: η ανάπτυξη της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι η νέα τάση της εποχής! Όμως δυστυχώς, ενώ πολλές φορές τα παιδιά θέλουν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους, δεν υπάρχει κάποιος να τα ακούσει και να συζητήσει μαζί τους…
Μπορεί το βιβλίο να λειτουργήσει θεραπευτικά για παιδιά που βιώνουν έντονο άγχος ή θλίψη;
Θεωρώ πως ναι. Οι ιστορίες είναι έτσι δομημένες ώστε το μήνυμα να είναι ξεκάθαρα ενθαρρυντικό-θεραπευτικό: « Έχεις κάθε δικαίωμα να αισθάνεσαι άγχος, θλίψη, φόβο, θυμό. Έλα να δούμε τι μπορείς να κάνεις με το συναίσθημα αυτό…» Το γεγονός μάλιστα ότι τα δυσάρεστα συναισθήματα παίρνουν τη μορφή αγαπημένων- χαριτωμένων ζώων, επίσης λειτουργεί πολύ ανακουφιστικά για το παιδί. Να ευχαριστήσω σε αυτό το σημείο την εικονογράφο της σειράς, τη Μαρία Μανουρά, της οποίας το ταλέντο χάρισε πολύ αγαπημένες μορφές ζώων-συναισθημάτων στα παιδιά.
Πιστεύετε ότι η εκπαίδευση του μέλλοντος θα πρέπει να ξεκινά πρώτα από τα συναισθήματα και μετά από τις γνώσεις;
Νομίζω ότι τις γνώσεις θα τις βρούμε με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο κάπου εκεί έξω. Τα συναισθήματα όμως είναι συνώνυμα της ύπαρξής μας, της ποιότητας της ζωής μας , του «ευ ζειν», όπως λένε. Γι αυτό είναι σπουδαίο ο συναισθηματικός αλφαβητισμός μας να ξεκινά όσο πιο νωρίς γίνεται.
Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο σας;
Αισθάνομαι σαν καπετάνιος! Με το μικρό βαρκάκι μου προσπαθώ να μάθω όσα περισσότερα παιδιά γίνεται να πορεύονται στη ζωή κρατώντας γερά το τιμόνι της δικής τους βάρκας.
Κατά πόσο επηρεάζει η εκπαιδευτική και κοινωνική συγκυρία τη θεματολογία των βιβλίων σας;
Θέλοντας και μη την επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό. Άλλωστε από τη στιγμή που συναναστρέφομαι παιδιά είναι αδύνατο να μην αφουγκράζομαι όλα όσα γίνονται γύρω μου ή όσα απασχολούν εκείνα. Προσπαθώ όμως, το μήνυμα στο τέλος να είναι πάντα αισιόδοξο έστω κι αν οι συγκυρίες μοιάζουν αντίξοες.
Η συγγραφική πορεία σας ξεκινά το 2008. Έχετε συμμετάσχει σε συλλογικά έργα αλλά έχετε γράψει και επιστημονικά βιβλία. Ποιο συγγραφικό ταξίδι έχετε απολαύσει περισσότερο;
Με σιγουριά σας λέω ότι απολαμβάνω περισσότερο τις ιστορίες που γράφω για παιδιά… Είναι πάντα τα πιο αγαπημένα ταξίδια μου και κάθε φορά ανυπομονώ να βγάλω το επόμενο εισιτήριο…
