΄ΑΛΕΞΙΣ.2
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν Β,36f
Σε τίποτε η φύση τού ανθρώπου με το κρασί δεν μοιάζει.
Γιατί άμα γεράσει ο άνθρωπος, γίνεται απωθητικός,
μα το κρασί το πιο παλιό τ’ αναζητούμε.
Ο ένας μάς πληγώνει, ενώ το άλλο ευθυμία μάς γεμίζει.
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν Θ, 386d
Αυτός που πρώτος είπε πως ούτε ένας δάσκαλος σοφίας
δεν τρώει τίποτε το έμψυχο ήταν κάποιος σοφός.
Εγώ, λοιπόν, έχω τώρα έρθει χωρίς να αγοράσω μήδ’ ένα
έμψυχο· ψάρια αγόρασα μεγάλα πεθαμένα,
μικρά κομμάτια κρέας για φαΐ από παχύ αρνί που ζωντανό δεν ήταν·
και, βέβαια, δεν ήταν δυνατόν να είναι. Τι άλλο; Ναι,
και συκωτάκι ψητό επήρα. Εάν από αυτά
μου δείξει κάποιος πως κάτι ή φωνή έχει ή ψυχή,
τότε το παραδέχομαι, κάτι έκανα κακό τον νόμο παραβαίνοντας.
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν ΙΓ, 558f
Ω οι δύστυχοι εμείς που έχουμε πουλήσει
την παρρησία και την απόλαυση του βίου μας!
Δούλοι ζούμε των γυναικών αντί να είμαστε ελεύθεροι.
Και λοιπόν; Με το να ’χουμε προίκα, δεν απολαύουμε τιμής;
Ναι, αλλά την έχουμε πικρή κι από χολή γεμάτη γυναικεία.
Εφόσον των αντρών, ναι, η χολή σε σύγκριση μ’ εκείνη είναι μέλι·
τουλάχιστον οι άντρες συγχωρούνε, σαν υποστούνε αδικία,
όμως αυτές, και όταν αδικούν, κατηγορούνε κι από πάνω·
εξουσιάζουνε όσους δεν έπρεπε, και για εκείνους που έπρεπε
να τους εξουσιάζουν αδιαφορούν, επιορκούν, δεν τους συμβαίνει
ούτ’ ένα κακό και λεν κάθε φορά πως είναι άρρωστες.
ΑΝΤΙΦΑΝΗΣ.3
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν Β, 40c
΄Οποιος συνέχεια την τυλώνει άνθρωπος γίνεται αναίσθητος,
όμως πολύ στοχαστικός αυτός που κουτσοπίνει.
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν Α,22f-23a
Στο απόσπασμα που ακολουθεί ο κωμικός ποιητής υμνεί το κρασί, παρωδώντας τους στίχους 712-714 από την Ἀντιγόνη του Σοφοκλή, τους οποίους απευθύνει ο Αίμων προς τον πατέρα του, τον Κρέοντα, στην προσπάθειά του να του μαλακώσει την οργή και να τον πείσει να ανακαλέσει την απόφασή του για τη θανάτωση της Αντιγόνης. Οι στίχοι του μεγάλου Τραγικού σε μετάφραση είναι οι ακόλουθοι:
Βλέπεις δίπλα στις κοίτες των χειμάρρων
εκείνα από τα δέντρα που υποχωρούν
πώς σώζουνε τους κλώνους,
όμως αυτά που αντιστέκονται σύρριζα καταστρέφονται
Και το απόσπασμα του Αντιφάνη:
Και η ζωή, πες μου, τι είναι;
Το πιοτί, λέω εγώ.
Βλέπεις δίπλα στις κοίτες των χειμάρρων
εκείνα από τα δέντρα που συνεχώς, μέρα και νύχτα, βρέχονται
πόσο τρανεύουν κι ομορφαίνουν,
όμως αυτά που αντιστέκονται,
σαν να ’ναι μες στη δίψα ή μες στην ξεραΐλα,
σύρριζα καταστρέφονται.
ΕΥΒΟΥΛΟΣ 4
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν Α,25c
O ΄Oμηρος πού και για ποιον από τους Αχαιούς
ψάρι πως έτρωγε έχει πει; Κρέατα μόνο ψήναν,
αφού κανέναν απ’ αυτούς δεν τονε βάζει να τα βράζει.
Αλλά κι ούτε τα μάτια κανενός δεν αντικρίσαν μιαν εταίρα,
μαλακιζόντουσαν σύνολο δέκα χρόνια.
Αντίθετα, αντικρίσανε πικρή, φαρμάκι εκστρατεία,
αυτοί που μία πόλη κούρσεψαν, και ύστερα αποχώρησαν
με τους πρωκτούς ευρύτερους κατά πολύ
κι από την πόλη εκείνη που κυριέψαν τότε.
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν Α, 25f
Είν’ απαράδεκτο λοιπόν πάντοτε το παλιό κρασί
οι εταίρες να τιμούνε, όμως σαν πρόκειται για άντρα,
να μην τιμούνε τον παλιό, μα τον μικρότερο στα χρόνια.
Αθήναιος Δειπνοσοφιστῶν ΙΓ, 559b
Α να χαθεί κακήν κακώς αυτός που δεύτερος παντρεύτηκε
γυναίκα· γιατί τον πρώτο δεν πρόκειται να τον κακολογήσω.
Γιατί εκείνος μεν ήτανε άπειρος, θαρρώ, για το κακό,
όμως αυτός για το τι κακό είν’ η γυναίκα ήτανε πληροφορημένος.
Και προχωρώντας λέει [γράφει ο Αθήναιος]:
Ω Δία πολυτίμητε, κι έπειτα θα κακολογήσω εγώ ποτέ γυναίκες;
Μά τον Δία, αμέσως να χαθώ [εάν το κάνω]
για το καλύτερο απ’ όσα έχουμε! Αν ήτανε η Μήδεια
κακή γυναίκα, η Πηνελόπη όμως ήτανε σπουδαίο πράγμα.
Κάποιος θα πει ότι η Κλυταιμνήστρα ήτανε κακή·
την ΄Αλκηστη αντιπαραθέτω την καλή. ΄Ισως όμως
κάποιος τη Φαίδρα να κακολογήσει· αλλ’ όμως,
μά τον Δία, υπήρχε μια καλή ⸺ ποια; Αλίμονό μου,
ο δύσμοιρος, γρήγορα μου τελειώσαν οι γυναίκες οι καλές,
ενώ αντίθετα απ’ τις κακές έχω πολλές ακόμη ν’ αναφέρω.
1)Η κωμωδία των αρχαίων χρόνων χωρίζεται σε τρεις φάσεις: την Α ρ χ α ί α, που συμπίπτει με τον 5ο αι. π. Χ. (486-404) και βρίσκει την ακμή της στο πρόσωπο του Αριστοφάνη· τη Μ έ σ η, που αναπτύχθηκε στην περίοδο 404-320 π. Χ. (τα όρια είναι πολύ ρευστά) και στην ουσία αποτελεί το μεταβατικό στάδιο προς την επόμενη φάση· και τη Ν έ α, με κυριότερο εκπρόσωπό της τον Μένανδρο.
Στη Μέση κωμωδία ο ρόλος τού Χορού περιορίζεται δραστικά, το σκώμμα είναι λεπτό, η βωμολοχία αντικαθίσταται από τον υπαινιγμό και, γενικά, η γλώσσα γίνεται κοσμιότερη. Αλλά το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι τώρα χάνεται ο πολιτικός χαρακτήρας τής κωμωδίας και γίνεται περισσότερο κοινωνικός. Οι ποιητές δεν επιδιώκουν να στιγματίσουν πρόσωπα ούτε να διδάξουν, αφού τα υψηλά ιδανικά τού παρελθόντος δεν πυρπολούν πλέον τις ψυχές των ανθρώπων. Εκείνο που θέλουν είναι να προκαλέσουν πλούσιο γέλιο αναπαριστώντας την καθημερινή ζωή. ΄Εχουν προτίμηση στα ερωτικά θέματα και στις παρωδίες παλιών ηρωικών μύθων και γνωστών τραγωδιών. Τηρώντας μια τάση γενίκευσης στην απεικόνιση των χαρακτήρων, δημιούργησαν μερικούς κωμικούς τύπους, όπως ο ψευτοπαλικαράς, ο φιλάργυρος, η καπάτσα εταίρα κ. ά., οι οποίοι πέρασαν στη Νέα κωμωδία αλλά και στη ρωμαϊκή, και μέσω αυτής αργότερα στο νεότερο ευρωπαϊκό θέατρο.
Σύμφωνα με μία πηγή, τη Μέση κωμωδία καλλιέργησαν πάνω από πενήντα ποιητές με 607 έργα, από τα οποία, δυστυχώς, μόνο αποσπάσματά τους έχουν διασωθεί. Οι σπουδαιότεροι εκπρόσωποί της είναι ο ΄Αλεξις, ο Αντιφάνης, ο Αναξανδρίδης και ο Εύβουλος.
2)Για τον ΄Αλεξη βλ. το άρθρο μας με μεταφρασμένα αποσπάσματα δύο κωμικών ποιητών: του ΄Αλεξη και του Ξενάρχου (ΑΘΗΝΑΙΟΣ Δειπνοσοφιστῶν Γ,76d-e και ΣΤ, 225c-d (12/12/2020).
3)Για τον Aντιφάνη βλ. δύο άρθρα μας: το ένα με θέμα τις λέξεις «Συκοφάντης-Σύκο» (3/9/2022) και το άλλο με θεματικό τίτλο τη λέξη «΄Ερως» (26/8/2023).
4)Ο Εύβουλος άκμασε γύρω στο 375 π. Χ. Οι Αλεξανδρινοί γνώριζαν 104 κωμωδίες του, από τις οποίες σώζονται ελάχιστα αποσπάσματα.
