Υπάρχουν βέβαια πολλοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι κάνουμε λάθη. Υπάρχουν όμως, σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα, δυο πολύ ουσιαστικοί λόγοι και αυτοί είναι αφενός η αδυναμία μας να δούμε το όλον και αφετέρου να διαχειριστούμε το κοσμοείδωλό μας.   

1. Η Ανικανότητα να Δούμε Ολόκληρη την Εικόνα

Ο διάσημος καθηγητής του ΜΙΤ Peter Senge το λέει επιγραμματικά: “Η ασθένεια του κόσμου μας σήμερα είναι σε ευθεία αναλογία με την ανικανότητά μας να τον δούμε ως ένα όλο”. Έτσι, βλέπουμε ένα μόνο μέρος του κόσμου, ένα μόνο κομμάτι της εικόνας, με αποτέλεσμα να εξάγουμε λανθασμένα συμπεράσματα. Για παράδειγμα, όταν παρατηρούμε ένα ζωγραφικό πίνακα, μπορούμε να σταθούμε κοντά του και να αναλύσουμε τις λεπτομέρειες. Από μια κάπως μεγαλύτερη απόσταση, το σχέδιο του πί­νακα αρχίζει να φαίνεται καθαρότερα, και μελετάμε μάλλον το περιεχόμε­νο που μας παρουσιάζεται: κατά μια έννοια διαβάζουμε τον πίνακα. Όσο πιο πολύ απομακρυνόμαστε, τόσο καλύτερα αντιλαμβανόμαστε το οργανωτικό σχέδιο. Αυτά οδηγούν στη διαπίστωση ότι η σωστή θέαση των πραγμάτων σχετίζεται με την αποστασιοποιημένη, ολιστική θεώρηση: Τότε μονάχα βλέπουμε τη δομή, το οργανωτικό σχέδιο, την όλη οργάνωση, διακρίνουμε το δυναμικό σχήμα, αλλιώς χανόμαστε στις λεπτομέρειες της ανάλυσης. Στην αντιπαράθεση μεταξύ των μεθόδων Αναλυτικής έναντι Συστημικής/ Ολιστικής, η έννοια του σωστού, από αυτή την άποψη, ανήκει στη δεύτερη.

Και γιατί βλέπουμε μόνο ένα κομμάτι; Γιατί έχουμε έμφυτο τον μηχανισμό της προβολής που μας οδηγεί να βρίσκουμε τον εαυτό μας μέσα σε συγκεκριμένα πράγματα. Έχει νόημα για μας μόνο αυτό μέσα στο οποίο μπορούμε να δούμε τον εαυτό μας και έτσι να του δώσουμε ζωή και να μας αρέσει. Ωραίο και σημαντικό για μας είναι αυτό μέσα στο οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας, τα άλλα δεν έχουν νόημα και δεν μας αρέσουν. Έτσι, το αποτέλεσμα είναι να περιοριζόμαστε μονάχα σε ένα τμήμα της εικόνας του κόσμου, να ταυτιζόμαστε με αυτό και να εξάγουμε λανθασμένα συμπεράσματα.

2. Η Ανικανότητα να Διαχειριστούμε το Κοσμοείδωλο μας

Οι πεποιθήσεις, και η αντίστοιχη προς αυτές δράση των ανθρώπων, προσδιορίζονται με βάση το κοσμοείδωλό τους, για τη δημιουργία του οποίου δεν γνωρίζουμε πολλά πράγματα, η προέλευσή του είναι ασαφής και δεν μας απασχολεί να το διερευνήσουμε και να το αλλάξουμε. Τα κοσμοείδωλα όμως αυτά είναι εγωκεντρικά, δηλαδή το πλαίσιο αναφοράς του κάθε ανθρώπου χτίζεται με βάση το εγώ του και αυτό θεωρείται φυσιολογικό και αυτονόητο, αφού, σύμφωνα με την αρχαϊκή αντίληψη, κέντρο του κόσμου είναι το αυτο-αναφορικό εγώ του καθενός. Επιπλέον, όσες αλλαγές συμβαίνουν στο άτομο κατά τη διάρκεια της ζωής του, συμβαίνουν τελικά μέσα στο ίδιο εγωκεντρικό πλαίσιο. Χαρακτηριστικό της κατάστασης αυτής είναι ότι μέσα στο εγωκεντρικό πλαίσιο αναδύονται συνεχώς διάφορα αιτήματα με κυριότερα αυτά της ολοκλήρωσης, της πλήρωσης και της ευτυχίας. Τα αιτήματα αυτά, ανάμεσα σε άλλα δευτερότερα, κάνουν συνεχώς φανερή την παρουσία τους εξαιτίας της σύμφυτης στο εγωκεντρικό πλαίσιο ύπαρξης του κενού, της έλλειψης, της δυστυχίας, της ανασφάλειας και της χωριστικότητας. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι ότι τα άτομα και τα σύνολα ζουν σε συνεχή κατάσταση ανικανοποίητου και έλλειψης νοήματος στη ζωή τους. Μαζί με αυτά υφίσταται και η έλλειψη συνειδητοποίησης του γεγονότος ότι τα προβλήματα των κοινωνιών και των ανθρώπων προέρχονται και συντηρούνται από το εγωκεντρικό πλαίσιο των κοσμοειδώλων και είναι αδύνατο να λυθούν μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Οι άνθρωποι προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματά τους στρεφόμενοι προς τα έξω και οδηγούνται έτσι σε διαρκή δράση μέσα στον κόσμο αναπαράγοντας στην ουσία μέσα από τις σχέσεις τους τα ίδια και τα ίδια πάντα προβλήματα.

Ποιες πεποιθήσεις όμως ισχύουν σε ένα τέτοιο πλαίσιο; Ότι καθένας είναι διακεκριμένος από τον άλλο, χωριστός, διακριτός όπως τα πεπερασμένα υλικά αντικείμενα, έχει ατομική συνείδηση και στόχους, στέκεται στα δικά του πόδια, είναι ανεξάρτητος, ενεργεί αυτόνομα, πετυχαίνει ή όχι ανάλογα με τις δικές του πράξεις, φροντίζει το δικό του συμφέρον ακόμα και σε βάρος των συνανθρώπων του. Αυτές οι απόψεις του εγωκεντρικού κοσμοειδώλου είναι τόσο βαθιά ριζωμένες που είναι αδύνατο πλέον να αλλάξουν αποτελεσματικά, απλώς οι άνθρωποι προσπαθούν να το βελτιώσουν αντί να το συνειδητοποιήσουν και αναθεωρήσουν. Και ακριβώς εδώ έγκειται η αποτυχία για το ‘πείραμα άνθρωπος’.      

Στους αιώνες της ιστορίας, από τα αρχαιότατα χρόνια μέχρι σήμερα, υπάρχει η εμπειρική έννοια του φωτισμού, του ξυπνήματος, της μεταστροφής κτλ., δηλαδή, ενώ κάποιος είναι στο σκοτάδι ή κοιμάται συνειδησιακά ή πορεύεται ένα δρόμο ζωής συνήθη, άξαφνα βγαίνει από αυτή την κατάσταση και βρίσκεται σε μια άλλη κατάσταση συνειδητότητας όπου δεν υπάρχει πια άγνοια, πλάνη, ψευδαίσθηση. Αντιλαμβάνεται ότι το εγωκεντρικό πλαίσιο αναφοράς του είναι λανθασμένο, οι αντιλήψεις περί χωριστικότητας και ύπαρξης ξεχωριστού εγώ είναι συνυφασμένες με την αίσθηση ενός ψευδο-εαυτού και ότι η εγωική του συνειδητότητα δεν είναι παρά στοιχείο της ολιστικής συνείδησης ως ιδιότητας του Κόσμου. Τότε είναι που περνάει στην αντίληψη ενός αληθινού Εαυτού που μοιράζεται με τους πάντες, μιας συνειδητότητας κοσμικού επιπέδου, αντιλαμβάνεται ότι είναι συμ-μέτοχος και συν-αγωνιστής σε ένα κοινό κοσμικό σύστημα, συμβιώνει σχετιζόμενος με όλους και όλα και έτσι περνάει από το εγωκεντρικό στο κοσμοκεντρικό πλαίσιο.       

Αν και η εμπειρία αυτή, με τη διευρυμένη συνειδητότητα που την συνοδεύει, είναι γνωστή και τελευταία φαίνεται πως εμφανίζεται όλο και συχνότερα, εντούτοις οι σύγχρονοι άνθρωποι δεν της δίνουν τη σημασία που έχει και δεν οδηγούνται στην αλλαγή κοσμοειδώλου. Έτσι δεν δημιουργείται η απαραίτητη κρίσιμη μάζα για να πάρουν τα πράγματα διαφορετική πορεία από αυτή που έχουν και η οποία χαρακτηρίζεται ως αρνητική. Συνεπώς, είναι ζήτημα χρόνου να έχουμε μια καταστροφική έκβαση για το ‘πείραμα άνθρωπος’. Θα αυτό-καταστραφούμε ως ανθρωπότητα ή θα προλάβουμε την τελευταία στιγμή να αλλάξουμε το εγωκεντρικό με το κοσμοκεντρικό πλαίσιο και να σωθούμε; Όσο συνεχίζουμε να ζούμε στο πρώτο πλαίσιο ό,τι και να κάνουμε είναι μάταιο και αναποτελεσματικό, μόνο η βίωση του δεύτερου πλαισίου δίνει ελπίδες για το μέλλον.

Επομένως, πρέπει να διευρύνουμε τη συνειδητότητά μας ώστε να αντιληφθούμε ότι μόνη λύση είναι το πέρασμα από το εγωκεντρικό στο κοσμοκεντρικό κοσμοείδωλο, δηλαδή, με απλά λόγια, το πέρασμα από το εγώ στο εμείς με όσα αυτό συνεπάγεται. Βέβαια όλα αυτά απαιτούν πολύ χρόνο και προσπάθεια εκ μέρους ενός μεγάλου τμήματος της ανθρωπότητας, ποιος είπε όμως ότι τα πράγματα αλλάζουν εύκολα και από τη μια στιγμή στην άλλη. Σε διάφορα μέρη του κόσμου υπάρχουν ήδη κινήσεις και κατάλληλοι άνθρωποι που πορεύονται αυτό τον δρόμο και ακριβώς αυτό είναι που δίνει κάποιες ελπίδες –δυστυχώς στον τόπο μας όλες αυτές οι υποθέσεις καθυστερούν επικίνδυνα γιατί λείπει η ουσιαστική παιδεία και ενημέρωση.  

Τελικά, τα λάθη μας οφείλονται σε πολύ μεγάλο βαθμό σε κάποιου είδους άγνοια, η οποία ξεκινάει από το διπλό πρόβλημα της αδυναμίας μας να δούμε το όλον και να διαχειριστούμε το κοσμοείδωλό μας.