Υπάρχει μία λευκή κυρία, μία εξαιρετική ποιήτρια στην σύγχρονη λογοτεχνική βουλγαρική σκηνή. Ονομάζεται Έλκα Νιαγκόλοβα. Χαρακτηριστικά της ποίησής της έντονες και γλαφυρές εικόνες, ποιήματα μπαλάντες, που κάθε ένα αφηγείται μία μικρή ιστορία, με δομή, αρχή, μέση, τέλος. Το ποίημα ολοκληρώνεται και κορυφώνεται μέσα στο πλαίσιό του. Μία μπαλάντα για την κερασιά, μία προσευχή το απομεσήμερο, ένα μυρμήγκι που ροβολάει στον ήλιο, μία λεπταίσθητη ατμόσφαιρα ανάλαφρη και φωτεινή, μία συλλογή με ποιήματα δαντέλες που ακτινοβολούν. Και ταυτόχρονα το υπαρξιακό ερώτημα, η φθορά των λέξεων, ο άλλος εαυτός, η εσωτερική φωνή. Η επικοινωνία με το θείο. Η ζωή που συνεχίζεται, τα εγγόνια που θα ολοκληρώσουν το βαλς. Και όλα τα πρόσωπα του έρωτα και της φιλίας. Μία συμπονετική ματιά γεμάτη κατανόηση, εγκαρτέρηση και σοφία πάνω στην ανθρώπινη φύση.
Στην ποιητική αυτή συλλογή δεν υπάρχει τίποτε αφηρημένο, μπερδεμένο, ακατανόητο. Η ποιήτρια μεταδίδει το νόημα και μεταφέρει αυτούσιο το συναίσθημα στον αναγνώστη. Η συγκίνηση είναι αγνή και αληθινή. Η ίδια η ποιήτρια είναι ένας λευκός αμφορέας, εύθραυστος και πολύτιμος, γεμάτος ρωγμές, από τις ρωγμές μπαίνει μέσα το φως και η ποιήτρια Έλκα Νιάγκολαβα γράφει. Από το ποίημα ΛΕΥΚΟΣ ΑΜΦΟΡΕΑΣ
Με δάκτυλο τα κομματάκια του αγγίζεις,
ο αμφορέας
μέσα μου στενάζει.
Γιατί οι ρωγμές του αμφορέα επιτρέπουν το φως και τον αέρα να περνά, είναι η πείρα και η σοφία του, η πνοή της ποίησης. Γιατί όσοι γράφουν το γνωρίζουν καλά, αν κάποιος είναι άθικτος, αρτιμελής, ανέπαφος, αν δεν υπάρχουν ουλές, κενά, σπασίματα και συγκολλήσεις, αν δεν υπάρχει το μύδι που κρύβει μέσα το μαργαριτάρι πόνο, δεν μπορεί να δημιουργηθεί τέχνη. Γιατί τέχνη είναι η οροφή που λείπει. Η ατέλεια, το χάσμα, η απουσία.
Τι συνέβη την Πέμπτη 16 Μαρτίου του 2016; Ποιος έρωτας; Ποια λαχτάρα; Ποια μέρα, ποια ώρα, ποιο λεπτό; Σε ποιο σκαλοπάτι όλα γκρεμίζονται; Σε ποιο κατώφλι έξω από μία πόρτα, όλα διασώζονται; Ποια είναι λοιπόν η συνταγή της Πέμπτης; Η συνταγή του έρωτα που καραδοκεί. Από το ποίημα ΣΥΝΤΑΓΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΜΠΤΗ:
Τα γόνατά της τρέμανε από τον φόβο.
Και κρύωνε εκείνο το πρωί, την Πέμπτη.
Μα κάτω ήταν σκοτεινά.
Ουρλιάζανε οι λύκαινες που δεν γευτήκαν χάδι.
Και κάτω ήταν άβυσσος –
τόσα σκαλιά και ούτε ένα αίσθημα!
Ο έρωτας, έβγαλε τα γαντάκια του
και με την μικρή γροθιά του
χτύπησε την άσπρη πόρτα….
Λευκός αμφορέας λοιπόν η ίδια η ποιήτρια. Τι περιμένει;
Σαν λεύκωμα γεμάτο με ουλές,
ανάμεσα στις πέτρες τις βουβές
ο αμφορέας.
… Θα κείτομαι – προσμένοντας την ώρα
να με ανακαλύψει κάποιος,
συντηρητής των αμφορέων
Ποιος είναι ο μυστικός κήπος της ποιήτριας; Πού υπάρχει χάρτης που να οδηγεί σ’ αυτόν; Υπάρχουν χαρτογραφημένα μονοπάτια. Ένα είναι του έρωτα. Άλλο της ποίησης. Άλλο του ονείρου. Στον μυστικό κήπο βρίσκουμε τον βαθύτερο εαυτό, τον ίδιο τον θεό, την θέωση αλλά και την αθώωση του εαυτού μας. Τον έρωτα της απουσίας, το ανείπωτο και το ανεκπλήρωτο. Δηλαδή την απαρχή της ποίησης. Από το ποίημα ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΙΟ ΚΗΠΟ:
Στον κήπο, όπου κανείς δεν σε ρωτάει για τίποτα
και μόνο τις πικραλίδες του φωτός, μπορείς να φυσήξεις
για να δεις πως όλες οι γήινες μας παραστάσεις
εδώ, σαν σύντομο όνειρο σκορπάνε στον άνεμο…
Σε Εκείνο τον κήπο που ξέρω:
δεν θα χρειάζονται λόγια
ούτε βλέμματα λοξά,
ούτε ονόματα…
Κανένα ποίημα δεν είναι αποκλειστικά δικό μας, μέσα σε κάθε ποίημα υπάρχει η συνέχεια, κάθε ποίημα περιλαμβάνει όλα τα ποιήματα που γράφτηκαν πριν από αυτό και όλα όσα θα γραφτούν στο μέλλον. Υπάρχει μία αόρατη κλωστή που μας δένει με τους ποιητές και τις ποιήτριες που αγαπήσαμε, εκλεκτικές συγγένειες, Μαρίνα Τσβετάγιεβα. Από το ποίημα ΕΝΑ ΔΑΚΡΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΜΑΡΙΝΑ:
Κι αναρωτιέμαι: γιατί μπροστά μου,
γιατί μετά από τόσο καιρό
βλέπω την ψυχή σου κάτω απ’ το σκοινί
βουβά να στενάζει στις άσωτες, μακρές μου νύχτες…
Λεπτό εύστοχο υπαινικτικό λευκό και μαύρο χιούμορ και αυτοσαρκασμός στο ποίημα ΚΑΤΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ όπου η ποιήτρια οραματίζεται την κηδεία της με μερικούς φίλους, μήνα Αύγουστο, χωρίς εξάρσεις και λογύδρια και ελπίζει να τα καταφέρει στην απογείωση, όπως γράφει στον εξαιρετικό τελευταίο της στίχο. Αξιοσημείωτο ότι ενώ η ποιήτρια μιλά για ένα μακάβριο θέμα δεν υπάρχει αναφορά στις λέξεις κηδεία, ταφή, φέρετρο, άλλωστε και ο ίδιος ο τίτλος ΚΑΤΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΩΝ ΦΙΛΩΝ είναι παραπλανητικός. Αντίθετα υπάρχει λευκό φως και ανάλαφρη ατμόσφαιρα, το ποίημα είναι τοποθετημένο στον μήνα Αύγουστο, ένας τσιγγάνος παίζει βιολί και οι φίλοι απαγγέλουν ποιήματα. Μοιάζει τώρα που το σκέφτομαι τέλεια πρόταση για κηδεία.
Στο ποίημα Η ΝΥΧΤΕΡΙΔΑ η ποιήτρια χρησιμοποιεί την εικόνα μίας νυχτερίδας που με μαύρα φτερά και το κεφάλι προς τα κάτω χτυπάει ένα τζάμι, η απελπισία και η μοναξιά του έρωτα, η προσπάθεια να εισακουστεί, να ακουστεί, να αγγίξει τον άλλο, συχνά αδιάφορο και αποστασιοποιημένο, μέσα από μία έντονη και ατμοσφαιρική εικονοποιία. Γράφει η ποιήτρια
… Γι αυτό, κοίτα λιγάκι στο παράθυρο!
Εγώ είμαι η νυχτερίδα
με τις μαύρες φτερούγες και τα λευκά όνειρα.
Άνοιξέ μου – μοιρασμένη στα δύο
η μοναξιά είναι όπως η ζωή:
Χρειάζονται δύο
για να φτάσουν στον δικό τους Έβδομο ουρανό.
Ο Χρήστος Χαρτοματσίδης μεταφράζει την συλλογή από τα βουλγαρικά στα Ελληνικά με προσοχή, ευαισθησία και αγάπη. Έτσι κι αλλιώς κατέχει θαυμάσια και τις δύο γλώσσες, καταφέρνει να κρατήσει την ποιητικότητα και τον ρυθμό στο μεταφρασμένο ποίημα και κυρίως να αποτυπώσει την ίδια την ατμόσφαιρα που χτίζει με τόσο προσοχή η ποιήτρια.
Κυρίαρχο τελικά στοιχείο αυτής της ποιητικής συλλογής είναι το φως. Διάχυτο πλημμυρίζει τους στίχους, φωτίζει τα πρόσωπα, βαθαίνει, αναλύει, διαποτίζει τις σελίδες. Και η μετάφραση το περικλείει και το αφήνει να ακτινοβολεί.
Συνοψίζοντας θα χρησιμοποιήσω τον τελευταίο στίχο του τελευταίου ποιήματος της συλλογής. Και θα πω:
Αυτή η συλλογή αφορούσε τελικά
μια κερασιά, ένα πουλί, ένα σύννεφο και ένα εικόνισμα.
Και έτσι τα είπε όλα.
