ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ  Ιστορία Ε΄: Ο διάλογος Μηλίων-Αθηναίων. Η διακήρυξη με απερίφραστη ωμότητα από τους Αθηναίους του δικαίου τού ισχυροτέρου.

 Μετάφραση: Νίκος Σκουτερόπουλος, Σχόλια: Γεωργία Παπαδάκη

(Σχ. 1)

    […]

89    ΑΘ. Ωραία λοιπόν· ούτε εμείς αρχίζουμε τα μεγάλα λόγια, ότι δηλαδή δικαίως ηγεμονεύουμε επειδή νικήσαμε τους Πέρσες, ή ότι βγαίνουμε τώρα να διεκδικήσουμε τα δίκαιά μας διότι έχουμε αδικηθεί ‒ με μακρόσυρτες αγορεύσεις που δεν πείθουν κανέναν ‒, μη φαντάζεστε όμως κι εσείς, την έχουμε αυτή την αξίωση, πως θα μας πείσετε λέγοντάς μας ότι, αν και άποικοι των Λακεδαιμονίων, δεν εκστρατεύσατε μαζί τους ή ότι δεν μας έχετε προξενήσει κανένα κακό. Νομίζουμε ότι και εμείς και εσείς πρέπει να επιδιώξουμε ό, τι πραγματικά θεωρούμε εφικτό, αφού ξέρουμε και ξέρετε πως κατά την ανθρώπινη λογική μπορούμε να μιλάμε για δίκαιο όταν και τα δύο μέρη έχουν ίση ισχύ και ότι οι ισχυροί πράττουν ό, τι τους επιτρέπει η δύναμή τους και οι αδύναμοι υποχωρούν και το αποδέχονται.

90      ΜΗΛ. Όπως εμείς τουλάχιστον νομίζουμε, χρήσιμο θα ήταν (διότι κατ’ ανάγκη πια μιλάμε για το χρήσιμο, αφού εσείς, παραμερίζοντας το δίκαιο, θέσατε ως βάση της συζήτησης το συμφέρον) να μην ξεγράψετε εντελώς αυτό που είναι καλό για όλους, αλλά να αναγνωρίσετε σε κάποιον που θα βρεθεί σε κίνδυνο πως οτιδήποτε είναι γι’ αυτόν ευνοϊκό και κατάλληλο θα είναι και δίκαιο, ώστε, εάν πείσει, να ωφεληθεί από τούτο έστω κι αν τα επιχειρήματά του ξεφεύγουν από το αυστηρό πλαίσιο του δικαίου. Κάτι που και εσάς σας συμφέρει όχι λιγότερο απ’ ό, τι εμάς, στο βαθμό που, εάν ηττηθείτε, θα αποτελέσετε για τους άλλους παράδειγμα με τη βαρύτατη τιμωρία που θα σας επιβληθεί.²

91      ΑΘ.  Εμείς, κι αν ακόμη καταλυθεί η ηγεμονία μας, δεν ανησυχούμε  για το τέλος της. Διότι δεν φέρονται με σκληρότητα στους νικημένους όσοι, όπως οι Λακεδαιμόνιοι, ασκούν ηγεμονία επάνω σε άλλους (άλλωστε ο αγώνας μας τώρα δεν είναι με τους Λακεδαιμονίους), σκληροί γίνονται οι υποτελείς, εάν εξεγερθούν εναντίον των εξουσιαστών τους και υπερισχύσουν. ΄Οσον αφορά τούτο τον κίνδυνο, αφήστε τον σ’ εμάς. Θέλουμε όμως να σας κάνουμε σαφές ότι βρισκόμαστε εδώ για τα συμφέροντα της ηγεμονίας μας και ότι αυτά που θα πούμε θα αποσκοπούν στη σωτηρία της πόλης σας, διότι βούλησή μας είναι να σας εξουσιάσουμε χωρίς να υποβληθούμε σε κόπους και να σωθείτε κι εσείς προς όφελος και των δυονών μας.

92      ΜΗΛ. Και πώς θα ήταν συμφέρον μας να υποδουλωθούμε, όπως είναι για σας να μας υποτάξετε;

93       ΑΘ. Διότι με την υποταγή θα αποφεύγατε τις χειρότερες συμφορές, εμείς πάλι θα είχαμε όφελος να μη σας καταστρέψουμε.

94       ΜΗΛ. Ώστε δεν θα δεχόσασταν να είμαστε ουδέτεροι και φίλοι αντί για εχθροί σας, χωρίς να έχουμε συμμαχία με κανέναν από τους δύο;

95       ΑΘ. ΄Οχι, διότι η εχθρότητά σας δεν μας βλάπτει όσο η φιλία σας, η οποία στα μάτια των υπηκόων μας είναι ένδειξη αδυναμίας, ενώ το μίσος σας³  απόδειξη της δύναμής μας.

96       ΜΗΛ. ΄Ετσι λοιπόν κρίνουν το εύλογο και το σωστό οι υπήκοοί σας;

         Αυτούς που δεν έχουν καμία φυλετική σχέση μ’ εσάς και εκείνους  που είναι στην πλειονότητά τους άποικοί σας, και μερικοί μάλιστα αποστάτησαν  κι έγιναν υποτελείς, τους βάζουν όλους αυτούς στην ίδια κατηγορία;

97         ΑΘ.  Ναι, διότι θεωρούν ότι λόγους στηριζόμενους στο δίκαιο έχουν και οι δύο, πιστεύουν όμως ότι όσοι παραμένουν ελεύθεροι το οφείλουν στη δύναμή τους και ότι εμείς από φόβο δεν εκστρατεύουμε εναντίον τους. ΄Ετσι, η υποταγή σας δεν θα έκανε μόνο μεγαλύτερη την ηγεμονία μας αλλά θα ενίσχυε και την ασφάλειά μας, αφού νησιώτες εσείς και πιο         ανίσχυροι από άλλους, δεν θα τα βγάζατε πέρα μ’ εμάς που κυριαρχούμε στη θάλασσα.

98         ΜΗΛ. Και εκείνο που προτείνουμε εμείς νομίζετε ότι δεν σας παρέχει ασφάλεια; Διότι, όπως πρωτύτερα μας ζητήσατε να σταματήσουμε να μιλάμε για το δίκαιο και μας επιβάλατε να υποταχθούμε στο δικό σας συμφέρον, πρέπει κι εμείς τώρα να σας εξηγήσουμε τι είναι για εμάς ωφέλιμο και, εφόσον ταυτίζεται και με το δικό σας συμφέρον, να προσπαθήσουμε να σας πείσουμε. Γιατί πώς είναι δυνατόν να μην κάνετε εχθρούς σας όσους είναι τώρα ουδέτεροι, όταν οι άνθρωποι αυτοί βλέποντας τούτα εδώ θα σκεφθούν ότι κάποια στιγμή θα κινηθείτε και εναντίον τους; Και με αυτό τι άλλο κάνετε από το να ενισχύετε τους εχθρούς που ήδη έχετε, και εκείνους που ούτε το διανοήθηκαν ποτέ να γίνουν να τους στρέφετε παρά τη θέλησή τους εναντίον σας;

       […]

100    ΜΗΛ. Τότε όμως, εάν εσείς διακινδυνεύετε τόσο πολλά για να μη χάσετε την ηγεμονία σας και οι υπήκοοί σας (διακινδυνεύουν) για να απαλλαγούν από αυτήν, εμείς, που είμαστε ακόμα ελεύθεροι, θα ήμασταν εντελώς ανάξιοι και δειλοί εάν δεν κάναμε τα πάντα για να μη γίνουμε δούλοι.

101    ΑΘ. ΄Οχι, εάν σκεφθείτε λογικά. Διότι ο αγώνας  δεν γίνεται με ίσους  όρους ώστε να φανεί η γενναιότητά σας και να μην ντροπιαστείτε·  μάλλον για τη σωτηρία σας πρόκειται να αποφασίσετε, πώς θα αποφύγετε να αντισταθείτε στους πολύ ισχυρότερούς σας.

102     ΜΗΛ. Ξέρουμε όμως ότι κάποτε στους πολέμους τα πράγματα έρχονται πιο μοιρασμένα για τους αντιπάλους και όχι ανάλογα με την αριθμητική διαφορά τους· και εμείς τώρα, εάν υποχωρήσουμε, χάνουμε αμέσως κάθε ελπίδα, ενώ, εάν αντισταθούμε, υπάρχει ακόμα ελπίδα να μείνουμε όρθιοι.

  […]

105    ΑΘ. ΄Οσον αφορά την εύνοια των θεών, ούτε εμείς νομίζουμε ότι θα μας λείψει. Γιατί τίποτε απ’ ό,τι απαιτούμε ή πράττουμε δεν αντιβαίνει σε   αυτά που οφείλουν οι άνθρωποι να πιστεύουν σε σχέση με τους θεούς και να θέλουν σε σχέση με τους άλλους. Πιστεύουμε δηλαδή ότι και οι θεοί και, προφανώς, οι άνθρωποι από φυσική αναγκαιότητα επιβάλλουν πάντοτε την κυριαρχία τους στον ασθενέστερο. Αυτόν τον φυσικό νόμο ούτε τον θεσπίσαμε εμείς ούτε πρώτοι τον εφαρμόσαμε, αλλά τον βρήκαμε να υπάρχει και θα τον αφήσουμε να ισχύει παντοτινά, και ξέρουμε πως και εσείς και κάθε άλλος που θα είχε την ίδια με εμάς δύναμη θα έκανε το ίδιο. ΄Ετσι, σε ό,τι αφορά τους θεούς, εύλογα δεν φοβόμαστε ότι θα πάθουμε κακό· […]

      […]

111    ΑΘ. […] αλλά δεν σας είναι άγνωστο ότι ποτέ ώς τώρα οι Αθηναίοι δεν αποσύρθηκαν από καμία πολιορκία επειδή φοβήθηκαν άλλους. Εντούτοις παρατηρούμε ότι, ενώ είπατε πως η σύσκεψη θα είναι για τη σωτηρία σας, δεν έχετε αναφέρει τίποτα σε όλη αυτή τη μακρά συζήτηση στο οποίο ένας λογικός άνθρωπος θα μπορούσε να στηρίξει μια πίστη ότι θα σωθεί· αντιθέτως, το ισχυρότερο στήριγμά σας είναι κάποιες ελπίδες για το μέλλον, ενώ τα μέσα που διαθέτετε, συγκρινόμενα με όσα έχουν παραταχθεί εναντίον σας, είναι ανεπαρκή για αποτελεσματική αντιπαράθεση. Και θα δείξετε μεγάλη απερισκεψία εάν φύγουμε εμείς από τη σύσκεψη χωρίς να έχετε εσείς αποφασίσει κάτι φρονιμότερο από τούτα εδώ. Μην παρασύρεστε από το αίσθημα της τιμής που τόσο συχνά καταστρέφει τους ανθρώπους όταν βρίσκονται μπροστά σε ταπεινωτικούς και προφανείς κινδύνους. Γιατί είναι πολλοί αυτοί που, ενώ βλέπουν ακόμα καθαρά προς τα πού φέρονται, τους παρασύρει με τη μαγική δύναμη του ονόματος η λεγόμενη τιμή και τους κάνει να πέφτουν με τις πράξεις τους σε συμφορές  πραγματικά ανήκεστες και να ντροπιάζονται χειρότερα ‒ από ανοησία παρά από ατυχία. Αυτό ακριβώς θα αποφύγετε, εάν σκεφθείτε σωστά και δεν θεωρήσετε εξευτελιστικό να υποκύψετε στη μεγαλύτερη πόλη, η οποία σας προτείνει όρους μετριοπαθείς: Να γίνετε σύμμαχοί της και να διατηρήσετε τη χώρα σας καταβάλλοντας φόρο υποτελείας, και στην ευκαιρία που σας δόθηκε, να επιλέξετε μεταξύ πολέμου και ασφάλειας, να μην προτιμήσετε από ισχυρογνωμοσύνη το χειρότερο· γιατί όσοι δεν υποχωρούν στους ίσους, συμπεριφέρονται όμως συνετά στους ισχυροτέρους και με μετριοπάθεια στους λιγότερο ισχυρούς, αυτοί συνήθως βγαίνουν κερδισμένοι. Σκεφθείτε το λοιπόν πάλι, όταν εμείς αποσυρθούμε από εδώ, και αναλογιστείτε ξανά και ξανά ότι παίρνετε για την πατρίδα σας τη μία και μοναδική, μία και μόνη απόφαση, από την οποία εξαρτάται η σωτηρία ή η καταστροφή της.⁴

  1)Δεκαπέντε χρόνια μετά την έναρξη του Πελοποννησιακού πολέμου, το 416  π. Χ., οι Αθηναίοι εξεστράτευσαν εναντίον της Μήλου με μεγάλες δυνάμεις για να την υποτάξουν στην ηγεμονία τους. Η Μήλος ήταν μεν αποικία των Λακεδαιμονίων, ωστόσο κράτησε ουδέτερη στάση κατά τον πόλεμο. Οι Αθηναίοι, πριν αρχίσουν τις πολεμικές επιχειρήσεις, έστειλαν πρέσβεις στις αρχές του νησιού για διαπραγματεύσεις, με σκοπό να πείσουν τους Μηλίους να προσχωρήσουν στην Αθηναϊκή συμμαχία. Οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν, γιατί οι Μήλιοι επέλεξαν να πολεμήσουν για την ελευθερία τους. Οι Αθηναίοι πολιόρκησαν την πόλη και από την ξηρά και από τη θάλασσα, πολιορκία που διήρκεσε περίπου έναν χρόνο. Τελικά οι Μήλιοι αναγκάστηκαν, και μετά από κάποια προδοσία, να παραδοθούν. Οι Αθηναίοι τότε σκότωσαν όλους τους ενήλικους Μηλίους που συνέλαβαν και πούλησαν ως δούλους τα γυναικόπαιδα (415 π. Χ.) Τα δραματικά γεγονότα της Μήλου αποτελούν από ηθική άποψη στίγμα για τον πολιτισμό της Αθήνας.

Ο Ν. Σκουτερόπουλος γράφει για τον διάλογο των Αθηναίων πρέσβεων με τους Μηλίους: « Με αφορμή ένα συγκριτικά ασήμαντο επεισόδιο του πολέμου, ο Θουκυδίδης συλλαμβάνει την αντίθεση δύναμης και δικαίου, λογικής της δύναμης και ηθικού νόμου και, εκθέτοντας αυτή την αντίθεση με μεγαλειώδη ελευθερία ως ιδεατή διαπάλη δύο θεμελιωδών αρχών, τη διαμορφώνει σε ένα αριστούργημα πολιτικού στοχασμού».

Παραθέτουμε αποσπάσματα του μακροσκελούς διαλόγου.

2)Δηλαδή όπως θα μεταχειριστείτε εμάς σήμερα, με τον ίδιο τρόπο θα σας μεταχειριστούν  οι νικητές σας.

3) Εννοείται, σε περίπτωση που σας υποδουλώσουμε.

4) Στο σημείο αυτό τελειώνει ο διάλογος.