Με το που είπε αυτά, σήκωσε το κατάρτι και τα πανιά του καραβιού

τραβώντας τα. Φύσηξε τότε αγέρας φουσκώνοντας το μεσιανό πανί,

και γύρω τα σχοινιά αμέσως τεντωθήκαν· και νά, εκείνη τη στιγμή

μπροστά τους πράγματα εγίναν θαυμαστά.

Και πρώτα – πρώτα σ’ όλο το μαύρο γοργοτάξιδο καράβι

κρασί γλυκόπιοτο ευωδιαστό κελάρυζε, κι αναδυόταν θεϊκή οσμή·

και θαυμασμός κυρίευσε τους ναύτες όλους σαν το είδαν.

Κι ευθύς, στο πιο ψηλό πανί, κι από τη μια κι από την άλλη του πλευρά,

απλώθηκε ένα κλήμα, και κρέμονταν πολλά τσαμπιά σταφύλια·

και βαθυπράσινος κισσός τριγύρω απ’ το κατάρτι τυλιγόταν

με άνθη φορτωμένος, ωραίοι, δε, καρποί ξεπρόβαλλαν·

και όλοι οι σκαρμοί γεμίσαν με στεφάνια· κι εκείνοι σαν τα είδαν,

παρότρυναν μετά τον τιμονιέρη να βάλει ρότα για ξηρά·

και τότε ο θεός λιοντάρι φοβερό έγινε μες στο πλοίο,

στο πιο ψηλό σημείο του, και δυνατά βρυχόταν,

ενώ την ίδια τη στιγμή καταμεσής του καραβιού έκανε να εμφανιστεί

αρκούδα με δασύτριχο αυχένα, σημάδια δείχνοντας (για το ποιος ήταν)·

και η αρκούδα όρθια σηκώθηκε, να τους ορμήξει έτοιμη,

ενώ ο λέοντας στου καταστρώματος την άκρη λοξοκοιτάζοντας

έριχνε άγριες ματιές· εκείνοι, από την άλλη, τρέξαν στην πρύμνη

τρέμοντας και γύρω από τον τιμονιέρη που είχε συνετό μυαλό

σταθήκαν τρομαγμένοι· κι άξαφνα τότε το λιοντάρι όρμησε

και άρπαξε τον καπετάνιο, ενώ οι άλλοι μόλις το ’δαν,

θέλοντας ν’ αποφύγουν τον ολέθριο χαμό, όλοι μαζί

στη θεία θάλασσα πηδήξαν και γίνανε δελφίνια·³

τον τιμονιέρη τον σπλαχνίστηκε ο θεός, τον κράτησε,

τον έκανε πανευτυχή κι αυτά τα λόγια του ’πε:

    «Θάρρος, ευγενικέ μου γέροντα και της καρδιάς μου φίλε·

εγώ είμαι ο βροντόφωνος Διόνυσος, αυτός που τονε γέννησε

η μητέρα του η Καδμηίδα η Σεμέλη σμίγοντας με τον Δία ερωτικά». 

     Χαίρε τέκνο εσύ της ωραιόφθαλμης Σεμέλης· διόλου δεν γίνεται

όποιος εσένα λησμονήσει άσμα γλυκόηχο να τεχνουργήσει.⁴

1. Ο Ομηρικός ύμνος ( για τους Ομηρικούς ύμνους βλ. κείμενό μας με θέμα τη λέξη καλυκῶπις, 6/2/2019 ) στον θεό Διόνυσο αποτελείται από 59 στίχους και διασώζει τη μυθική παράδοση της αρπαγής του Διονύσου από Τυρρηνούς πειρατές. Η χρονολόγηση του ύμνου είναι αβέβαιη ⸺ κυμαίνεται μεταξύ του 7^ου και 4^ου αι. π. Χ.

2 Ο μύθος εξιστορεί ότι κάποτε ο Διόνυσος βρέθηκε σε μιαν απόκρημνη ακτή

                    όμοιος με άνδρα νέο στην αρχή της εφηβείας·

                    και (γύρω απ’ το κεφάλι του) τα μαύρα, τα ωραία του μαλλιά

                    κυμάτιζαν, και πορφυρό μανδύα είχε που σκέπαζε

                    τους στιβαρούς του ώμους·

Τότε έφθασε ένα πλοίο με πειρατές Τυρρηνούς οι οποίοι, μόλις τον είδαν,  τον άρπαξαν και τον ανέβασαν στο καράβι, γιατί τον πέρασαν για βασιλόπαιδα και πίστευαν ότι θα μπορούσαν να εισπράξουν πλούσια λύτρα. Θέλησαν λοιπόν να τον δέσουν,

                   μα τα δεσμά δεν τονε κλείναν μέσα τους, και τα σχοινιά

                   πέφτανε κάτω μακριά από τα χέρια και τα πόδια του·

                   κι αυτός με μαύρα μάτια, καθότανε χαμογελώντας,

κι ο τιμονιέρης τότε κατάλαβε πως ο νέος που είχαν πιάσει δεν ήταν θνητός, αλλά κάποιος θεός, και φώναξε στους άλλους να τον ελευθερώσουν γρήγορα, μη θυμώσει και τους στείλει ανέμους και τρικυμίες. Όμως ο καπετάνιος τον αποπήρε λέγοντάς του αυστηρά να κοιτάζει τη δουλειά του και να αφήσει τους άλλους να γνοιαστούν για τον αιχμάλωτο. Πρόσθεσε, δε, ότι λογάριαζε να τον πάνε στην Αίγυπτο ή στην Κύπρο ή στους Υπερβόρειους και ότι στο τέλος θα αναγκαστεί να τους φανερώσει ποια είναι η οικογένειά του και τα πλούτη του, εφόσον η τύχη τον έριξε στα χέρια τους.

Ακολουθεί η συνέχεια του ύμνου σε μετάφραση (στ. 32-59).

Προηγουμένως όμως ας αναφέρουμε κάποιες πληροφορίες σχετικά με τους Υπερβόρειους. Κατά την παράδοση, ήταν φανταστικός μυθικός λαός, ειρηνικός και δίκαιος, που κατοικούσε στον υπέρτατο βορρά. ΄Ολοι ζούσαν ευτυχισμένοι σε έναν τόπο θεϊκό που δεν καλυπτόταν ποτέ από τη νύχτα, χωρίς κρύο και ζέστη, χωρίς αρρώστιες. Ο μύθος τους συνδέεται με τον Απόλλωνα· σύμφωνα με αυτόν, κάθε χρόνο, κατά το τέλος του φθινοπώρου, την εποχή του ασθενούς ηλιακού φωτός, ο Απόλλων άφηνε τα ιερά του στην Ελλάδα και ερχόταν στην αγαπημένη του χώρα των Υπερβορείων, στο βασίλειο του αιωνίου φωτός, όπου του απονέμονταν μεγάλες τιμές με ύμνους, γι’ αυτό οι Υπερβόρειοι θεωρούνταν προσφιλείς τού θεού ιερείς και προικισμένοι ποιητές ύμνων. Το καλοκαίρι, την εποχή του εκτυφλωτικού θριαμβευτικού ηλιακού φωτός, καθισμένος σε άρμα συρόμενο από κύκνους επέστρεφε στην Ελλάδα. Στα ιστορικά χρόνια οι Υπερβόρειοι ταυτίστηκαν με τους λαούς που κατοικούσαν βόρεια του Ευξείνου Πόντου και του ΄Ιστρου (Δούναβη).

3)Η στενή σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στο δελφίνι και τον άνθρωπο – είναι γνωστή η ιστορία για τη διάσωση του κιθαρωδού Αρίωνα από δελφίνι το οποίο τον κουβάλησε στην πλάτη του – προκάλεσε την πίστη ότι τα δελφίνια ήταν κάποτε άνθρωποι. ΄Ετσι δημιουργήθηκε η παράδοση της μεταμόρφωσής τους που σώζει ο Ομηρικός ύμνος.

4)Ελαφρά παραλλαγμένος απεικονίζεται ο μύθος στη ζωφόρο του χορηγικού μνημείου του Λυσικράτους στην Αθήνα (334 π. Χ.), που είναι γνωστό και ως Φανάρι του Διογένη. Οι πειρατές εδώ παριστάνονται μισοί δελφίνια και μισοί άνθρωποι. Στο εσωτερικό, δε, μιας μελανόμορφης κύλικας του σημαντικότερου ίσως αγγειοπλάστη και αγγειογράφου της Αττικής μελανόμορφης τεχνικής, του Εξηκία (άκμασε μεταξύ τού 560-530 π. Χ.), απεικονίζεται ο Διόνυσος μόνος μέσα σε πλοίο. Η ωραιότατη παράσταση με τα δελφίνια και την κληματαριά στο κατάρτι φαίνεται να είναι εμπνευσμένη από τον ομηρικό ύμνο (βλ. την παραπάνω εικόνα).