Οι μύθοι για τη δημιουργία (κοσμογονικοί) απεικονίζουν ασυνείδητες και προ-συνειδητές διεργασίες, οι οποίες δεν περιγράφουν την προέλευση του σύμπαντος, αλλά την προέλευση της συνειδητής επίγνωσης του κόσμου από τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει ότι πριν αποκτήσουμε συνειδητή επίγνωση του κόσμου συνολικά, ή ενός τμήματος του περιβάλλοντος, συμβαίνουν πολλά στο ασυνείδητό μας. Οι προ-συνειδητές διεργασίες που συμβαίνουν σε έναν άνθρωπο πριν εμφανιστεί αυτή η επίγνωση μπορούν να παρατηρηθούν στα όνειρα και γενικά στο ασυνείδητο υλικό.

Αυτό που δεν μπορούμε πλέον να δούμε είναι ότι αυτού του είδους οι διεργασίες έπρεπε να απεικονίζουν την προέλευση του εξωτερικού, συμπαντικού κόσμου μας. Αυτό οφείλεται στο ότι η παλιά ταυτότητα διαταράχτηκε και δημιουργήθηκαν καινούριες προβολές που μας φαίνονται ότι αναπαριστούν ‘αντικειμενικά’ επιστημονικά μοντέλα του εξωτερικού κόσμου. Αυτά τα νέα μοντέλα εκτόπισαν τα παλιότερα και επομένως τα παλιότερα μοντέλα τα βλέπουμε πια ως προβολές. Η διεργασία των προβολών μοιάζει πολύ με την παρακάτω:

Το Υποκείμενο, ο άνθρωπος ή το Εγώ στο κέντρο του συνειδησιακού πεδίου του, παρατηρεί κάποιο Αντικείμενο. Όταν υπάρχει μια αρχική προβολή, αυτό σημαίνει ότι ένα ψυχο-νοητικό πρότυπο έχει ενεργοποιηθεί στο ασυνείδητο. Το υποκείμενο παρατηρεί έντονα το αντικείμενο και δεν μπορεί να το κατανοήσει, αναρωτιέται όμως τι είναι. Στη συνέχεια του έρχεται μια ιδέα και θεωρεί ότι το αντικείμενο είναι το τάδε, αλλά δεν έχει επίγνωση του γεγονότος ότι το ψυχο-νοητικό πρότυπο έχει ενεργοποιηθεί στο ασυνείδητό του και ότι του έχει μεταδώσει το μοντέλο της ιδέας μέσω της οποίας αναγνώρισε το Αντικείμενο. Βλέπει μόνο ότι το Αντικείμενο συμφωνεί με την ιδέα του. Αυτή είναι συνολικά η γνωστική διεργασία.

Αυτός ο τρόπος πρόσληψης είναι ορθός στον βαθμό που είναι αποτελεσματικός. Για παράδειγμα, αν ισχυριστώ ότι ο Κ είναι μεγαλοφυΐα και αυτός δεν κάνει ποτέ κάτι που να αντικρούει την άποψή μου, δεν πρόκειται κανένας να με πείσει ότι ο Κ δεν είναι μεγαλοφυΐα. Αν όμως μια μέρα συμπεριφερθεί τελείως ανόητα -και αυτός ακριβώς είναι ο προβληματικός παράγοντας- τότε θα αναρωτηθώ «πώς και γιατί μπόρεσα να σκεφτώ ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν μεγαλοφυΐα;». Μόνον όμως όταν κάτι με προβληματίσει, όταν υπάρξει κάτι που δεν συμφωνεί, αρχίζω να συνειδητοποιώ ότι συνέβη κάτι που κλόνισε την ιδέα μου. Αυτή είναι η περίπτωση που αναφέρει ο Jung: Η προβολή δεν ταιριάζει πλέον. Θέλω, για παράδειγμα, να θεωρήσω ότι ένα αντικείμενο είναι έτσι ή αλλιώς, η ιδέα μου όμως δεν ταιριάζει. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες οι οποίοι, όπως θα έλεγε κάποιος στη σύγχρονη Φυσική, δεν συγκλίνουν, δεν υπάρχει δηλαδή σύγκλιση αποτελεσμάτων. Με την άποψη του αστρονόμου Hubble για τη διαστολή του σύμπαντος δεν συμφωνούν τα άλλα αποτελέσματα των ατομικών ερευνών, δεν υπάρχει σύγκλιση αποτελεσμάτων και αρχίζουμε να αναρωτιόμαστε αν αυτή δεν είναι απλώς μια υποθετική άποψη, δηλαδή στη δικιά μας γλώσσα μια προβολή του Hubble. Στον βαθμό όμως που τα αποτελέσματα φαίνονται να συγκλίνουν προς την ίδια κατεύθυνση, στον βαθμό που το αντικείμενο φαίνεται να συμπεριφέρεται σύμφωνα με το δικό μου νοητικό μοντέλο, δεν έχω κανένα λόγο να αποσύρω την προβολή. Παραμένω αφελώς πεπεισμένος ότι γνωρίζω αυτή καθαυτή τη φύση του αντικειμένου.

Ένας λόγος επομένως για την απόσυρση μιας προβολής είναι ότι η ιδέα που έχουμε για το αντικείμενο δεν ταιριάζει με τα γεγονότα, ότι κάτι κάπου πάει στραβά και δεν συμφωνεί με τα γεγονότα. Η άλλη πολύ συχνή πιθανότητα είναι ότι ενεργοποιείται και ένα άλλο ψυχο-νοητικό πρότυπο. Ένα δεύτερο ψυχο-νοητικό πρότυπο δηλαδή προωθείται στο ασυνείδητο και φέρνει ένα άλλο μοντέλο ή μια άλλη ιδέα, στον νου του υποκειμένου, καθώς και μια άλλη προβολή πάνω στο αντικείμενο. Το υποκείμενο σπεύδει λοιπόν προς αυτή τη νέα ιδέα υποστηρίζοντας πως αυτή είναι η αλήθεια και ότι η προηγούμενη ιδέα ήταν λανθασμένη, ήταν μια αντιληπτική πλάνη, μια προβολή. Κοιτώντας προς τα πίσω την ονομάζουμε ‘προβολή’, αλλά όσο ήμασταν ακόμα πιασμένοι στα δίχτυα της, όσο το ψυχο-νοητικό πρότυπο ήταν σταθερά ενεργοποιημένο στο ασυνείδητο και στη συνείδησή μας, δεν θα την ονομάζαμε ποτέ ‘προβολή’, αλλά θα τη θεωρούσαμε αληθινή γνώση. Το υποκείμενο νιώθει τότε ότι μιλάει για πραγματικά γεγονότα όσο πιο ειλικρινά μπορεί. Αυτή η αλλαγή ψυχο-νοητικών προτύπων είναι φυσικό να συμφωνεί σε γενικές γραμμές με τις εξωτερικές αλλαγές συνθηκών, όταν δηλαδή ορισμένες θεωρίες δεν ταιριάζουν πια με τις νέες συνθήκες. Εφόσον όμως εμείς ο ίδιοι νιώθουμε ότι δεν μιλάμε για προβολές αλλά για την αληθινή φύση του αντικειμένου -ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της δυτικής νοοτροπίας μας- τότε αυτό το ονομάζουμε ‘επιστημονική αλήθεια’.

Οι δυτικοί είμαστε σίγουροι ότι μιλάμε για τα εξωτερικά αντικείμενα εφόσον οι προβολές μας φαίνονται να ταιριάζουν με αυτά. Τώρα βρισκόμαστε κάτω από την κυριαρχία ενός νέου μοντέλου, το οποίο είναι αποτελεσματικό προς το παρόν και με το οποίο φαίνονται να ταιριάζουν όλα τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά. Εκεί που υπάρχει αυτό που ονομάζουμε ‘σύγκλιση επιστημονικών αποτελεσμάτων’, εκεί που όλα φαίνονται να ταιριάζουν με τη συνολική εικόνα και δεν μπορούμε να σκεφτούμε κάποια γεγονότα που να αντικρούουν το μοντέλο που έχουμε στο νου μας, εκεί για την ώρα βρίσκεται η αλήθεια για μας. Οι πρωτόγονοι, με το να είναι λιγότερο οξυδερκείς και έχοντας μόνον αποσπασματική ή απλώς μερική γνώση των εξωτερικών γεγονότων συγκριτικά με εμάς, έδωσαν κοσμογονικές ερμηνείες για την προέλευση της ύπαρξης, οι οποίες μας φαίνονται απολύτως ξεκάθαρες προβολές. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε αυτούς τους μύθους, αν τους ονομάσουμε απλώς ‘προβολές προ-συνειδητών διεργασιών’, χωρίς να κατανοούμε σωστά την έννοια της ‘προβολής’. Ο όρος ‘προβολή’ σημαίνει τη μεταφορά ενός υποκειμενικού στοιχείου στο αντικείμενο με αποτέλεσμα να το ανακαλύπτουμε σε αυτό και να το εκλαμβάνουμε ως αντικειμενικό, ενώ πρόκειται ουσιαστικά για υποκειμενικό στοιχείο. 

Πριν προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τους μύθους για τη δημιουργία του κόσμου, πρέπει να έχουμε επίσης στον νου μας και ένα άλλο γεγονός, ότι δηλαδή δεν μπορούμε να μιλάμε για οποιοδήποτε είδος πραγματικότητας πέρα από τη μορφή της ως περιεχομένου της συνείδησής μας. Η μόνη πραγματικότητα για την οποία μπορούμε να μιλάμε είναι η πραγματικότητα την οποία γνωρίζουμε. Αν είναι δύσκολο να το κατανοήσετε αυτό, φανταστείτε ότι είδατε ένα όνειρο τη νύχτα και δεν το θυμάστε το πρωί. Αν δεν υπάρχει κάποιος παρατηρητής που να μπορεί με τις σύγχρονες μεθόδους να αποδείξει ότι ονειρευτήκατε, τότε το όνειρο δεν υπάρχει για σας. Μπορείτε να υποθέσετε ότι υπήρξε ή ότι δεν υπήρξε, μπορείτε να πείτε αυθαίρετα οτιδήποτε θέλετε σχετικά με αυτό, αλλά επιστημονικά δεν μπορείτε να πείτε με βεβαιότητα ότι υπήρξε ή όχι. Όλα αυτά σημαίνουν ότι δεν μπορούμε να θεωρήσουμε αληθινό κανένα παράγοντα που δεν εισχώρησε σε κάποιο σημείο του πεδίου της συνειδητής επίγνωσης ενός ανθρώπινου υποκειμένου. Τα μοναδικά γεγονότα που μπορούμε να θεωρήσουμε ότι είναι αληθινά είναι ακριβώς εκείνα που κάπως, κάπου εισχώρησαν στο πεδίο της επίγνωσης ενός ανθρώπου. Όλα τα υπόλοιπα είναι αυθαίρετες υποθέσεις. Το πρωί είναι φυσικό να υποθέτουμε ότι είδαμε ένα όνειρο και ότι το ξεχάσαμε, αλλά δεν μπορούμε να το θεωρήσουμε γεγονός.      

Στην πράξη λοιπόν μπορούμε να πούμε ότι η μοναδική πραγματικότητα για την οποία μπορούμε να μιλήσουμε ή η οποία πραγματικά μας αφορά, είναι η εικόνα της πραγματικότητας που υπάρχει στο συνειδησιακό μας πεδίο. Το αυθόρμητο επιχείρημα του εξωστρεφούς, ο οποίος λόγω της ιδιοσυγκρασίας του είναι φοβερά δεμένος με τα αντικείμενα, είναι το εξής: «Ναι, αλλά υπάρχει μια πραγματικότητα, απλώς δεν μπορούμε να μιλήσουμε για αυτήν». Το μόνο που μπορούμε να πούμε εδώ είναι ότι, αν θέλει να την υποθέσει μπορεί να το κάνει, αλλά πρόκειται για μια καθαρά υποκειμενική υπόθεση. Αν πείτε ότι «πιστεύω ότι υπάρχει μια πραγματικότητα πέρα από το συνειδησιακό μου πεδίο», αυτό είναι μια πεποίθηση που πηγάζει από ορισμένες ιδιοσυγκρασιακές ανάγκες και, αν κάποιος άλλος προτιμά να μην το πιστεύει, δεν έχετε κανένα δικαίωμα να του κόψετε το κεφάλι. Επομένως, αν κάποιοι προτιμούν να λένε ότι δεν υπάρχει καμιά πραγματικότητα πέρα από αυτό που εισέρχεται στο συνειδησιακό τους πεδίο, δεν έχουμε κανένα δικαίωμα να λέμε ότι είναι ανόητοι. Μπορούμε να πούμε απλώς ότι αυτό δεν ταιριάζει με τη δική μας ιδιοσυγκρασία και ότι προτιμάμε να αντιμετωπίζουμε τα πράγματα πιστεύοντας ότι υπάρχει μια πραγματικότητα που υπερβαίνει τη συνείδησή μας, παρ’ όλο που δεν μπορούμε να ασχοληθούμε απευθείας μαζί της. Εδώ μπαίνουμε στο πεδίο των μεταφυσικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων και υποθέσεων όπου ο καθένας είναι ελεύθερος να κάνει τις δικές του υποθέσεις. Έχουμε όμως αφήσει πίσω μας το πεδίο των επιστημονικών δεδομένων που μπορούσαν να αποτελέσουν θέμα συζήτησης. Είναι λοιπόν κατανοητό ότι οι ιστορίες που υποτίθεται πως περιγράφουν την προέλευση του κόσμου (βλέπε σήμερα Big Bang) είναι απόλυτα συνυφασμένες, άρρηκτα συνδεδεμένες με παράγοντες που θα ήταν καλύτερο να τους ονομάσουμε ιστορίες για τις προ-συνειδητές διεργασίες όσον αφορά στην προέλευση της ανθρώπινης συνειδητότητας.                    

Συναντάμε τα μοτίβα των μύθων της δημιουργίας κάθε φορά που το ασυνείδητο προετοιμάζει μια εξαιρετικά σημαντική συνειδησιακή πρόοδο. Η ψυχολογική ανάπτυξη του ανθρώπου φαίνεται να ακολουθεί το μοντέλο της σωματικής ανάπτυξης των παιδιών, τα οποία δεν αναπτύσσονται συνεχώς αλλά απότομα και ξαφνικά. Η ανάπτυξη της συνείδησης γίνεται και αυτή με ξαφνικά άλματα: Υπάρχουν περίοδοι όπου το αντιληπτικό πεδίο αίφνης διευρύνεται πολύ. Όποτε η διεύρυνση ή η οικοδόμηση/ κατασκευή της συνείδησης γίνεται πολύ απότομα, οι άνθρωποι λένε ότι αίφνης ‘φωτίστηκαν’ ή ότι κάτι τους αποκαλύφθηκε. Όποτε γίνεται πιο σταδιακά, δεν το προσέχουν ιδιαίτερα και έχουν απλώς την ευχάριστη αίσθηση ότι ωριμάζουν, ότι κινούνται καθώς προχωράει η ζωή και ότι η ζωή είναι ενδιαφέρουσα, αλλά δεν έχουν αυτή την αίσθηση ότι φωτίστηκαν ή ότι ξύπνησαν ξαφνικά. Κάθε φορά που η πρόοδος της συνείδησης γίνεται με ένα μεγάλο άλμα προς τα εμπρός, υπάρχει προπαρασκευαστικό ασυνείδητο υλικό, όπως όνειρα, το οποίο κατά κανόνα συμπεριλαμβάνει μοτίβα από τους μύθους της δημιουργίας.   

Επομένως, η ‘πραγματικότητα’ υφίσταται για μας ως τέτοια έως εκεί που τη συνειδητοποιούμε. Συνεπώς, η τελική συνειδητότητα είναι εκείνη που συντάσσει για εμάς τον χάρτη, την εικόνα της πραγματικότητας, στην οποία κινούμαστε συνεχώς, και αυτή είναι μια φυλακή. Χρειάζεται ένα άνοιγμα, που σπάει αυτή τη φυλακή της συνειδητής μας πραγματικότητας και έτσι μας ελευθερώνει από την παγίδα των μονόπλευρων εννοιών, το οποίο είναι η εμπειρία της ολότητας. Δυστυχώς, παρά το διάβα αιώνων, οι άνθρωποι συνεχίζουν να αρέσκονται στους κάθε είδους μύθους αυτο-παραμυθιαζόμενοι ότι στη σύγχρονη εποχή των φώτων δεν υπάρχουν πια μύθοι.