Πάνε τουλάχιστον 35 αιώνες που η ελληνική γλώσσα γράφεται, και τουλάχιστον 40 αιώνες που μιλιέται στον ίδιο χώρο, την ύστατη αιχμή της Χερσονήσου του Αίμου. Χάρη στη φιλοπεριέργεια και την εφευρετικότητα των Ελλήνων έχουμε το προνόμιο να απολαμβάνουμε, εμείς οι σύγχρονοι επίγονοι, έναν από τους πιο ανεπτυγμένους πολιτισμούς της Δύσης. Το χρέος μας απέναντι στον ελληνικό πολιτισμό παραμένει απεριόριστο όσον αφορά τις τέχνες και τις επιστήμες· κι όμως οφείλεται η προκοπή μας κατά κύριο λόγο στη γραπτή παράδοση. Πολλές χώρες διαθέτουν αξιοθέατα μνημεία και τοπία, αλλά καμία άλλη χώρα δεν προσφέρει τέτοιο θησαυρό κειμένων σε όλους τους τομείς της διάνοιας και της δημιουργίας.

Η ελληνική γλώσσα διέσωσε και αφομοίωσε ό,τι χρήσιμο είχε να επιδείξει ο μεσογειακός περίγυρος και πολιτισμός: η ελληνική αποθησαύρισε ξένες λέξεις όπως «θάλασσα», «Αθηνά», «Κόρινθος», «λαβύρινθος», «οίνος», «έλαιον», «κυπάρισσος» και των πολιτικών συστημάτων τα γνωστά «βασιλεύς», «τύραννος», «κυβερνήτης» και «άναξ».

Η πιο ουσιώδης προσφορά της ελληνικής γλώσσας ξεπερνάει το θέμα του λεξιλογίου: πρόκειται για τη δόμηση του λόγου. Οι Ελληνες στοχαστές έβαλαν τάξη στις έννοιες, οδήγησαν τον άνθρωπο από τον μύθο στον λόγο. Ο λόγος σημαίνει πρώτα το όργανο της σκέψης, μετά τη δυνατότητα του σκέπτεσθαι, ύστερα τη λειτουργία της σκέψης, σημαίνει και την εσωτερική έννοια που εμφανίζεται στον νου, την ιδέα, τη λέξη που εξωτερικεύεται, τον προφορικό λόγο, και τέλος τον γραπτό λόγο. Βάζοντας τάξη στη λειτουργία του λόγου, οι Ελληνες σοφοί επινόησαν τους λογισμούς, τον συλλογισμό, τη λογική. Αν σήμερα αναλύουμε τις προτάσεις του λόγου με την ορολογία της γραμματικής, «sujet» [sub-jectus], «objet» [ob-jectum], «subjonctif» [sub-junctivus], το χρωστάμε στην ελληνική λογική του λόγου «υπο-κείμενο», «αντι-κείμενο», «υπο-τακτική».

Με το εργαλείο της λογικής, ίσως η μεγαλύτερη κατάκτηση της ελληνικής υπήρξε –και υφίσταται πάντα– η δυνατότητα να δημιουργεί κατά βούληση αφηρημένες έννοιες και σύνθετες λέξεις. Οι Ρωμαίοι κατάλαβαν πρώτοι την ανωτερότητα της ελληνικής και αφομοίωσαν στη γλώσσα τους άπειρες ελληνικές λέξεις. Το ίδιο έκαναν οι Λατίνοι του Μεσαίωνα, οι οποίοι δημιούργησαν με τη σειρά τους νεολογισμούς όπως «metaphysica», που υιοθέτησαν στη συνέχεια οι Έλληνες, όπως για παράδειγμα τον όρο «μεταφυσική». Από κει χιλιάδες όροι, επιστημονικοί και κοινοί, έχουν εμπλουτίσει τις δυτικές γλώσσες. Δεν είναι μόνο οι λέξεις «pédagogie», «cosmologie» που προέρχονται από τα ελληνικά, αλλά ακόμα και κοινές λέξεις όπως «pause» [παύσις], «attention» [ad-tendo / προσ-οχή] και άλλες μέσω της λατινικής πολλές φορές.

Καταλήγοντας, δηλώνω ενσυνείδητα ότι πολύ τυχερός είναι αυτός που σκέπτεται και μιλάει ελληνικά γιατί έχει τη δυνατότητα –αν θέλει– να εμβαθύνει στην ερμηνεία του σύμπαντος με τη μητρική γλώσσα του δυτικού πολιτισμού. Η ελληνική, με τη λογική και τον θησαυρό βασικών εννοιών που διαθέτει, στηρίζει κάθε μορφωμένο άνθρωπο της εποχής μας που επιθυμεί να κατανοήσει τον κόσμο και να μάθει άλλες γλώσσες. Η ελληνομάθεια είναι το «σήμα κατατεθέν» του καλλιεργημένου πολίτη του αιώνα μας.

Ζήτω η ελληνική γλώσσα!

(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, στις 6/2/2022)

* Ο κ. Ζακ Μπουσάρ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ.