Λόγω τού ότι λοιπόν οι προηγούμενοι περιπλέοντας τον ΄Αθω καταστράφηκαν, ο Ξέρξης άρχισε προετοιμασίες κάπου τρία χρόνια πριν στον Άθω· μάλιστα στον Ελαιούντα² της Χερσονήσου υπήρχαν αγκυροβολημένες τριήρεις, και από εκεί ξεκινώντας στρατιώτες προερχόμενοι από διάφορα μέρη (της Ασίας) έσκαβαν κάτω από τα χτυπήματα του μαστιγίου, πηγαινοέρχονταν, δε, διαδοχικά· έσκαβαν επίσης και οι κάτοικοι της περιοχής του ΄Αθω. Το έργο επέβλεπαν ο Βουβάρης του Μεγαβάζου και ο Αρταχαίης του Αρταίου,³ Πέρσες και οι δύο. Ο ΄Αθως είναι όρος μεγάλο και ονομαστό που κατεβαίνει ώς τη θάλασσα και είναι κατοικημένο από ανθρώπους. Εκεί που το όρος τελειώνει προς το μέρος της στεριάς μοιάζει με χερσόνησο και σχηματίζεται ισθμός έως δώδεκα σταδίων (2.200 μέτρα). Το μέρος αυτό είναι επίπεδο και έχει υψώματα όχι μεγάλα από τη θάλασσα των Ακανθίων⁴ μέχρι την απέναντι θάλασσα της Τορώνης.⁵

Στον ισθμό αυτόν στον οποίο απολήγει ο ΄Αθως υπάρχει μία ελληνική πόλη, η Σάνη, και άλλες στην περιοχή της, χτισμένες στο εσωτερικό τού ΄Αθω, τις οποίες τότε ο Πέρσης είχε πάρει φόρα να τις κάνει νησιωτικές από στεριανές. Ετούτες είναι: το Δίον, η Ολόφυξος, το Ακρόθωον, η Θύσσος, οι  Κλεωνές.

       Αυτές είναι οι πόλεις που βρίσκονται στον ΄Αθω· και οι βάρβαροι έσκαβαν με τον εξής τρόπο, αφού μοίρασαν τον χώρο κατά έθνη. Πρώτα τράβηξαν μιαν ευθεία γραμμή στην πόλη Σάνη και, καθώς η διώρυγα βάθαινε, άλλοι έσκαβαν μένοντας στα πιο χαμηλά σημεία, ενώ άλλοι έδιναν το χώμα που συνεχώς έβγαινε από το σκάψιμο σε άλλους που στέκονταν ψηλότερα πάνω σε σκαλωσιές, κι αυτοί πάλι το έπαιρναν και το έδιναν σε άλλους, έως ότου έφθαναν σ’ εκείνους που ήταν στην κορυφή· και αυτοί το μετέφεραν έξω και το πετούσαν. Τότε, στις θέσεις των άλλων εκτός των Φοινίκων, οι απόκρημνες πλευρές του ορύγματος γκρεμίζονταν και διπλασίαζαν τον απαιτούμενο κόπο· επειδή δηλαδή έδιναν τις ίδιες διαστάσεις και στο πάνω και στο κάτω άνοιγμα, ήταν επόμενο να τους συμβεί κάτι τέτοιο. Όμως  οι Φοίνικες και στα άλλα έργα τους δείχνουν την ικανότητά τους και την έδειξαν και σ’ εκείνο το έργο. Αφού δηλαδή πήραν με κλήρο το τμήμα που τους αναλογούσε, έσκαβαν το πάνω άνοιγμα της διώρυγας κάνοντάς το διπλάσιο απ’ όσο έπρεπε να γίνει η ίδια η διώρυγα, και όσο προχωρούσε το έργο όλο και περιόριζαν το πλάτος. ΄Εφθασαν λοιπόν στο κάτω μέρος, και το εκσκαφικό τους έργο ήταν ίσιο στο πλάτος με των άλλων. […]

         Όπως συμπεραίνω απ’ ό,τι έχω καταλάβει, ο Ξέρξης διέταξε να σκάψουν τη διώρυγα από την αλαζονεία του, καθώς ήθελε να αποδείξει τη δύναμή του και να αφήσει κάτι για να τον θυμούνται.⁶ Γιατί μολονότι μπορούσαν χωρίς να κοπιάσουν καθόλου να σύρουν τα πλοία πάνω στον ισθμό,⁷ αυτός διέταξε να ανοίξουν μία διώρυγα ώς τη θάλασσα τόσου πλάτους, ώστε να πλέουν με κωπηλασία δύο τριήρεις μαζί. […]

 Σχόλια

1)Τον Ιούνιο του 480 π. Χ. ο Ξέρξης, ο γιος και διάδοχος του Δαρείου στον θρόνο των Περσών, επικεφαλής τεράστιας στρατιάς αποτελούμενης από αναρίθμητα στίφη παντοειδών εθνών της αχανούς αυτοκρατορίας του, ξεκίνησε τη μεγάλη επιχείρηση εναντίον της Ελλάδας, με σκοπό την πλήρη υποδούλωσή της. Για διευκόλυνση της εκστρατείας, οι Πέρσες κατασκεύασαν δύο σπουδαία έργα, τη γεφύρωση του Ελλησπόντου και τη διώρυγα του ΄Αθω. Στον Ελλήσποντο, στο στενότερο μέρος του, μεταξύ Σηστού και Αβύδου, κατασκευάστηκε αρχικά μία διπλή γέφυρα από πλοία, η οποία όμως καταστράφηκε αμέσως από μεγάλη τρικυμία. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι, όταν ο Ξέρξης το έμαθε, οργίστηκε και διέταξε να μαστιγώσουν τον  Ελλήσποντο 300 φορές και να ρίξουν μέσα στη θάλασσα δεσμά αλυσωτά. Τελικά κατασκευάστηκαν από τον ΄Ελληνα μηχανικό ΄Αρπαλο δύο καινούργιες γέφυρες· για τη μία χρησιμοποιήθηκαν 360 πλοία, για την άλλη 314, και από αυτές έγινε η διαπεραίωση της στρατιάς στη Θράκη που διήρκεσε επτά ημέρες και νύκτες. Από την άλλη, ο στόλος του Ξέρξη, παραπλέοντας τις ακτές της Θράκης παράλληλα με τις πορευόμενες χερσαίες δυνάμεις, έφθασε στον ΄Αθω απ’ όπου πέρασε βρίσκοντας την ανοιγμένη διώρυγα και κατευθύνθηκε στη Θέρμη (σημερινή Θεσσαλονίκη).

 Ο Ξέρξης προχώρησε στο κόψιμο της διώρυγας για να αποφύγει τη δεινή καταστροφή που υπέστη από θαλασσοταραχή ο περσικός στόλος παραπλέοντας τον ΄Αθω κατά την εκστρατεία του Μαρδόνιου στη Μακεδονία και τη Θράκη λίγα χρόνια πριν, το 492 π. Χ.· καταστροφή που ανάγκασε τον Μαρδόνιο να επιστρέψει στην Ασία.

    Παραθέτουμε τα κεφάλαια όπου ο ιστορικός αναφέρεται στα της διάνοιξης της διώρυγας, ίχνη της οποίας σώζονται και σήμερα κοντά στον οικισμό Νέα Ρόδα. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν την ακριβή της θέση και τις διαστάσεις της (μήκος 2 χιλιομέτρων, πλάτος 30 μ. και το μέγιστο βάθος της υπολογίζεται στα 15 μ.). Διαπιστώθηκε επίσης ότι μετά τη διάνοιξή της από τον Ξέρξη η διώρυγα εγκαταλείφθηκε και με τα χρόνια επιχωματώθηκε.

2)Ο Ελαιούς βρισκόταν στο νοτιότατο άκρο της χερσονήσου της Καλλίπολης.

3) ΄Οταν ο Ξέρξης βρισκόταν στην ΄Ακανθο (βλ. παρακάτω), ο Αρταχαίης αρρώστησε και πέθανε. Ο Ηρόδοτος γράφει ότι ήταν ο ψηλότερος Πέρσης (περ. 2.60 μ.) και είχε την πιο δυνατή φωνή απ’ όλους. Ο Ξέρξης θεώρησε τον θάνατο του Αρταχαίη συμφορά, λυπήθηκε πολύ και του έκανε λαμπρότατη κηδεία και ταφή στην πόλη της Ακάνθου. 

4) Η Άκανθος ήταν σπουδαία πόλη της ανατολικής Χαλκιδικής· βρίσκεται στη θέση της σημερινής Ιερισσού.

5) Τορώνη: Σήμερα χωριό στα νοτιοδυτικά της χερσονήσου Σιθωνίας. Στους αρχαίους χρόνους ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Χαλκιδικής.

6)Και ο Αισχύλος στην τραγωδία του Πέρσες ερμηνεύει την αποτυχία της εκστρατείας του Ξέρξη κατά της Ελλάδας και τη μεγάλη καταστροφή των Περσών (στη Σαλαμίνα και τις Πλαταιές) ως συνέπεια της έπαρσης, της ύβρεως, του βασιλιά τους· ο Ξέρξης τιμωρήθηκε παρασύροντας στη συντριβή και τον λαό του, γιατί με την αλαζονεία του υπερέβη το ανθρώπινο μέτρο. ΄Εζευξε μία θάλασσα, τον Ελλήσποντο, και έκοψε μία στεριά, τον ΄Αθω, διασαλεύοντας με αυτόν τον τρόπο την ισορροπία του κόσμου.

7) Όπως γινόταν στον ισθμό της Κορίνθου με τον περίφημο δίολκον (← ἕλκω = σύρω, τραβώ), τον λιθόστρωτο δρόμο που είχε κατασκευαστεί από την παραλία του Σαρωνικού ώς την παραλία του Κορινθιακού, για να μεταφέρονται πάνω σ’ αυτόν πλοία από τη μία θάλασσα στην άλλη. Στον δρόμο αυτόν κινούνταν συρόμενο τροχοφόρο όχημα πάνω στο οποίο προσδενόταν το πλοίο, αφού πρώτα απαλλασσόταν από κάθε φορτίο.