Συνεχίζουμε το Οδοιπορικό στη ζωή του Ιωάννη Καποδίστρια, τον οποίο στα 1801 συναντάμε, στις 9 Μαΐου στην Κεφαλονιά μαζί με τον Ν. Σιγούρο. Από εκεί επέλεξαν να αρχίσουν την περιοδεία τους στα Ιόνια νησιά. Εκεί ο Καποδίστριας έκανε και τον πρώτο δημόσιο πολιτικό του λόγο στους συγκεντρωμένους προύχοντες και το λαό της Κεφαλληνίας, εκθέτοντας τους σκοπούς της αποστολής τους. Με πειστικά επιχειρήματα κάλεσε το λαό να βοηθήσει στην ειρήνευση του τόπου τους, στην εδραίωση της πολιτικής τάξης και στην ομαλή αποδοχή των νέων αρχών. Ο λόγος του, πειστικός και θερμός, έδειχνε πολιτική ωριμότητα και κρίση έμπειρου πολιτικού. Και ο Καποδίστριας ήταν τότε μόλις 25 χρονών. Όταν η κατάσταση στη νήσο επιδεινώθηκε, με την επικήρυξη του Ευστ. Μεταξά και τις επαναστατικές του ενέργειες, ο Καποδίστριας έδειξε μια σπάνια γενναιότητα χαρακτήρα. Πήρε την απόφαση να συναντήσει μονάχος του, στο κρησφύγετό του τον Μεταξά, για να τον πείσει να υποχωρήσει και να σταματήσει τις στασιαστικές του ενέργειες. Η απόφασή του ήταν τρομερά επικίνδυνη και για τη ζωή του. Οι προσπάθειες του Σιγούρου και του φρουράρχου να τον εμποδίσουν στάθηκαν άκαρπες. Μ’ ένα μόνο οδηγό, για να του δείξει το δρόμο, βάδισαν μέσα στη νύχτα, για να φτάσουν στην ερημική καλύβα, όπου κρυβόταν ο Μεταξάς. Η συζήτηση ανάμεσα στους δύο άντρες κράτησε πάνω από τέσσερις ώρες. Με πολλές δυσκολίες βρέθηκε ένας τρόπος συμβιβασμού και η «επί της ειρήνης επιτροπή», που συγκροτήθηκε, ανέλαβε να αποκαταστήσει την τάξη στην Κεφαλονιά και να φροντίσει για την εφαρμογή του Συντάγματος.
Μετά την Κεφαλονιά οι αυτοκρατορικοί επίτροποι , Καποδίστριας και Σιγούρος, έφτασαν στην Ιθάκη για τον ίδιο σκοπό, γιατί κι αυτή ήταν επαναστατημένη.
Όταν στα μέσα Σεπτεμβρίου 1801 ο Καποδίστριας γύρισε στην Κέρκυρα από την πρώτη πολιτική του περιοδεία, αντιμετώπισε την ίδια και χειρότερη κατάσταση αναταραχής και στον τόπο του. Ωστόσο, δεν θέλησε να πάρει αμέσως ενεργό μέρος στην καταστολή της εξεγέρσεως.
Οι υπεύθυνοι της Επτανήσου Πολιτείας, βλέποντας πως ο λαός όλων των νησιών αποδοκίμαζε το «Βυζαντινόν Σύνταγμα» σαν ανελεύθερο και αντιλαϊκό, αποφάσισαν ριζική μεταρρύθμιση του πολιτεύματος και ανέθεσαν σε αντιπροσωπεία του λαού της Κέρκυρας – έπειτα από μακρές συζητήσεις και διελεύσεις – την αναθεώρηση και μεταρρύθμιση του Βυζαντινού. Το νέο σύνταγμα ονομάστηκε «onoranda», δλδ της «εντίμου» αντιπροσωπείας του λαού. Η Πύλη αντέδρασε έντονα στο νέο σύνταγμα και οι δυνάμεις αποφάσισαν να στείλουν στα Επτάνησα τον Γεώργιο Μοτσενίγο, σαν πληρεξούσιο της ρωσικής αυλής, με ρωσική στρατιωτική δύναμη, για να αποκαταστήσει την τάξη.
Η γνωριμία του Καποδίστρια με τον Γ. Μοτσενίγο στάθηκε αποφασιστική για τη ζωή του. Ο Μοτσενίγος δεν χρειάστηκε πολύ χρόνο για να καταλάβει την πολιτική, διπλωματική και ηθική αξία του νεαρού Καποδίστρια. Η επιτυχία της δεύτερης αποστολής του στην Κεφαλονιά, οι τρόποι που χρησιμοποίησε για την αποκατάσταση της ειρήνης ανάμεσα στο λαό, εδραίωσαν τη φήμη του για την πολιτική του ικανότητα και αύξησαν την αγάπη του λαού στο πρόσωπό του.
Το πολιτικό και κυβερνητικό θέμα έλυσε ο Μοτσενίγος με την προκήρυξη εκλογών για την ανάδειξη νέων γερουσιαστών. Η ψηφισμένη νέα Γερουσία ανέλαβε καθήκοντα την 1 Απριλίου 1803 και αμέσως ομόφωνα διόρισε γραμματέα του νεοσύστατου κράτους τον Ιωάννη Καποδίστρια. Η επίσημη και υπεύθυνη αυτή θέση του άνοιξε το δρόμο για ενεργό και δραστήρια συμμετοχή στη διοίκηση του νέου κράτους. Μέσα στα καθήκοντά του ήταν και η διεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής της νεοσύστατης Δημοκρατίας, γεγονός που του έδωσε τη δυνατότητα να έλθει σε επαφή με τους διπλωμάτες των ξένων χωρών και να μυηθεί στα μυστικά της ευρωπαϊκής διπλωματίας.
Στην Κεφαλονιά πήρε το βάπτισμα του πολιτικού, στην Κέρκυρα έγινε ο διπλωμάτης και ο νομοθέτης.
Η συνεργασία μεταξύ Μοτσενίγου και Καποδίστρια ξεπέρασε πολύ γρήγορα τα τυπικά όρια της υπηρεσιακής γνωριμίας και εξελίχθηκε σε γόνιμη δημιουργική φιλία με ευεργετικά αποτελέσματα για την Επτάνησο Πολιτεία τότε, και αργότερα για τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων.
Ο Καποδίστριας, μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του, δεν χρονοτρίβησε στιγμή σε κενές συζητήσεις και πολιτικές διαμάχες. Συγκέντρωσε αμέσως την προσοχή του στον εγκαταλελειμένο από τους διαδοχικούς δυνάστες του λαό των Ιονίων νήσων, και με την αποφασιστικότητα του χαρακτήρα του, τη δύναμη της θέλησης και τη δραστηριότητα που τον χαρακτήριζαν, άρχισε έναν ευγενή και ταυτόχρονα σκληρό και δύσκολο αγώνα για τη συγκρότηση και ριζική αναδιαμόρφωση του νεοσύστατου κράτους. Πιθυμούσε να αποκαταστήσει τις αδικίες των προηγούμενων ξένων κυβερνητών του λαού, την αμορφωσιά, την κατάπτωση – εθνική και ηθική – και δίνει μεγάλο αγώνα γι’ αυτό. Ήθελε να τον οδηγήσει σωστά, για να ξαναβρεί το δρόμο του προς την υψηλή ελληνική κληρονομιά του. ( Ό,τι θα κάνει αργότερα σε ευρύτερο τόπο και τρόπο ως Κυβερνήτης της Ελλάδος.)
Οι κατώτερες κοινωνικές τάξεις του λαού των Επτανήσων βρίσκονταν σε άθλια κατάσταση από όλες τις πλευρές. Προς αυτές τις τάξεις, με σειρά μέτρων και κυρίως εκπαιδευτικών, έστρεψε την προσοχή του ο Καποδίστριας.
Στις 24 Νοεμβρίου 1803 πέθανε ο πρόεδρος της Ιονίου Γερουσίας Σπ. Θεοτόκης και ουσιαστικά την κυβέρνηση του Κράτους ανέλαβε ο Γραμματέας της Επικρατείας, ο Ιωάννης Καποδίστριας.
Στις 5 Δεκεμβρίου 1803 – χρόνος ρεκόρ , σε έξι ώρες – η Γερουσία ψήφισε ομόφωνα το νέο Σύνταγμα.
Το Σύνταγμα του 1803 είναι το πρώτο μετά την άλωση ελληνικό σύνταγμα, που ψηφίστηκε με τη θέληση των Ελλήνων των Επτανήσων, χωρίς την πιεστική επιβολή των ξένων κυρίαρχων. Βεβαίως δεν ήταν στο σύνολό του τόσο φιλελεύθερο και δημοκρατικό, όσο θα το ήθελε ο λαός. Δεν αναγνώριζε την καθολικότητα της ψηφοφορίας και δεν χορηγούσε πολιτικά δικαιώματα, χωρίς περιορισμούς, σε όλους τους πολίτες. Οπωσδήποτε όμως ήταν ένα σημαντικό βήμα προς δημοκρατικότερες αρχές. Ο Καποδίστριας ήταν ο κύριος συνεργάτης του Μοτσενίγου στη σύνταξή του, και αγωνίστηκε να βρει τη πιο πραγματοποιήσιμη λύση – για την τότε εποχή – ανάμεσα στο ξεπερασμένο φεουδαρχικό σύστημα, που είχε επιβληθεί στα νησιά μέχρι τότε από τους Ενετούς, και στα νέα δημοκρατικά ρεύματα, που είχαν αναπηδήσει από την πίεση των γεγονότων, μετά τη γαλλική επανάσταση και τη διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Όταν το 1815 ο Καποδίστριας συνέταξε το σπουδαίο υπόμνημά του για τη γενική κατάσταση των Ιονίων νήσων, που απευθυνόταν στην αγγλική κυβέρνηση, ανατρέχοντας στο Σύνταγμα του 1803, το εύρισκε – παρά τις ατέλειές του – ως το μόνο που είχε δώσει δυνατότητες στο λαό να προοδεύσει στον τομέα της διοικητικής αυτονομίας και στον εκπαιδευτικό, που τον θεωρούσε θεμελιακό για την επιβίωση και την εθνική αυτοσυνείδηση ενός κράτους.
(συνεχίζεται…)
