«Μόνο τρία αξιοσέβαστα όντα υπάρχουν:
ο ιερέας, ο πολεμιστής, ο ποιητής. Γνωρίζω, σκοτώνω και δημιουργώ».
«Ο άνθρωπος των γραμμάτων είναι εχθρός της κοινωνίας».
Κάρολος Μπωντλαίρ
«Το έγκλημα είναι τρομερά αποκαλυπτικό. ∆ιάλεξε όσο διαφορετικές μεθόδους θέλεις. Το γούστο, οι συνήθειες, ο τρόπος σκέψης και η ψυχή σου αποκαλύπτονται από τις πράξεις σου». [από την Αυτοβιογραφία της Άγκαθα Κρίστι]
«Η ενοχή είναι ένα υποκειμενικό συναίσθημα, όπου κάθε επόμενο βήμα αποτελεί κι έναν αναδιπλασιασμό του – αισθάνεσαι ένοχος για την ενοχή σου. Υποψιάζομαι ότι ο τακτικός αναγνώστης αστυνομικών ιστοριών, όπως εγώ, είναι κάποιο άτομο που υποφέρει από το αίσθημα της αμαρτίας. […] Να έχεις ένα αίσθημα αμαρτίας σημαίνει να νιώθεις ενοχή επειδή υπάρχει ένα ζήτημα ηθικής εκλογής, ενοχή που όσο καλός κι αν γίνεις, παραμένει αναλλοίωτη». Η μαγική φόρμουλα των αστυνομικών ιστοριών είναι η αθωότητα που ανακαλύπτει ότι περιέχει ενοχή». [από το άρθρο του W.H. AUDEN: Το ένοχο πρεσβυτέριο που περιέχεται στο ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟΥ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΟΣ, ανθολογία δοκιμίων για το αστυνομικό μυθιστόρημα, Άγρα, 1986]
«Όλοι όσοι είναι ανακατεμένοι, έχουν κάτι να κρύψουν». [από τον Φόνο του Ρότζερ Ακρόυντ]
Η ΜΟΙΡΑ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ
Καμιά φορά κάποιοι συγγραφείς αισθάνονται ευτυχείς γιατί συναντούν αυτό που επιθυμούν: τον αναγνώστη. Είναι η εξαιρετική στιγμή που ο αναγνώστης σαγηνεύεται από το βιβλίο ενός συγγραφέα. Είναι κάπως σαν αυτό που αποκαλούμε αμοιβαίο έρωτα. Κάτι αναπάντεχα μαγικό αν σκεφτεί κανείς πόσοι συγγραφείς δεν συνάντησαν ποτέ την επιτυχία που τους άξιζε ούτε καν την προσοχή που εδικαιούτο η προσπάθειά τους.
Ο σπουδαίος συγγραφέας αστυνομικών έργων που συνδυάζουν το νουάρ με την πρόσφατη σ’ αυτόν αμερικάνικη ιστορία, Τζέημς Ελρόυ, υποχρεώθηκε να γράψει 28 φορές το πρώτο του μυθιστόρημα προκειμένου να δείξει ενδιαφέρον κάποιος εκδότης. Ο Τζέημς Τζόυς προσπαθούσε 15 χρόνια να εκδώσει το πρώτο του αριστούργημα, τους Δουβλινέζους. Αλλά κι ο Οδυσσέας του περίμενε πολύ κι όταν εκδόθηκε θεωρήθηκε, ό,τι και πριν, αισχρός και χυδαίος και λογοκρίθηκε. Ο Αρτύρ Αντάμωφ αυτοκτόνησε εξαιτίας και της αποτυχίας των έργων του. Ο Καρυωτάκης είδε πως η καλύτερη συλλογή του Ελεγεία και σάτιρες συνάντησε την επίκριση των κριτικών που είχαν επαινέσει τις δύο προηγούμενες. Ο Μιχαήλ Μητσάκης, αναγνωρισμένος αρχικά, όταν διαπιστώθηκε η ψύχωσή του και χάθηκε απ’ την πιάτσα πάνω από 15 χρόνια βρήκαν την ευκαιρία οι ομότεχνοι να τον θάψουν.
Οι περισσότεροι συγγραφείς, αυτό το ιδιαίτερα ευαίσθητο είδος ανθρώπων που πάσχουν από μια περίεργη διαταραχή: θέλουν ντε καλά να επικοινωνήσουν με τον κόσμο μέσω ενός βιβλίου, χρειάστηκε να περιμένουν να πεθάνουν για να αναγνωριστούν.
Σχεδόν κανένας τους δεν παραδέχτηκε ποτέ την αξία ιδίως των ζώντων ομότεχνών τους. Π.χ. η Βιρτζίνια Γουλφ λοιδορούσε τον Τζόυς. Ο Τολστόι διέγραφε σ’ ένα, μάλλον μη πειστικό, δοκίμιο τον Σαίξπηρ. Ο Λόμπο Αντούνες φθονούσε τον μοναδικό σύγχρονό του Πορτογάλο νομπελίστα Σαραμάγκου. Ο Ναμπόκωφ απέρριπτε σχεδόν όλους τους ομότεχνούς του με αποκορύφωμα τον Ντοστογιέφσκι, όπως άλλωστε και ο Κούντερα.
Οι συγγραφείς είναι πολύ εγωπαθείς, αλαζόνες και ενίοτε νάρκισσοι. Δεν μπορούν να ξεκολλήσουν το βλέμμα τους από την επιφάνεια της λίμνης που καθρεφτίζει όχι το πρόσωπό τους αλλά το έργο τους.
Το τίμημα της δόξας, από την άλλη μεριά του λόφου, για μερικούς αποτελεί κατάρα. Η αναγνώριση, οι υπερβολικά μεγάλες πωλήσεις, τα βραβεία, η αναγνώριση πέρα από τα σύνορα της χώρας του καθενός, ψηλώνουν τόσο τον πήχη που πια ο τρόμος της λευκής σελίδας μεγαλώνει, γίνεται πανικός. Κι έπειτα κανένας δε συγχωρεί την αποτυχία ακόμα κι ενός πρώην επιτυχημένου.
Πάντως υπάρχουν συγγραφείς, και μάλιστα γυναίκες που στο παρελθόν δεν ήταν και τόσο πολλές, που γνώρισαν μια διαρκή φήμη και μια εξίσου αμείωτη υστεροφημία.
Μια από αυτές είναι ασφαλώς μια Βρετανίδα – άλλωστε το είδος του αστυνομικού μυθιστορήματος που κάποτε θεωρούνταν δεύτερης κατηγορίας, παραλογοτεχνία – η Άγκαθα Μέρι Κλαρίσια Μίλερ, Λαίδη Μαλόουν (Agatha Mary Clarissa Miller, Lady Mallowan, 15 Σεπτεμβρίου 1890 – 12 Ιανουαρίου 1976), γνωστή κυρίως ως Άγκαθα Κρίστι (στην Ελλάδα και ως Αγκάθα Κρίστι), έγινε πασίγνωστη για τα αστυνομικά έργα της -66 μυθιστορήματα και 14 συλλογές διηγημάτων. Έγραψε επίσης δύο αυτοβιογραφικά έργα, αισθηματικά μυθιστορήματα αλλά και θεατρικά έργα, μεταξύ των οποίων το μακροβιότερο έργο στην ιστορία του σύγχρονου θεάτρου, την Ποντικοπαγίδα (1952).
Η δουλειά της στα έργα αυτά, στα οποία πρωταγωνιστούν οι ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό και Μις Μαρπλ, της έδωσε τον τίτλο της «Βασίλισσας του Εγκλήματος» και την έκανε έναν από τους πιο σημαντικούς συγγραφείς στην εξέλιξη του λογοτεχνικού αυτού ρεύματος.
Η ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΓΚΑΘΑ ΚΡΙΣΤΙ
Το είδος της αστυνομικής ιστορίας και του αστυνομικού μυθιστορήματος είναι ανακάλυψη και κατάκτηση της αγγλικής λογοτεχνίας, όπως το ποδόσφαιρο, η παμπ, ο βασιλικός θεσμός και φυσικά η αποικιοκρατία- αν και αυτή δεν είναι βρετανική αποκλειστικότητα. Φυσικά ο γενάρχης του είδους ήταν βέρος αμερικανός και άκουγε στο όνομα Έντγκαρ Άλαν Πόε. Έτσι το είδος παρέμεινε αγγλόφωνο πριν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Ο Πόε ήταν ένας νόθος, με βασανισμένη ζωή, πότης και ναρκομανής, δηλαδή, εν ολίγοις καταραμένος ποιητής, αντίθετα από την Άγκαθα που ήταν μέλος της αριστοκρατίας.
Στην Αγγλία που η ταξικότητα είναι παγιωμένη απολύτως και δεν υπάρχει ο μύθος του αμερικάνικου ονείρου η Άγκαθα είχε όλα τα εχέγγυα να προχωρήσει πέρα από το να γίνει μια καλή σύζυγος και μητέρα και να απολαύσει τη ζωή που της είχε λάχει φορώντας το εγγλέζικο φλέγμα, παίζοντας μπριτζ και πίνοντας τσάι τ’ απογεύματα. Και το πέτυχε ακόμα και κόντρα στο ότι ήταν γυναίκα και έπαιρνε τη θέση που ανήκε στους άντρες, όπως και το έγκλημα, η εξιχνίασή του δηλαδή, γιατί αυτό καθεαυτό δεν έχει φύλο και καταγωγή. Δούλεψε πάνω στην αστυνομική έρευνα, έμαθε τα πάντα για τα δηλητήρια τα είδη των στιλέτων, τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Ιδίως αυτούς της τάξης της που μεγαλώνοντας τους μελέτησε από την καλή και από την ανάποδη. Μάλιστα κατηγορήθηκε γιατί περιόρισε τους ήρωές της στην upper class.
Δεν ήταν η πρώτη που υπηρέτησε το είδος, έγινε όμως η πιο γνωστή, η πιο δημοφιλής, η πιο επιτυχημένη και άφησε διαδόχους.
Το είδος της ιστορίας που υπηρέτησε εκτός από τις ιστορίες μυστηρίου ήταν αυτό που αποκαλούμε «ποιος το έκανε;» [“who done it’’]. Το μειονέκτημα του οποίου είναι πως μόλις ο αναγνώστης υποψιαστεί τον δολοφόνο το ενδιαφέρον του μπορεί και να υποχωρήσει ή να στοιχηματίζει με τον εαυτό του ότι βρήκε τον δολοφόνο πριν από το τέλος. Κι αυτό συνήθως συμβαίνει όταν μετά από ένα φοβερό παιχνίδι με το χρόνο και τις αλλεπάλληλες ανατροπές καθώς και την αλυσιδωτή εκκρεμότητα, το σασπένς, δολοφόνος αποδεικνύεται ο πιο απίθανος ήρωας. Πάντως η ντιλετάντικη λογική της Κρίστι, ο υποτιθέμενος ερασιτεχνισμός και η άτεγκτη λογική ακολουθία των αποδείξεων καθώς και η άριστη γνώση της ψυχολογίας των ηρώων της κάνουν τις ιστορίες της, πολύπλοκες και απλές ταυτόχρονα, άκρως γοητευτικές, ακόμα και σήμερα που η αίγλη τους έχει σαφώς υποχωρήσει αφού το είδος έχει εξελιχθεί και έχει ακολουθήσει άλλες παραμέτρους. Φυσικά η εξέλιξη και η ανάπτυξή του το έχει αφήσει στάσιμο να αυτοεπαναλαμβάνεται.
ΤΑ ΕΡΓΑ
«Ο Ρότζερ Άκροϊντ ήταν ένας άνθρωπος που ήξερε πολλά. Ήξερε ότι η γυναίκα που αγαπούσε είχε δηλητηριάσει τον πρώτο της σύζυγο. Ήξερε ότι κάποιος την εκβίαζε – και τώρα ήξερε επίσης ότι έδωσε τέλος στη ζωή της με υπερβολική δόση βαρβιτουρικών. Ένα γράμμα που έφτασε με το βραδινό ταχυδρομείο θα του αποκάλυπτε σε λίγο ποιος ήταν ο μυστηριώδης εκβιαστής. Ωστόσο ο Ρότζερ Άκροϊντ αυτό δε θα το μάθαινε ποτέ. Προτού τελειώσει την ανάγνωση του γράμματος, ήταν νεκρός – τον μαχαίρωσαν στον λαιμό μέσα στο γραφείο του. Στο χωριό όπου συμβαίνουν όλα αυτά, έχει αποσυρθεί ινκόγκνιτο ο Ηρακλής Πουαρό για να ησυχάσει. Η δολοφονία του Ρότζερ Άκροϊντ, όμως, θα τον υποχρεώσει να αναλάβει ξανά δράση…».
Ιδού η υπόθεση μιας από τις πιο διάσημες και πιο γοητευτικές ιστορίες της Κρίστι που παίζει με την αλήθεια και το ψέμα και τις ανθρώπινες σχέσεις, τον έρωτα και τις ενοχές. Δηλαδή με ό,τι καταπιάνονται οι αστυνομικές ιστορίες. Το έγκλημα, η εκδίκηση, ο φθόνος, το χρήμα ολέθριες κι ωστόσο ανθρώπινες συνήθειες και συμπεριφορές. Μη ξεχνάμε την Εύα και τον Αδάμ, το φίδι αλλά και τον φόνο του Άβελ από τον αδελφό του, τον Κάιν. Όλα στην Παλαιά Διαθήκη δηλαδή στην ιστορία της ανθρωπότητας, μυθικής και πραγματικής, ξεκίνησαν από έναν αποτρόπαιο φόνο ενός αθώου.
Στο Έγκλημα κάτω από τον ήλιο το πανέμορφο γυναικείο κορμί που ψήνεται κάτω από τον ήλιο βρίσκεται στραγγαλισμένο, έγκλημα πάθους ή ένας άψογα μελετημένος φόνος. Αυτό θα μας το πει ο επινοημένος από την ευφυή Άγκαθα Κρίστι περίφημος επιθεωρητής Ηρακλής Πουαρό, ένας κοσμοπολίτης, εκκεντρικός μεσήλικας Βέλγος που όλο αποσύρεται κι όλο μπλέκεται στην εξιχνίαση κάποιου φόνου.
Στο Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές λίγο μετά τα μεσάνυχτα, το τρένο ακινητοποιείται από μια χιονοθύελλα στη μέση του πουθενά. Το πρωί, ο εκατομμυριούχος Σάμιουελ Έντουαρντ Ράτσετ βρίσκεται μαχαιρωμένος στο κρεβάτι του. Η πόρτα του κουπέ του είναι κλειδωμένη από μέσα. Ο δολοφόνος του είναι ένας από τους συνταξιδιώτες του… Ο Ηρακλής Πουαρό, παγιδευμένος κι αυτός στο τρένο, επιχειρεί να λύσει το μυστήριο. Ποιος είναι ο δολοφόνος; Μήπως σχεδιάζει να χτυπήσει ξανά; Ένα ταξίδι με το πιο πολυτελές τρένο του κόσμου εξελίσσεται σ’ ένα αγωνιώδες μυστήριο -και σ’ ένα από τα πιο δημοφιλή έργα της Άγκαθα Κρίστι, που διαβάστηκε από εκατομμύρια αναγνώστες και μεταφέρθηκε επανειλημμένα στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση.
Στους 10 μικρούς νέγρους που έγινε Δεν έμεινε κανένας δέκα άγνωστοι μεταξύ τους άνθρωποι φτάνουν σ’ ένα μικρό νησί. Τους έχει προσκαλέσει όλους στη μοναδική έπαυλη του νησιού ένας μυστηριώδης οικοδεσπότης. Καθώς μαζεύονται για να δειπνήσουν, ένας δίσκος γραμμοφώνου αρχίζει να παίζει και η φωνή του αόρατου οικοδεσπότη τούς κατηγορεί ότι καθένας κρύβει το δικό του ένοχο μυστικό. Σε λίγο ο ένας μετά τον άλλο πέφτει νεκρός.
Το πιο ευφυές στη σύλληψή του έργο της Κρίστι, που έχει μεταφραστεί σε πάνω από πενήντα γλώσσες. Το 2015 αναδείχτηκε σε διεθνή ψηφοφορία ως το καλύτερό της μυθιστόρημα. Είναι το μεγαλύτερο μπεστ σέλερ της αστυνομικής λογοτεχνίας διαχρονικά.
ΖΩΗ, ΓΑΜΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ
Η Άγκαθα Κρίστι άρχισε να διαβάζει από πολύ μικρή. Όταν ήταν 11 ετών, ο πατέρας της πέθανε και έμεινε μόνη της με τη μητέρα της, καθώς τα δύο μεγαλύτερα αδέλφια της είχαν ήδη φύγει από το σπίτι. Παρά τη δύσκολη οικονομική κατάστασή τους η μητέρα της την έστειλε σε οικοτροφείο στο Παρίσι.
Σε ηλικία 18 ετών ξεκίνησε να γράφει τα πρώτα διηγήματά της και το πρώτο της μυθιστόρημα.
Το 1912 γνώρισε τον Άρτσιμπαλντ “Άρτσι” Κρίστι, αξιωματικό του Βασιλικού Πυροβολικού. Παντρεύτηκαν την Παραμονή των Χριστουγέννων του 1914, πριν ο Κρίστι φύγει για το μέτωπο. Η Άγκαθα εργάστηκε στον Ερυθρό Σταυρό και αργότερα ως βοηθός φαρμακοποιού για την αεροπορία, την περίοδο του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Ίσως και γι αυτό σε πολλά μυθιστορήματά της, τα δηλητήρια είχαν και εξέχουσα θέση στην πλοκή. Ο σύζυγός της επέστρεψε στο Λονδίνο το 1918 και μετακόμισαν στη συνοικία Σαιντ Τζον’ς Γουντ, όπου ξεκίνησε να εργάζεται στον οικονομικό τομέα στο Σίτυ. Ένα χρόνο αργότερα απέκτησε το μοναδικό της παιδί, τη Ρόζαλιντ Μάργκαρετ Κλαρίσσα Κρίστι (1919 – 2004). Είχε αρχίσει να γράφει συστηματικά και οι ιστορίες της δημοσιεύονταν σε περιοδικά.
Το 1922 έκανε ένα μεγάλο ταξίδι με το σύζυγό της στη Νότιο Αφρική, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Χαβάη και τον Καναδά. Αγόρασαν ένα σπίτι στο Σάννινγκντεηλ στο Μπάρκσιρ που το μεντονόμασε Στάιλς προς τιμήν του πρώτου της μυθιστορήματος.
Τον Αύγουστο του 1926 η μητέρα της πέθανε και η απώλεια της προκάλεσε βαθιά κατάθλιψη. Εκείνο το διάστημα, ο Κρίστι της ζήτησε να χωρίσουν καθώς ήταν ερωτευμένος με μια φίλη της. Μετά από μια φιλονικία, η Άγκαθα πήρε το αυτοκίνητο και έφυγε από το σπίτι. Την επόμενη μέρα το αυτοκίνητο βρέθηκε πάνω από ένα λατομείο στο Νιούλαντς Κόρνερ του Σάρρεϋ με δίπλωμα οδήγησης και ρούχα στο εσωτερικό του, αλλά χωρίς ίχνος της Κρίστι. Η εξαφάνισή της έγινε πρωτοσέλιδο στον εγχώριο και διεθνή Τύπο και έγιναν μεγάλες προσπάθειες για να βρεθεί. Τελικά, εμφανίστηκε 11 μέρες αργότερα και, παρότι η ίδια δήλωσε ότι δεν είχε καμία ανάμνηση από το διάστημα αυτό, θεωρείται ότι η κίνησή της ήταν σκόπιμη.
Έχοντας πλέον την κηδεμονία της κόρης της, η Κρίστι (που διατήρησε το επώνυμο για τη συγγραφική της καριέρα) ταξίδεψε στο εξωτερικό για να αναρρώσει ψυχικά. Το 1928 επιβιβάστηκε στο Οριάν Εξπρές για την Κωνσταντινούπολη και έπειτα τη Βαγδάτη, όπου γνώρισε τον αρχαιολόγο Λέοναρντ Γούλλεϋ και τη σύζυγό του που την προσκάλεσαν δύο χρόνια αργότερα στην ανασκαφή του Γούλλεϋ στο Ιράκ. Στη δεύτερη επίσκεψή της γνώρισε τον αρχαιολόγο Μαξ Μαλλόουαν, με τον οποίο παντρεύτηκαν λίγους μήνες μετά στο Εδιμβούργο.
Αν και την είχαν χαρακτηρίσει ως “εξαιρετικά ευσεβή” η ίδια δήλωσε ότι σιχαινόταν τα μεγάλα πλήθη, τους δυνατούς θορύβους, τον κινηματογράφο, το γραμμόφωνο, το κάπνισμα και το αλκοόλ, αλλά αγαπούσε τον ήλιο, τη θάλασσα, τα λουλούδια, την κηπουρική, τα ταξίδια, τα παράξενα φαγητά, τα αθλήματα, τις συναυλίες, το θέατρο, το πιάνο και το κέντημα.
Το 1955, δυσαρεστημένη που δεν είχε η ίδια τα δικαιώματα του έργου της και για λόγους φορολόγησης, έστησε τη δική της ιδιωτική επιχείρηση (Agatha Christie Limited), η οποία έως και σήμερα διαχειρίζεται το έργο της, και το 1968 πούλησε το μεγαλύτερο μερίδιο της εταιρείας στην εταιρεία Booker Books. Το 1959 κληροδότησε το Γκρήνγουεϋ στην κόρη της, που το 2004 (μετά το θάνατο της Ρόζαλιντ) πέρασε στη National Trust. Το 1969 ιδρύθηκε το φιλανθρωπικό Ίδρυμα Άγκαθα Κρίστι για ηλικιωμένους και παιδιά.
Τη δεκαετία του 1970 η υγεία της σταδιακά επιδεινωνόταν, αλλά συνέχισε τη συγγραφή. Απεβίωσε από φυσικά αίτια σε ηλικία 85 ετών το 1976 στην Οικία Ουίντερμπρουκ.
Εκτιμάται ότι τα βιβλία της έχουν πουλήσει 1 δισεκατομμύριο αντίτυπα στα αγγλικά, και ένα ακόμη δισεκατομμύριο σε 103 άλλες γλώσσες.
Δε μιλάμε για επιτυχημένη σταδιοδρομία αλλά για θρίαμβο, αν σκεφτούμε πως τα έργα της, πολυπληθή μάλιστα. συναγωνίστηκαν σε πωλήσεις την Βίβλο.
Το θεατρικό της έργο Η Ποντικοπαγίδα (1952) παιζόταν αδιαλείπτως ως το 2012.
Το 2007, ο Άγγλος συγγραφέας Μπράιαν Άλντις είπε ότι η Άγκαθα Κρίστι του είχε πει ότι έγραφε τα βιβλία της μέχρι το τελευταίο κεφάλαιο και μετά αποφάσιζε ποιος χαρακτήρας ήταν λιγότερο πιθανό να εκληφθεί ως ύποπτος. Ακολούθως έκανε τις απαραίτητες αλλαγές στο κείμενο για να «ενοχοποιήσει» τον χαρακτήρα αυτό.
Τα περισσότερα από τα βιβλία της έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο (μερικά μάλιστα πολλές φορές, όπως το Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές και το Έγκλημα στον Νείλο). Επίσης πολλά έχουν μεταφερθεί στην τηλεόραση, στο ράδιο και έχουν εμπνεύσει βιντεοπαιχνίδια και κόμικς.
Όπως είναι φυσικό το όνομά της είναι ταυτισμένο με την αστυνομική ιστορία καθώς και δευτερευόντως με την ιστορία μυστηρίου. Είναι σίγουρα η πιο γνωστή αστυνομική συγγραφέας κι ίσως η πιο γνωστή συγγραφέας εν γένει.
