Η αλήθεια μετά την εξιδανίκευση

Υπάρχουν συγγραφείς που προστατεύουν τα παλιά κείμενά τους σαν μωρά.
Και υπάρχουν συγγραφείς που τα αντιμετωπίζουν σαν ενήλικες: τους λένε την αλήθεια κατάματα,
ακόμη κι αν πονάει.

Ο Βασίλης Τζ. Αναγνώστου ανήκει στη δεύτερη κατηγορία. Επιστρέφει στο προγενέστερο έργο του και το λύνει βίδα-βίδα. Χωρίς νοσταλγία, χωρίς άμυνες, χωρίς την εύκολη συγκίνηση που χαρίζει η απόσταση. Σαν να κρατάει ένα παλιό γράμμα του στο φως και να λέει: «Όχι, δεν ήμουν τόσο αθώος. Και σίγουρα δεν ήμουν τόσο δίκαιος.»

Ο έρωτας ως ανδρική μονοφωνία

Η πρώτη εκδοχή του βιβλίου ήταν ένας ανδρικός μονόλογος που νόμιζε πως ήταν μυθιστόρημα.
Γλυκός, τρυφερός, αστειότατος, ναι. Ειλικρινής απέναντι στον εαυτό του, επίσης.
Ειλικρινής απέναντι στη γυναίκα; Όχι. Η Μυρσίνη ήταν περισσότερο σκηνικό παρά πρόσωπο.
Περισσότερο ανάμνηση παρά χαρακτήρας. Περισσότερο προβολή παρά αλήθεια.

Και ο συγγραφέας τώρα το παραδέχεται. Αυτή η παραδοχή είναι η πρώτη ριζική πράξη του βιβλίου.

Η επιστροφή της Μυρσίνης: ένα τετράδιο σαν νυστέρι.

Και τότε η Μυρσίνη επιστρέφει.
Με σημειώσεις.
Με διορθώσεις.
Με σχόλια που δεν χαρίζονται.
Και κυρίως: με την αλήθεια που έλειπε από τον αρχικό αφηγητή, την αλήθεια της γυναίκας που έζησε την ίδια ιστορία από διαφορετική θέση.

Το τετράδιό της δεν είναι φιλολογικό εργαλείο. Είναι νυστέρι. Κόβει το παλιό κείμενο από άκρη σε άκρη. Ξηλώνει τον συναισθηματικό μύθο που είχε χτίσει ο άνδρας-ήρωας.
Και προτείνει μια ανάγνωση που δεν έχει καμία σχέση με την ρομαντικοποίηση: ο έρωτας της Μυρσίνης ήταν μια πράξη αντίστασης, όχι μια γλυκιά συντριβή.

Η σύγκρουση δύο αληθειών

Το βιβλίο γίνεται πεδίο μάχης ανάμεσα σε δύο όψεις του ίδιου γεγονότος. Η ανδρική αφήγηση: κατακλυσμική, αυτοσαρκαστική, υπνωτική. Η γυναικεία αφήγηση: ψύχραιμη, διεισδυτική, χωρίς ψευδαισθήσεις.

Η μεγάλη επιτυχία του Αναγνώστου δεν είναι η επανέκδοση· είναι ότι άφησε χώρο στην ηρωίδα να τον αντικρούσει, και να έχει δίκιο.

Γιατί η Μυρσίνη δεν «διορθώνει» το κείμενο. Το εκθέτει. Του δίνει βάθος ακριβώς επειδή του δίνει αντίσταση. Ό,τι ήταν σκιά γίνεται τώρα φως που δεν εξιδανικεύει.

Ένα γενναίο βιβλίο σε μια εποχή εύκολων συναισθημάτων. Σε μια εποχή που πολλοί συγγραφείς ψάχνουν την ασφαλή συγκίνηση, ο Αναγνώστου επιλέγει κάτι εντελώς διαφορετικό: τη σύγκρουση με τον ίδιο του τον μύθο.

Αντί να ωραιοποιήσει το παρελθόν, το ανοίγει ξανά για ανάκριση. Αντί να προστατεύσει τον παλιό εαυτό του, τον αφήνει να εκτεθεί. Και αντί να κρατήσει τη γυναίκα στη θέση της μούσας,
της δίνει το δικαίωμα -επιτέλους- να μιλήσει.

Το Ακόμα κι ένα λάθος καν’ το σωστά δεν είναι βιβλίο για έναν μεγάλο έρωτα. Είναι βιβλίο για το μεγάλο θάρρος: το θάρρος να παραδεχτείς ότι τον έγραψες κάποτε λάθος, και τώρα, επιτέλους, σωστά.

Επίλογος

Είναι σπάνιο ένα βιβλίο να κερδίζει αξία από το λάθος του. Αυτό εδώ την κερδίζει διπλά: πρώτα επειδή το αποδέχεται και μετά επειδή το ανατέμνει. Και κάπως έτσι, ο Αναγνώστου γράφει ένα έργο που δεν χαϊδεύει κανέναν, ούτε τον εαυτό του.
Και εκεί βρίσκεται η λογοτεχνική δύναμή του: στην ωριμότητα να αφήσει τον μύθο να ξεφουσκώσει
και την αλήθεια να μείνει.

Δρ. Ανδρέας Οικονόμου

Σύντομο Βιογραφικό Σημείωμα

Ο Δρ. Ανδρέας Οικονόμου είναι Μαθηματικός και Ψυχολόγος που ολοκλήρωσε την ακαδημαϊκή σταδιοδρομία του ως καθηγητής Ψυχολογίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα της Ανώτατης Σχολής Παιδαγωγικής και Τεχνολογικής Εκπαίδευσης (Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.) στη Θεσσαλονίκη, όπου δίδασκε στο Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης (Ε.Π.ΠΑΙ.Κ.) και στο Πρόγραμμα Εξειδίκευσης στη Συμβουλευτική και τον Προσανατολισμό (Π.Ε.ΣΥ.Π.). Έχει άδεια άσκησης επαγγέλματος Ψυχολόγου και είναι Εκπαιδευτής και Αξιολογητής Εκπαιδευτών Ενηλίκων του Ε.Ο.Π.Π.Ε.Π. Διαθέτει σημαντική ερευνητική εμπειρία, με συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα και δημοσιεύσεις δεκάδων μελετών σε έγκυρα ελληνικά και ξένα επιστημονικά περιοδικά και βιβλία στα πεδία της Ψυχολογίας, της Παιδαγωγικής, της Διδακτικής των Επιστημών και της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Είναι μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Κέντρου Διάδοσης Επιστημών και Μουσείου Τεχνολογίας και, επίσης, είναι ιδρυτικό μέλος και Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου των Φίλων του Βαλκανικού Βοτανικού Κήπου Κρουσσίων (Β.Β.Κ.Κ.), καθώς και Αντιπρόεδρος Ερευνών-Μελετών του Λαϊκού Πανεπιστημίου Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας “UnivSSE Coop”.