Για τον Αίσωπο, τον περιώνυμο πατέρα της μυθογραφίας, έχουμε μιλήσει και σε προγενέστερα άρθρα μας1 και έχουμε αναφερθεί σε γνωστές φράσεις με τη μορφή αποφθεγμάτων που προέρχονται από τους αισώπειους μύθους, άντεξαν στον χρόνο και χρησιμοποιούνται μέχρι σήμερα, όπως: «Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα»· «΄Ενας αλλά λέων»· «Συν Αθηνά και χείρα κίνει»· «Από του λύκου το στόμα»· «΄Οσα δεν φτάνει η αλεπού τα κάνει κρεμαστάρια» κ. ά. Πασίγνωστοι είναι και οι μύθοι για το εργατικό μυρμήγκι και τον τεμπέλη τζίτζικα, για τον ψεύτη βοσκό και τον λύκο, για την επίμονη χελώνα που νίκησε τον γοργοπόδαρο λαγό.
Οι αισώπειοι μύθοι διατήρησαν την εκπληκτική τους αίγλη στο διάβα τόσων αιώνων, γιατί αποτελούν διαχρονικές και πάντα επίκαιρες ηθικοπλαστικές διδαχές για τον άνθρωπο. Περιέχουν την πείρα της ζωής και την εμπειρία που αντλήθηκε από την παρατήρηση τόσο του φυσικού περιβάλλοντος, όσο και του κοινωνικού και πολιτικού τρόπου ζωής μιας οργανωμένης κοινωνίας. Πάνω απ’ όλα όμως συνιστούν μια βαθύτατη σπουδή του ανθρώπου και των προβλημάτων του. Επιπλέον, η ακτινοβολία τού έργου τού μεγάλου μυθοποιού ήδη από τους αρχαίους χρόνους ⸺ ο πρώτος που ασχολήθηκε με τους μύθους τού Αισώπου ήταν ο Σωκράτης ⸺ οφείλεται και στον σύντομο, λιτό, απλό και αποφθεγματικό του λόγο, που δεν παρουσιάζει ωμή την αλήθεια, αλλά μιλώντας υπαινικτικά μεταφέρει τη δράση στον χώρο του ζωικού κυρίως βασιλείου· στόχος να επισημάνει τις ανθρώπινες αδυναμίες, τα ανθρώπινα πάθη και τα ελαττώματα και να τα καυτηριάσει με τη λεπτή ειρωνεία του και τον διαπεραστικό σαρκασμό του. Οι μύθοι τού Αισώπου καταλήγουν πάντα σε ένα επιμύθιο, όπου συνοψίζεται το ηθικό δίδαγμα τού μύθου.
Πολλοί ασχολήθηκαν με το αισώπειο έργο διασκευάζοντας και μεταφράζοντας τα μικρά ακτινοβόλα κομψοτεχνήματα, ΄Ελληνες και ξένοι. Από τους τελευταίους ξεχωριστή θέση κατέχει ο Γάλλος Λαφονταίν.
Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε μια μικρή ανθολόγηση των λιγότερο γνωστών αισώπειων μύθων και λόγων, όχι όμως λιγότερο σημαντικών και χρήσιμων για την ανθρώπινη αυτογνωσία, που η οδυνηρή απουσία της σφραγίζει καταστροφικά την υλιστική εποχή μας.
ΗΡΑΚΛΗΣ ΚΑΙ ΑΘΗΝΑ
Ο Ηρακλής πορευόταν σ’ έναν στενό δρόμο. Σαν είδε πάνω στο έδαφος κάτι που έμοιαζε με μήλο, δοκίμασε να το σπάσει. Μα όταν είδε ότι αυτό διπλασιάστηκε, ακόμη πιο πολύ το πατούσε και το κτυπούσε με το ρόπαλο. Αυτό, δε, φούσκωσε σε μέγεθος και έφραξε τον δρόμο. Κι εκείνος πέταξε το ρόπαλο και στάθηκε παραξενεμένος. Τότε εμφανίστηκε η Αθηνά και του είπε:« Σταμάτα, αδελφέ, αυτό είναι η φιλονικία και η έριδα· αν κάποιος αυτό τ’ αφήσει χωρίς να τα βάλει μαζί του, μένει όσο ήταν στην αρχή· όμως στη σύγκρουση μαζί του έτσι φουσκώνει ».
Σε όλους γίνεται φανερό ότι οι φιλονικίες και οι έριδες είναι αιτία μεγάλης βλάβης.
ΛΙΟΝΤΑΡΙ ΚΑΙ ΛΑΓΟΣ
Ένα λιοντάρι, όταν συνάντησε έναν λαγό να κοιμάται, ετοιμάστηκε να τον κατασπαράξει· στο μεταξύ, σαν είδε ένα περαστικό ελάφι, άφησε τον λαγό και κυνηγούσε αυτό. Και ο μεν λαγός από τη φασαρία πετάχτηκε πάνω και έφυγε. Το δε λιοντάρι, αφού κυνήγησε πολλή ώρα το ελάφι, επειδή δεν μπόρεσε να το πιάσει, γύρισε στον λαγό· βρίσκοντας όμως και αυτόν φευγάτο, είπε: « Καλά να πάθω, αφού άφησα τη λεία που είχα στα χέρια μου και διάλεξα ελπίδα μεγαλύτερη».
΄Ετσι και μερικοί άνθρωποι δεν ικανοποιούνται με μέτρια κέρδη και κυνηγώντας μεγαλύτερες ελπίδες, χάνουν χωρίς να το καταλάβουν και όσα έχουν στο χέρι.
ΤΑ ΔΥΟ ΔΙΣΑΚΙΑ
Αλήθεια, ήταν σοφός ο Αίσωπος ο μυθοποιός που είπε για τους ανθρώπους πως ο καθένας κουβαλάει δύο δισάκια, το ένα μπρος και τ’ άλλο πίσω. Και το καθένα είναι γεμάτο από ευτέλειες, αλλά το μεν μπροστινό περιέχει τις ευτέλειες των άλλων, το δε πισινό εκείνου που το κουβαλάει. Και γι’ αυτό οι άνθρωποι τις δικές τους ευτελείς πράξεις δεν τις βλέπουν, ενώ τις ξένες τις παρατηρούν εντελώς με κάθε λεπτομέρεια.
Ο ΑΙΘΙΟΠΑΣ
Κάποιος αγόρασε έναν Αιθίοπα πιστεύοντας ότι το χρώμα του οφείλεται σε αμέλεια του προηγούμενου αφεντικού του. Κι αφού τον πήρε στο σπίτι του, έφερνε όλα τα καθαριστικά γι’ αυτόν και προσπαθούσε με κάθε είδους λουτρά να τον καθαρίσει. Και το μεν χρώμα δεν μπόρεσε να το αλλάξει, κι από την άλλη, τον έκανε να αρρωστήσει από κακοπάθεια.
Ο μύθος σημαίνει ότι η φύση παραμένει όπως υπήρξε απ’ την αρχή. (Από αυτόν τον μύθο προήλθε η φράση « Τον αράπη κι αν τον πλένεις, το σαπούνι σου χαλάς»).
ↈ
΄Ενας κυνηγός που έπιανε πουλιά με ξόβεργες, αφού πήρε τον ιξό 2 και τα καλάμια, είδε μια τσίχλα καθισμένη πάνω σ’ ένα δέντρο και, θέλοντας να την πιάσει, ο έμπειρος σ’ αυτό πουλολόγος συνάρμοσε τα καλάμια σε μήκος και βάζοντας και τον ιξό, τα ανέβαζε προς τα πάνω, στην τσίχλα, και κοιτούσε ψηλά με σκοπό να πιάσει την τσίχλα. Στα πόδια του όμως κοιμόταν ένα φίδι δηλητηριώδες, μια ασπίδα, την οποία δεν την είδε και την πάτησε στο κεφάλι. Κι αυτή στράφηκε και δάγκωσε το πόδι του, κι εκείνος χάνοντας τις αισθήσεις του φώναζε στενάζοντας: «Θέλοντας να κυνηγήσω άλλον, εγώ ο ίδιος έγινα θήραμα. [Ο μύθος αυτός σημαίνει ότι] βόθρον ἄλλῳ ὀρύσσων αὐτὸς ἐμπέσῃ. Δηλαδή, όποιος σκάβει τον λάκκο τού άλλου πέφτει ο ίδιος μέσα. (Το ηθικό αυτό δίδαγμα απαντά με τον ελαφρώς παραλλαγμένο τύπο ὁ ὀρύσσων βόθρον εἰς αὐτὸν ἐμπεσεῖται και στην Παλαιά Διαθήκη ⸺ Εκκλησιαστής, όπως είδαμε στο πρόσφατο άρθρο μας με φράσεις από την Π. και Κ. Διαθήκη,
ↈ
Ο Βοριάς και ο ΄Ηλιος μάλωναν μεταξύ τους ποιος από τους δυο τους πρώτος θα κάνει έναν οδοιπόρο να βγάλει τον χιτωνίσκο του. Σαν φύσηξε ο Βοριάς πολύ δυνατά, οι άνθρωποι κρύωσαν περισσότερο και αμέσως έβαλαν περισσότερα ρούχα. Όμως ο ΄Ηλιος κατόπιν, καθώς ζέστανε την ατμόσφαιρα και έκανε τους ανθρώπους να ιδρώσουν, τους έπεισε αμέσως να βγάλουν τους χιτώνες. Τότε ο Βοριάς έφυγε ντροπιασμένος. [Ο μύθος σημαίνει] ότι πολλές φορές η πειθώ είναι πιο αποτελεσματική από τη βία.
ↈ
Οι ξυλοκόποι και το πεύκο. Κάποτε κάποιοι ξυλοκόποι έσκιζαν το πεύκο με σφήνες που από αυτό οι μαραγκοί τις φτιάχνουν και με τις οποίες εύκολα έσκιζαν και σανίδες. Και το πεύκο θρηνούσε με κραυγές λέγοντας: « Δεν κατακρίνω τούτη τη στιγμή το πελέκι που με κόβει με τα χέρια των ανθρώπων, όσο τις σφήνες που έχουν βγει από μένα». [Ο μύθος σημαίνει] ότι πολλοί άνθρωποι πέφτουν σε συμφορές από ξένους· αν όμως τους συμβεί κάτι δυσάρεστο, έστω και μικρό, από δικούς τους, χειρότερο και βαρύτερο τους φαίνεται.
Ο Αίσωπος και η αλεπού. Εσωτερικό ερυθρόμορφης κύλικας (περ. 470-450 π. Χ.)
ΑΙΣΩΠΟΥ ΛΟΓΟΙ
Πατέρας σου είναι αυτός που σε ανάθρεψε, όχι αυτός που σε δημιούργησε.
Ερμηνεία
Πατέρας πρέπει να λέγεται αυτός που σου εξασφαλίζει τα προς το ζην·
Γιατί αυτός που σε έσπειρε έχει υπακούσει στην ηδονή.
ↈ
Η συνήθεια είναι δεύτερη φύση. »
Ερμηνεία
Η συνήθεια με τον καιρό πέτυχε κάτι,
να μιμείται τη φύση με παράδοξο τρόπο.
ↈ
Το σιγαλό ποτάμι στην ξηρά είναι βαθύ.
Ερμηνεία
Όταν κακούργος άνθρωπος εμφανίζεται πράος στους γύρω του,
έχει δόλο με κρυμμένη μοχθηρία.
ↈ
Τα νυκτερινά έργα την ημέρα είναι για γέλια. (Πρόκειται για το καθ’ ημάς «της νύχτας τα καμώματα τα βλέπει η μέρα και γελάει»).
Ερμηνεία
Οι αισχρές πράξεις που σκεπάζονται από τη νύχτα,
όταν λεχθούν στο φως φέρνουν ντροπή.
ↈ
Το γοργόν και χάριν έχει.
Ιταλική έκδοση τού Αισώπου. Αρχές τού 1485
1)Βλ. πρωτίστως το άρθρο μας με θέμα τη φράση «Φίδι στον κόρφο (μου)» (23/7/2022).
2)Για τον ιξό βλ. το άρθρο αφιέρωμα στα Χριστούγεννα, Μέρος Β ⸺ Φυτολογική προσέγγιση της εορτής (28/12/2019).
