Η Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Αθηναίων με τον αρχιμουσικό Ανδρέα Τσελίκα και με τη συμμετοχή του βαρύτονου Pablo Gálvez. μας μετέφερε στη  φλογερή Ισπανία με μια σειρά από έργα τα οποία ξεσήκωσαν το κοίλον του θεάτρου και τα θεωρεία σε ζωηρά και παρατεταμένα χειροκροτήματα, ενθουσιαστικές ιαχές και μπράβο.

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να πούμε δυο λόγια για την Zarzuela /Θαρθουέλα.

Για τους ειδήμονες ο όρος είναι γνωστός, αλλά για τους αδαείς  φιλόμουσους ωστόσο, είναι άγνωστο είδος ισπανικής μουσικής, η οποία πήρε το όνομά της από το ισπανικό μουσικό θέατρο όπερας που συνδυάζει με κωμική και σατιρική διάθεση λόγο, τραγούδι και χορό. Η λέξη προέρχεται από το όνομα της βασιλικής κατοικίας στα περίχωρα της Μαδρίτης και αναφέρεται σε τόπο γεμάτο θάμνους και μούρα, Zarzas. Πρωτοεμφανίστηκε τον 17^ο αιώνα, με κύριο εκπρόσωπό της τον Πέδρο Καλντερόν δε λα Μπάρκα, για να διασκεδάσει βασιλείς, αριστοκράτες και ευγενείς  εν γένει.

Ήταν ο φιλόμουσος βασιλιάς Φίλιππος Δ΄ , ο οποίος στο διάστημα 1623-1653 παρακολούθησε περί τις 300 παραστάσεις, στο ανάκτορό του την Θαρθουέλα/ la Zarzuela. Οι Ισπανοί μουσικοί έγραψαν, βεβαίως μουσική βασισμένοι πάνω σε μύθους της πατρίδας τους, επομένως και πάνω στην Θαρθουέλα. Όταν από το 1700 και έπειτα, στο θρόνο ανεβαίνουν οι Βουρβόνοι και διαδίδεται η ιταλική όπερα, η επίδραση από τις ισπανικές πηγές περιορίζεται.

***

Στη συναυλία μας, πρώτος τη τάξει, είναι  ο Gerónimo Giménez (1854-1923). Διευθυντής Ορχήστρας και συνθέτης, ο οποίος αφιέρωσε τη ζωή του στην   Θαρθουέλα, όπως δείχνει η εξαιρετική Εισαγωγή που απολαύσαμε από τη σύνθεση La boda de Luis Alonso.

Αυτή η Εισαγωγή μας μετέφερε στον χρόνο και όσο οι καστανιέτες ακούγονταν μαζί με την ορχήστρα, η φαντασία μας έστησε τοπία με χορεύτριες φλογερές και εκστασιασμένες. Εκείνες με τον χορό τους κι εμείς με  την ακουστική εμπειρία που γεννούσε την αυταπάτη ότι τις βλέπαμε κιόλας.

Δεύτερο ακούστηκε το έργο του Francisco Alonso: La linda tapada, Canción del gitano, «En la cárcel de Villa» με τη φωνή του βαρύτονου Pablo Gálvez που συγκίνησε και ενθουσίασε το κοινό, καθώς και σε όλα τα άλλα που τραγούδησε στη συνέχεια. Ακούστηκε συγκεκριμένα από το  έργο του Pablo Sorozábal (1897-1988), Ισπανού συνθέτη και Διευθυντή Ορχήστρας, το  La tabernera del puerto, Romanza de Juan de Eguía, «No te acerques, no me persigas» και ακολούθησε ο Manuel de Falla με τον «Ισπανικό χορό» από την όπερα La vida breve.

Ο Manuel de Falla (1876-1946) είναι ίσως ο πιο διάσημος Ισπανός συνθέτης και πιανίστας που άντλησε την έμπνευσή του από την εκκλησιαστική μουσική,  κυρίως από την παράδοση, ειδικότερα από τη μουσικής της Θαρθουέλα.

Η  όπερα La vida breve (Σύντομη ζωή) γράφτηκε στις αρχές του 20ού αιώνα, αλλά δεν κυκλοφόρησε πολύ, παρά μόνο ο Ισπανικός χορός από τη Β΄ Πράξη που παίζεται συχνά  και έχει εμπνεύσει πολλούς να κάνουν παραλλαγές. Στη συγκεκριμένη Θαρθουέλα διαδραματίζεται μια ανδαλουσιανή ερωτική ιστορία. Η τσιγγάνα Salud ερωτεύεται παράφορα τον πλούσιο Paco. Εκείνος όμως παντρεύεται μια κοπέλα της δικής του κοινωνικής τάξης και η Salud πεθαίνει από τη λύπη της. Στον επίμαχο χορό λάμπουν τα βιολιά αλλά στη συνέχεια συμπαρασύρουν όλη την ορχήστρα «στη δίνη μιας μεγαλοπρεπούς μελωδίας με έντονο ταμπεραμέντο».

Του Federico Moreno Torroba (1891-1982) ακούσαμε τη Luisa Fernanda, Romanza di Vidal, «Luche la fe por il triunfo». Ο Torroba ήταν διάσημος Ισπανός συνθέτης, Διευθυντής Ορχήστρας και θεατρικός ιμπρεσάριος.

Ο José Serrano (1873-1941) ήταν συνθέτης κυρίως της Θαρθουέλας. Στη Συναυλία μας ακούσαμε το  La Canción del Olvido, Romanza de Leonello, «Junto al puente de la peña».

Δεύτερο Μέρος

Από το έργο του Manuel de Falla El amor brujo   ακούσαμε τα αποσπάσματα από τη σουίτα του μπαλέτου:      Εισαγωγή και σκηνή (1), Χορός του τρόμου (3), Ο μαγικός κύκλος (4) και Τελετουργικός χορός (5).

To 1907 o Manuel de Falla φτάνει στο Παρίσι, όπου υπάρχει ένας οργασμός από δημιουργούς που ασχολούνται με την ισπανική μουσική. Ο de Falla ειδικά είναι αυτός ο οποίος στα έργα του διασώζει με ποιητικό τρόπο το φολκλορικό ιδίωμα.

Να επισημάνω πως η «Εισαγωγή» είναι ιδιαιτέρως οικεία στον Έλληνα ακροατή ως μουσικό σήμα ραδιοφωνικής εκπομπής. Το έργο ανήκει στην Τριλογία «Κάρμεν», «Ματωμένος γάμος», «Μάγος έρωτας» και ήρθε στην Ελλάδα και ως υπέροχη ταινία του σκηνοθέτη Κάρλος Σάουρα. Συγκεκριμένα, ο Κάρλος Σάουρα (1932-1923) σκηνοθέτησε τον Μάγο έρωτα που χόρεψαν ο Αντόνιο Γκάδες και η Κριστίνα Χόγιος.

Στον μύθο του έργου, η ανδαλουσιανή τσιγγάνα Candela ερωτεύεται τον Carmelo, αλλά το φάντασμα του νεκρού εραστή της εμποδίζει τον έρωτα του ζευγαριού. Η Candela θα βρει τον τρόπο να εξουδετερώσει το φάντασμα και όταν το ζευγάρι θα φιληθεί, θα λυθούν τα μάγια και ο έρωτας θα λυτρωθεί.  Και έτσι η μουσική του de Falla μέσα στο «Μαρία Κάλλας» απέτρεψε το κακό και ξανάφερε το αίσθημα του έρωτα και της λύτρωσης, εν τέλει,  στην επιφάνεια.

Τη βραδιά έκλεισε ο Nikolai Rimsky-Korsakov (1844 -1908) που  ανήκει στην Ομάδα των πέντε Ρώσων δημιουργών,  μεταξύ των οποίων ήταν ο Μποροντίν και ο Μουσόρσκι, τους οποίους γνωρίζουμε καλά στην Ελλάδα. Οι πέντε Ρώσοι δημιουργοί επεδίωκαν την ανεξαρτησία της ρωσικής μουσικής από τα δυτικά πρότυπα και τη δημιουργία ενός καθαρά ρωσικού ύφους.

Στην απορία του μέσου θεατή/ακροατή πώς ο Ρώσος συμμετέχει στην Ισπανική βραδιά, η απάντηση είναι εδώ: Η ιδιαίτερη εξωτική μουσική της Ισπανίας έγινε γνωστή στην Ευρώπη  μέσω των Γάλλων και Ρώσων συνθετών. Τρία είναι τα πιο χαρακτηριστικά έργα. Το «Ισπανικό καπρίτσιο» του Korsakov, η «Κάρμεν» του Μπιζέ και η ραψωδία «España» του Chabrier…

Ο Korsakov επισκέφτηκε την Ισπανία μόνο μία φορά, αλλά οι εντυπώσεις του από την Ιβηρική χερσόνησο ήταν τόσο ζωηρές που άρχισε να εργάζεται πάνω σε ένα έργο ορχηστρικό με προβεβλημένο το βιολί. Ήταν το «Ισπανικό καπρίτσιο», το οποίο οι μουσικοί του εκτέλεσαν στις 12 Νοεμβρίου 1887 στην Αγία Πετρούπολη, με τόσο ενθουσιασμό ώστε ο συνθέτης τούς το αφιέρωσε και έβαλε τα ονόματα όλων στην παρτιτούρα.

Από το Ισπανικό καπρίτσιο, έργο 54 ακούσαμε τα εξής Μέρη: Ι. Alborada –Vivo e strtepitoso. II.  Variationes –Andante con moto. III. Alborada –Vivo e strtepitoso. IV. Escena y Canto Gitano – Allegretto. V. Fandango asturiano.

Δεν πρέπει να αφήσουμε ασχολίαστο το πολύ επιτυχημένο κατατοπιστικό ενημερωτικό τεύχος του Θεάτρου, για την αισθητική του  και ειδικά το σημείωμα της Μάιρας Μηλολιδάκη με τις πολύτιμες πληροφορίες που μας έδωσε. Η πνευματική ηδονική,  η απόλαυση της υψηλής Τέχνης κάνει τον άνθρωπο ΑΝΘΡΩΠΟ.

 Ανθούλα Δανιήλ