Ηράκλειτος
Το δεύτερο λυκόφως.
Η νύχτα που βυθίζεται στον ύπνο.
Η κάθαρση και η λήθη.
Το πρώτο λυκόφως.
Το πρωϊνό που ήταν κάποτε αυγή.
Η μέρα που ήταν πρωί.
Η γεμάτη μέρα που θα αποκάνει το βράδυ.
Το δεύτερο λυκόφως.
Η νύχτα, η άλλη συνήθεια του χρόνου.
Η κάθαρση και η λήθη.
Το πρώτο λυκόφως…
Την αυγή, η μυστική
αγωνία του Έφέσιου.
Τι ύφανση είναι αυτή
που θα είναι, είναι, και ήταν;
Ποιο ποτάμι
κυλάει κάτω από τον Γάγγη;
Ποιο ποτάμι
κουβαλάει μαζί μυθολογίες και ξίφη;
Δεν χρειάζεται ο ύπνος.
Μέσα στο όνειρο, μέσα στην έρημο,
μέσα στο κελάρι,
ο ποταμός με κουβαλά και είμαι ο ποταμός.
Είμαι φτιαγμένος από μεταβλητή ουσία, μυστήριο χρόνο.
Ίσως η πηγή να είναι μέσα μου.
Ίσως οι μέρες προβάλλουν,
μοιραίες και απατηλές,
από τη σκιά μου.-
Στο ποίημα αυτό, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες αναφέρεται στον Έλληνα προσωκρατικό φιλόσοφο Ηράκλειτο, από την Έφεσο της Ιωνίας. Στο φιλοσοφικό έργο του, Περί Φύσεως, υπάρχει ο αφορισμός «Ποταμῷι γὰρ οὐκ ἔστιν ἐμβῆναι δις τῷι αὐτῷι = Γιατί στον ποταμό κανείς δεν μπορεί να μπει δυο φορές». Ο Ηράκλειτος θεωρεί ότι το σύμπαν διέπεται από μια συνεχή αλλαγή, ότι όλα στον κόσμο είναι ρευστά. “Τα πάντα ρει, μηδέποτε κατά τ’αυτό μένειν = όλα ρέουν, τίποτα δεν μένει το ίδιο. Τη δεύτερη φορά που θα μπει ο άνθρωπος στον ποταμό, ο ποταμός θα είναι ήδη άλλος, αλλαγμένος από τη ροή του νερού. Με την Ηράκλεια εικόνα του ποταμού, ο Μπόρχες προβάλλει ποιητικά την αναπόφευκτη ροή του χρόνου, αλλά και τη συνεχή αλλαγή της ανθρώπινης φύσης.
…………………………………………….
* Σημείωση: Το ποίημα ’’Ηράκλειτος’’ ανήκει στη συλλογή ’’Εγκώμιο της σκιάς’’
(Elogio de la sombra), 1969. Η ελληνική μετάφραση ακολούθησε την αγγλική
μεταφορά του ποιήματος από τον Αμερικανό συγγραφέα Thomas Frick.
Χόρχε Λουίς Μπόρχες (Jorge Luis Borges),1899-1986. Μία από τις ιδιαίτερα σημαντικές, αιρετικές λογοτεχνικές φυσιογνωμίες στη λογοτεχνία του 20ου αιώνα. Διηγηματογράφος, ποιητής, δοκιμιογράφος, κριτικός. Γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες, ο πατέρας του δικηγόρος και καθηγητής ψυχολογίας, η γιαγιά αγγλόφωνη τού μαθαίνει από παιδί να μιλάει και να γράφει αγγλικά. Λόγω μιας πάθησης του πατέρα στα μάτια, που κληρονομεί και ο γιός, η οικογένεια του μετακομίζει στη Γενεύη. Εκεί τελειώνει το λύκειο, διδάσκεται λατινικά, γαλλικά, γερμανικά, διαβάζει ξένους συγγραφείς στο πρωτότυπο και αρχίζει να γράφει. Μετά από πολλές και διάφορες διαμονές της οικογένειας του στην Ευρώπη, επιστρέφει στο Μπουένος Άιρες το 1921. Διαβάζει πολύ, ιδρύει διάφορα περιοδικά, συμμετέχει σε ομίλους λογοτεχνικούς, αναγορεύεται διδάκτορας στα μεγαλύτερά πανεπιστήμια, αγωνίζεται υπερ της δημοκρατίας, ταξιδεύει. Το 1955, το πρόβλημα της όρασης του οξύνεται, στα τέλη της δεκαετίας του ’50, είναι τυφλός. Ωστόσο, συνεχίζει να ταξιδεύει στο εξωτερικό, παραδίδοντας διαλέξεις. Το 1984, επισκέπτεται την Ελλάδα με τη σύντροφό του Μαρία Κοδάμα, για να αναγορευθεί διδάκτορας στη Φιλοσοφική Σχολή Ρεθύμνου, στην Κρήτη. Τα έργα του, φαντασιακά διηγήματα, ποιήματα, θεατρικά, φιλοσοφικά, μεταφράσεις εντυπωσιάζουν και προβληματίζουν. Πεθαίνει διάσημος στη Γενεύη. Η συμβολή του μοναδική. Ένα σύμπαν από σύμβολα, γρίφους και αινίγματα που αναζητούν τη φευγαλέα ποικιλότητα της ζωής, την ουσία της ύπαρξης.
