Στην Ξάνθη, οι μελλοντικοί αρχιτέκτονες, ακόμη φοιτητές του ΤΑΜ/ΔΠΘ, παρουσιάζουν τις εξήντα οραματικές τους μελέτες για την αναζωογόνηση των δημόσιων χώρων της πόλης, αξιοποιώντας την τέχνη και τον αστικό σχεδιασμό. Η έκθεση στο Παλιό Δημαρχείο (17/03 έως 26/03/2025), διαπλέκει την τοπική κληρονομιά με παγκόσμιες αρχιτεκτονικές ιδέες και στόχο την αναδιαμόρφωση της ταυτότητας της πόλης με τρόπο περιεκτικό, καλλιτεχνικό και βιώσιμο.  Αναγνωρίζει πώς, σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης, πολλές πόλεις αντιμετωπίζουν το φαινόμενο της ομογενοποίησης της αρχιτεκτονικής, όπου οι αστικοί χώροι αρχίζουν να μοιάζουν μεταξύ τους, χάνοντας την ξεχωριστή τους ταυτότητα. Η ταχεία ανταλλαγή σχεδίων και υλικών οδηγεί σε τυποποιημένα, παρόμοια κτίρια, αποδυναμώνοντας τη φυσιογνωμία των πόλεων.

Οι προτεινόμενοι εικαστικοί μετασχηματισμοί στην Ξάνθη λαμβάνουν υπόψη τους την αρχιτεκτονική κληρονομιά της πόλης, έτσι ώστε οι σχεδιαστικές προτάσεις των νέων αρχιτεκτόνων του ΤΑΜ/ΔΠΘ, να αναδεικνύουν την ιδιαιτερότητά της. Η προσέγγιση τους μπορεί να θεωρηθεί και μια άρνηση στην παγκοσμιοποιημένη λύση «ένα μέγεθος για όλους».

Στην πράξη, οι νέοι αρχιτέκτονες του ΤΑΜ/ΔΠΘ συνδυάζουν τις παγκόσμιες εμπνεύσεις με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ξάνθης, διασφαλίζοντας ότι η αίσθηση του τόπου παραμένει ισχυρή, ακόμη και όταν αγκαλιάζει την καινοτομία. Αυτή η συγχώνευση του παγκόσμιου και του τοπικού, γνωστή ως glocal design, σημαίνει ότι οι νέοι δημόσιοι χώροι της πόλης μπορεί να ενσωματώνουν σύγχρονες μορφές ή τεχνολογίες, αλλά να εξακολουθούν να είναι αυθεντικοί για τους κατοίκους. Έτσι, η έκθεση όχι μόνο εμπλουτίζει οπτικά την πόλη αλλά στέλνει και ένα μήνυμα: το να αγκαλιάζεις τη νεωτερικότητα δεν σημαίνει ότι διαγράφεις την ταυτότητα.

Βασική αρχή της έκθεσης είναι η συμμετοχή, η συμπερίληψη και η ενσωμάτωση, ώστε οι αναμορφωμένοι χώροι να αντανακλούν την ποικιλομορφία του πληθυσμού. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, περίπου το 15% του παγκόσμιου πληθυσμού, ζει με κάποια μορφή αναπηρίας, γεγονός που καθιστά τον σχεδιασμό χωρίς αποκλεισμούς απαραίτητο και όχι προαιρετικό. Τέτοιοι προβληματισμοί που αναδεικνύουν τη σημασία της φυσικής προσβασιμότητας, της πολιτιστικής και της κοινωνικής ενσωμάτωσης ενισχύοντας τον κοινοτικό ιστό στην Ξάνθη, είναι διάχυτοι στις προτάσεις των νέων αρχιτεκτόνων.

Η έκθεση αντιμετωπίζει την πόλη σαν καμβά, όπου γκράφιτι, φωτισμός, μόνιμες και διαδραστικές εγκαταστάσεις  αναμορφώνουν παραμελημένες περιοχές. Κι αυτή η προσέγγιση, αντανακλά μια παγκόσμια τάση, όπου η δημόσια τέχνη χρησιμοποιείται ως εργαλείο για την ενίσχυση της ταυτότητας και τη δημιουργία πιο ζωντανών και συμμετοχικών δημόσιων χώρων. Παράδειγμα της μετασχηματιστικής δύναμης της τέχνης στην Ξάνθη είναι το Σπίτι της Σκιάς του Τριαντάφυλλου Βαΐτση Μηχανικού Περιβάλλοντος του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης (ΔΠΘ)  (https://museumfinder.gr/listing/to-spiti-tis-skias/). Σ’ αυτό το μοναδικό μουσείο, καθημερινά αντικείμενα και σκουπίδια μετατρέπονται σε περίπλοκα γλυπτά, τα οποία όταν φωτίζονται από συγκεκριμένες γωνίες, δημιουργούν υποβλητικές σκιές και εικόνες. Παρόμοια τοπικά παραδείγματα αποδεικνύουν ότι η τέχνη δεν έχει μόνο διακοσμητικό ρόλο, αλλά λειτουργεί ως μέσον ενίσχυσης της κοινότητας και επανερμηνείας του αστικού χώρου όπου εμπλέκονται τα συναισθήματα και η φαντασία των ανθρώπων.

Καμία σύγχρονη αρχιτεκτονική πρόταση δεν μπορεί να αγνοήσει τη περιβαλλοντική βιωσιμότητα, και η έκθεση μετασχηματισμού της Ξάνθης δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι νέοι αρχιτέκτονες αναγνωρίζουν ότι κάθε σχεδιασμός με προσανατολισμό στο μέλλον πρέπει να ανταποκρίνεται στην κλιματική κρίση και τις οικολογικές προκλήσεις. Σήμερα, όταν τα κτίρια καταναλώνουν  το 36% της παγκόσμιας ενέργειας ενώ η παραγωγή τσιμέντου ευθύνεται για το 8% των παγκόσμιων εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, η ευθύνη των αρχιτεκτόνων να μειώσουν το οικολογικό αποτύπωμα των έργων τους, είναι τεράστια.

Οι προτάσεις της έκθεσης ανταποκρίνονται σε τέτοιες προκλήσεις, προωθώντας οικολογικές λύσεις που μειώνουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα: στρατηγικές πράσινου σχεδιασμού, χρήση τοπικών και ανακυκλωμένων υλικών,  ενσωμάτωση ενεργειακά αποδοτικού φωτισμού, προσθήκη πρασίνου και ηλιακών συλλεκτών μικρής κλίμακας για την τροφοδοσία των εγκαταστάσεων, αναβάθμιση των παραποτάμιων περιοχών του ποταμού Κόσυνθου που διασχίζει το ανατολικό τμήμα της Ξάνθης περνώντας ανάμεσα από τη συνοικία Σαμακόβου και το Πολυτεχνείο κ.α. Στην ουσία της, οι προτάσεις εικαστικού μετασχηματισμού της Ξάνθης των φοιτητών του ΤΑΜ/ΔΠΘ, δείχνουν πως μια μικρή πόλη μπορεί να συνδυάσει την παράδοση, την σύγχρονη αρχιτεκτονική και την κοινωνική συμμετοχή, δημιουργώντας ένα αστικό περιβάλλον που δεν είναι απλώς λειτουργικό αλλά αισθητικά και βιωματικά εμπλουτισμένο.

Το πείραμα στην Ξάνθη, μια πόλη με αρχαία ψυχή και νεανική ενέργεια δείχνει ότι η φρεσκάδα του βλέμματος από νέους αρχιτέκτονες μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για θετικές αλλαγές σε πολλαπλά επίπεδα. Τελικά, οι οπτικές μεταμορφώσεις στην Ξάνθη είναι κάτι περισσότερο από αισθητικές αναβαθμίσεις. Είναι μια δήλωση για το είδος του κόσμου που φιλοδοξεί να οικοδομήσει η επόμενη γενιά αρχιτεκτόνων: έναν κόσμο που να είναι συνδεδεμένος σε παγκόσμιο επίπεδο, πολιτιστικά πλούσιο, συμμετοχικό και οικολογικά βιώσιμο.

Γιάννης Κολοκοτρώνης

Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών/ΔΠΘ

Αναφορές

Ahmad Nia, H. (2023). Globalization and the Challenge of Urban Identity. Proceedings of the 6th International Conference of Contemporary Affairs in Architecture and Urbanism (ICCAUA), 6(1), 859–864.

Tovar, E. (2024). How Can Buildings Work for Everyone? The Future of Inclusivity and Accessibility in Architecture. ArchDaily. https://www.archdaily.com/998667/how-can-buildings-work-for-everyone-the-future-of-inclusivity-and-accessibility-in-architecture.

Gattupalli, A. (2022). How Public Art Shapes Cities. ArchDaily. https://www.archdaily.com/988446/how-public-art-shapes-cities

Savvidis, P. (2021). The “House of Shadow” in Xanthi: A different museum featuring mind-boggling works. Travel.gr. https://www.travel.gr/en/arts-and-culture-en/the-house-of-shadow-in-xanthi-a-different-museum-featuring-mind-boggling-works/

Walsh, N. P. (2021). The Facts about Architecture and Climate Change. ArchDaily. https://www.archdaily.com/931240/the-facts-about-architecture-and-climate-change

Οι παραπάνω προτάσεις ανήκουν στους

Αϊναροζίδου Έλενα & Βάκου Βασιλική

Βεργίδη Σάββα

Γερασούδη Χριστίνα & Τσαβδάρη Κωνσταντίνα

Γκόγκα Ειρήνη

Δημητριάδη Στέλιο & Θυμικιώτου Μαρίνα

Καραμήτσιο Δημήτρη

Κουρσιούμη Θωμά & Φασίλη Αικατερίνη

Μάκαρη Ευδοξία

Μούρα Ελευθερία & Σαουλίδου Δέσποινα

Παπαθεοδώρου Βασιλική

Σιδερίδη Γιάννη