You are currently viewing Γιάννης Κολοκοτρώνης: Τα ιδεογράμματα του Manos (Μάνος Ιωαννίδης)

Γιάννης Κολοκοτρώνης: Τα ιδεογράμματα του Manos (Μάνος Ιωαννίδης)

Τα ιδεογράμματα του Manos είναι μια ελεύθερη εικαστική μεταγραφή των γραφικών συμβόλων του αρχαίου κόσμου. Εμπνευσμένος από τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά και τη γραμμική Α που χρησιμοποιούσαν οι Μινωίτες την εποχή του Χαλκού, πριν την υιοθετήσουν οι Μυκηναίοι και εξελιχθεί στη γραμμική Β, ο Manos επιχειρεί να ανασυνθέσει έναν παμπάλαιο διανοητικό γρίφο: να μεταγράψει ένα αρχαϊκό σύστημα επικοινωνίας σε μια μορφή σύγχρονης εικαστικής σημειολογίας.

 

Τα ιδεογράμματα του, μπορεί να μαγνητίζουν το βλέμμα ως χρυσές μορφές πάνω σε ένα πυκνό μαύρο φόντο, όμως στην πραγματικότητα είναι σύμβολα πληροφορίας, σύμβολα ενός οπτικού λόγου. Όπως τα ιερογλυφικά των Αιγυπτίων ή τα Μινωικά ιδεογράμματα επιχειρούσαν να αποτυπώσουν την κοσμική ουσία μέσω συμβόλων, έτσι και ο Manos δημιουργεί ένα ιδεογραφικό σύστημα, στο οποίο η εικόνα λειτουργεί ως φορέας γλώσσας και νόησης. Σε μια εποχή, ραγδαίου μετασχηματισμού της επικοινωνίας, τα έργα του λειτουργούν σαν σύγχρονα εικονοσύμβολα, όπως τα  emoji, τα ψηφιακά αλληλεπιδραστικά εικονίδια (interfaces), που διαμορφώνουν τον ιδιότυπο ιδεογραφικό λόγο της ψηφιακής καθημερινότητας.

Τα ιδεογράμματα (60 x 100 εκ.) του Manos, είναι ταυτόχρονα εικόνες και αλγόριθμοι. Τα αναγνωρίσιμα σχήματα (μάτια, ζώα, εργαλεία) δεν είναι απλές αναπαραστάσεις αλλά λειτουργικά στοιχεία ενός οπτικού συντακτικού που επιχειρεί να αρθρώσει έναν σύγχρονο ιδεογραφικό κώδικα. Έναν κώδικα που να συνδέει το αρχαϊκό με το τεχνολογικό, τη μνήμη με την ψηφιακή πραγματικότητα. Αυτό δηλαδή που έχει επισημάνει ο Lev Manovich στο The Language of New Media (MIT Press, 2001, σελ. 194-207), ότι η ψηφιακή εικόνα δεν είναι πλέον φωτογραφική αναπαράσταση αλλά σύνθεση δεδομένων. Αντίστοιχα, τα ιδεογράμματα του Manos δεν είναι ολοκληρωμένες αφηγήσεις αλλά πρωτογενείς μονάδες πληροφορίας, σαν να προορίζονται να αποκωδικοποιηθούν σε ένα μελλοντικό σύστημα ερμηνείας. Γι’ αυτό και η ελλειπτική τους δομή, δεν αφηγείται αλλά ενεργοποιεί το φαντασιακό.

Απομακρυσμένα από τον θρησκευτικό, τελετουργικό ή μαγικό συμβολισμό των αρχαίων ιδεογραμμάτων, τα Ιωαννίδεια ιδεογράμματα επανανοηματοδούνται με ένα μεταμυθολογικό εννοιολογικό σύγχρονο περιεχόμενο. Πρόκειται για μια νέα μορφή ψηφιακής σημειογραφίας που διασταυρώνεται με τη σημειολογία της τεχνοεπιστήμης, των NFTs, τα κυκλικά emoji και την μετά-οπτική σύγχρονη ψηφιακή γραφή. Από αυτή την οπτική, τα ιδεογράμματα του είναι μικρά ψυχοτοπία που μετατρέπουν την διαδικασία της χαρακτικής ή της ζωγραφικής από ατομική και προσωπική έκφραση σε μια συλλογική, σχεδόν ανώνυμη χειρονομία επικοινωνίας. Η ίδια η έννοια της γραφής, από την οποία προέρχεται ο όρος «ζωγραφική» εμπεριέχει την ανθρώπινη ανάγκη για επικοινωνία πέρα από τα όρια του προφορικού λόγου.

Αν  η ζωγραφική γραφή του Cy Twombly ήταν η αποσπασματική μεταγραφή των Ομηρικών Επών και της λυρικής ποίησης της Σαπφούς, τότε τα ιδεογράμματα του Manos λειτουργούν ως σύμβολα μνήμης και ενστίκτου, ως αρχετυπικές μορφές που ανασύρονται από το συλλογικό ασυνείδητο. Σε ποιο βαθμό πρόκειται για φαντασιακές μεταγραφές ενός άρρητου ψυχισμού και όχι απλές αισθητικές επινοήσεις;  Ο Xu Bing στο έργο του Book from the Sky (1987–1991) κατασκεύασε χιλιάδες κινέζικα ψευδό-ιδεογράμματα, τα οποία παρουσίασε ως «αρχαία» γραφή, επινοώντας ένα σύστημα νοηματικής παραπλάνησης. Η Shirin Neshat, στις φωτογραφίες και τα βίντεο, επενδύει τα σώματα και τα πορτρέτα με καλλιγραφικές γραφές περσικής ποίησης. Και στους τρεις καλλιτέχνες, η γραφή δεν είναι απλά ένα εργαλείο επικοινωνίας αλλά ένα μέσον συμβολικής έκφρασης, μια εικόνα ανοιχτής ερμηνείας και ένας φορέας πολιτισμικής μνήμης.

Αναμφίβολα, τέτοια υβριδικά έργα γραφής και εικόνας, δίνουν στον θεατή το ρόλο του ενεργού αποκρυπτογράφου. Κάθε σύμβολο είναι ταυτόχρονα λέξη, δομή και κόσμος. Κάθε ιδεόγραμμα και ένας γρίφος, μια καινούργια πρόκληση να κατανοήσουμε πώς διαμορφώνεται το νόημα στα σύγχρονα ψηφιακά περιβάλλοντας πληροφορίας. Γι’ αυτό και δεν πρέπει να δούμε τα ιδεογράμματα του Manos σαν επιστροφή στο παρελθόν, αλλά σαν μεταγραφή της προϊστορίας μέσα από τις δυνατότητες της τεχνητής ανάγνωσης.

Γιάννης Κολοκοτρώνης
Καθηγητής Ιστορίας και Θεωρίας της Δυτικής Τέχνης – Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών / Δ.Π.Θ.

Αφήστε μια απάντηση

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.