Σκέψεις με αφορμή μια έκδοση.
Ένας πρόωρα επαναστατημένος
Θα ήθελα να αρχίσω με πολλές ευχαριστίες και θερμά συγχαρητήρια προς τους συντελεστές αυτής της εξαιρετικής νέας έκδοσης των απάντων του Κώστα Κρυστάλλη. Προς τον Βαγγέλη Αυδίκο πρωτίστως και τον Εκδοτικό Οίκο Κ. & Μ. Σταμούλη, αλλά και κάθε άλλον, ο οποίος με τον οιονδήποτε τρόπο συνέβαλε. Αισθάνομαι την ανάγκη να τονίσω πως σε μια εποχή, όπου οι εκδοτικές αξίες και φιλοδοξίες εξαντλούνται στο κυνήγι των ευπώλητων και των best sellers, ο συγκεκριμένος εκδοτικός οίκος ανέλαβε εξ ολοκλήρου την έκδοση αυτού του ογκώδους έργου, αποδεικνύοντας ότι υπάρχουν και φωτεινές εξαιρέσεις άξιες του θαυμασμού και των συγχαρητηρίων μας.
Θα ήθελα, πολύ σύντομα, να αναφερθώ στην «γνωριμία» μου με τον Κώστα Κρυστάλλη, την συνύπαρξή μου μαζί του για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, τη σχέση που δημιουργήθηκε μεταξύ μας και η οποία δικαιολογεί την χαρά μου για την δημιουργία αυτής της νέας έκδοσης των απάντων του αγαπημένου ποιητή.
Θα έλεγα ότι την τελευταία πενταετία – εξαετία υπήρξε μια έντονη δημιουργική κινητικότητα γύρω από τον Κώστα Κρυστάλλη.
Το 2018 χαρακτηρίστηκε από τον Δήμο Βορείων Τζουμέρκων ως «έτος Κώστα Κρυστάλλη», με αφορμή την συμπλήρωση 150 χρόνων από την γέννηση του ποιητή και οργανώθηκε μια σειρά από εκδηλώσεις, η έναρξη των οποίων έγινε την 21η Ιουλίου 2018 με την παρουσία στο Συρράκο του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Π. Παυλόπουλου, την τοποθέτηση της προτομής του ποιητή, που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης στην αυλή του κτιρίου του Πνευματικού Κέντρου και την διεξαγωγή ημερίδας. (Σημαντικοί εισηγητές, αλλά επίσης εξαιρετική και καίρια και η παρέμβαση – ομιλία του Προέδρου της Δημοκρατίας).
Ημερίδες, θεατρικές παραστάσεις, μουσικοχορευτικές εκδηλώσεις έγιναν στη συνέχεια σε πολλά μέρη, όπως Πράμαντα, Γιάννενα, Πρέβεζα, Πάτρα, Θέρμο και Αθήνα, όλες υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας.
Τον επόμενο χρόνο ο Βαγγέλης Αυδίκος εκδίδει το μυθιστόρημά του «Οδός Οφθαλμιατρείου», μια αναφορά στη ζωή του Κώστα Κρυστάλλη, μέσα από την προσπάθεια ενός Ελληνοαμερικανού συμπατριώτη του, που έρχεται στην Ελλάδα με σκοπό να μελετήσει τον ποιητή, με το οποίον παρουσιάζει εκλεκτικές συγγένειες.
Ήδη από τότε αρχίζει ο Βαγγέλης Αυδίκος να οραματίζεται, να σχεδιάζει και να συζητά (με πολλούς, μεταξύ των οποίων και με μένα) μια νέα έκδοση των απάντων του Κρυστάλλη. Ο Κώστας Κρυστάλλης έχει έρθει πάλι στην επιφάνεια, έχει μπει για τα καλά στις συζητήσεις μας.
Τα χρόνια του κορωνοϊού έφεραν ίσως μια κάμψη στους διάφορους σχεδιασμούς, όμως τον Μάρτιο του 2021 έχουμε το εκτενές αφιέρωμα στον Κρυστάλλη του περιοδικού Νέα Εστία, στο οποίο συμπεριλήφθηκε και το δικό μου κείμενο – σενάριο της θεατρικής παράστασης «δι’ αυτόν τον προορισμόν…», με αναφορά στη ζωή και το έργο του ποιητή, που παρουσίασε η Ομάδα Τέχνης «βορείως».
Το 2022 ολοκληρώνεται η έκδοση του μουσικού CD «Τραγούδια των χελιδονιών» σε μουσική Κώστα Χαριτάτου και ποίηση Κώστα Κρυστάλλη. Ήταν η μουσική και τα μελοποιημένα ποιήματα του Κρυστάλλη από την θεατρική παράσταση που προανέφερα. Μια μουσική – μελωδική μεταφορά της ποίησης του Κώστα Κρυστάλλη στο σήμερα, με σύγχρονο τρόπο και ήχο, στοχεύοντας να φέρει τα λόγια ενός ποιητή του 19ου αιώνα αλλά και το ρομαντικό του ύφος – πολύ ενδιαφέρον στις μέρες μας που είναι λίγο άνυδρες συναισθηματικά – στα νέα παιδιά, στους νέους ανθρώπους.
Και το 2024 έρχεται η παρούσα έκδοση, ως επιστέγασμα αυτής της δημιουργικής, γύρω από τον Κώστα Κρυστάλλη, κινητικότητας.
Η δική μου επαφή και γνωριμία με τον Κώστα Κρυστάλλη, ξεκινά, όπως και των περισσότερων, που βρίσκονται στην ηλικία μου, από την ανθολόγηση ποιημάτων του στα σχολικά μας βιβλία και φυσικά από τον μυθικό «Σταυραετό», που ο πατέρας μου μάς απήγγειλε συχνά από στήθους. Χρειάστηκε όμως αυτή η γνωριμία μας να γίνει πιο στενή, πιο ουσιαστική, όταν ανέλαβα το δύσκολο εγχείρημα να παρουσιάσω θεατρικά τη ζωή και το έργο του ποιητή. Πώς ένας θεατρικός συγγραφέας, ένας σκηνοθέτης μπορεί να στήσει μια παράσταση 90 λεπτών γύρω από ένα πρόσωπο, με το ειδικό βάρος του Κώστα Κρυστάλλη; Πέραν των τεχνικών προσέγγισης, που πρέπει να ακολουθήσει, είναι απολύτως απαραίτητο να γνωρίσει βαθιά και να αγαπήσει τον πρωταγωνιστή του. Κι αυτό δεν μπορεί να γίνει αν δεν νιώσει γι αυτόν δύο κυρίαρχα συναισθήματα. Θαυμασμό και σεβασμό. Διαβάζοντας για την ζωή (αυτή την τόσο σύντομη) του ποιητή, μελετώντας τον ποιητικό και πεζό του λόγο, ένιωθα βαθμιαία να κατακλύζομαι από αυτά τα δυο συναισθήματα. Το αρχικό συναίσθημα της συμπόνοιας για τα δεινά του βραχέος βίου του αντικαταστάθηκε από το αίσθημα σεβασμού και θαυμασμού προς ένα νέο παιδί, που τόλμησε να μιλήσει, μέσα από τα πρώτα του ήδη ποιήματα, πατριωτικά και να διωχθεί γι αυτόν τον λόγο. Ενός ανθρώπου με στοχοπροσήλωση, με σταθερή και ακλόνητη επιθυμία την μόρφωση, την ποίηση και την λογοτεχνία.
Κατά την προετοιμασία της παράστασης ο Κρυστάλλης έγινε για μάς ο δικός μας Κώστας, για άλλους ο γιος ή ο μικρότερος αδερφός, για άλλους ο φίλος που θα θέλαμε να έχουμε… ο δε πρωταγωνιστής της παράστασης ταυτίστηκε απόλυτα μαζί του.
Το υλικό, που χρησιμοποίησα για να συνθέσω το κείμενο της παράστασης, ήταν μια έκδοση των Απάντων, που αγόρασα σε κάποιο μπαζάρ βιβλίου στην Πλατεία Κοντζιά στην Αθήνα, η μυθιστορηματική βιογραφία του Περάνθη «Ο τσέλιγκας», πολλές πηγές από το διαδίκτυο, καθώς και πηγές από διάφορα συγγράμματα της βιβλιοθήκης της Ε.Η.Μ. κ.λ.π.
Σκέφτομαι, λοιπόν, όλη αυτή η δουλειά της συλλογής και διασταύρωσης στοιχείων, ο προβληματισμός για την αντικειμενικότητα των όσων πληροφοριών συνέλεγα και γενικότερα η επίπονη προσπάθεια σύνθεσης κειμένου με βιογραφικά στοιχεία, πόσο πολύ πιο εύκολη θα ήταν, αν είχα στα χέρια μου αυτήν εδώ την έκδοση των Απάντων, που παρουσιάζουμε σήμερα. Πραγματικά Άπαντα. Όλα είναι εδώ. Πλήρη και τεκμηριωμένα.
Με αυτές τις σκέψεις θέλω για μια ακόμη φορά να συγχαρώ μέσα από την καρδιά μου τους συντελεστές της έκδοσης. Ειδικά θέλω να απευθυνθώ προς τον αγαπητό Βαγγέλη Αυδίκο και να του πω, πως πρέπει να είναι βέβαιος ότι η επιμέλειά του στην έκδοση των Απάντων του Κώστα Κρυστάλλη αποτελεί έναν πνευματικό και λογοτεχνικό άθλο, αλλά επίσης και έναν εξαιρετικό φόρο τιμής προς τον συμπατριώτη του ποιητή.
Και είμαι σίγουρος ότι αν ο ίδιος ο Κρυστάλλης μπορούσε να πάρει στα χέρια του αυτόν τόμο, τα μάτια του θα έλαμπαν από χαρά, το στήθος του θα φούσκωνε από υπερηφάνεια και θα γύρναγε και θα του έλεγε: «Μπράβο, ωρέ κοκαλόπτσε Αυδίκο!»
Ο Γιάννης Σεντελές είναι Σκηνοθέτης-πρώην Δήμαρχος Βορείων Τζουμέρκων Ιωαννίνων