Σκοτεινά φώτα στην ψυχή της καθημερινότητας
Η συλλογή διηγημάτων Chiaroscuro της Καλλιόπης Βελόνια, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΤΡΙ.ΕΝΑ Πολιτισμού, είναι ένα ευδιάκριτο δείγμα του πώς η λογοτεχνία μικρής φόρμας μπορεί να αποκαλύψει μεγάλα βάθη. Τίτλος και περιεχόμενο λειτουργούν με τον ίδιο μηχανισμό: μια συνεχής πάλη φωτός και σκότους, μέσα από ποικίλους ανθρώπινους μικρόκοσμους που τέμνονται από την απώλεια, την ενοχή, τη μνήμη, τη βία, την τρυφερότητα και —πάνω απ’ όλα— την επιθυμία για δικαίωση ή λύτρωση.
Η Βελόνια, με λόγο απλό, ευθύ και ταυτόχρονα λυρικό όπου χρειάζεται, κατορθώνει να σκιαγραφήσει χαρακτήρες που μοιάζουν γνώριμοι. Η Δάφνη του πρώτου διηγήματος «Νεαρό ύδωρ», η οποία γίνεται θύμα παθιασμένου και παθολογικού έρωτα, είναι ταυτόχρονα θύμα μιας κοινωνίας που ανέχεται τη βία ως συνέπεια της ανεκπλήρωτης επιθυμίας. Ο τρόπος που ο Μανωλιός δικαιολογεί την πράξη του συγκλονίζει με τη σκληρότητα αλλά και την τραγικότητά του. Εδώ, η συγγραφέας φλερτάρει με το γοτθικό ρεαλισμό, χρησιμοποιώντας υπόγεια ψυχογραφήματα και λαογραφικά μοτίβα.
Στον αντίποδα, διηγήματα όπως «Η βέρα» ή «Μαργαρίτα» φέρνουν στο προσκήνιο την καταβύθιση του ατόμου στην απώλεια και την παραίτηση, με λιτά αλλά βαθιά συναισθηματικά φορτισμένα στιγμιότυπα. Ιδιαίτερα το ποίημα που συνοδεύει την ιστορία της Μαργαρίτας λειτουργεί ως πυκνωτικό σχόλιο για την αθέατη, υποτιμημένη φροντίδα που συχνά προσφέρει η γυναίκα μέσα στην οικογένεια — μέχρι τελικής εξάντλησης.
Η συγγραφέας δεν περιορίζεται σε ρεαλιστικές αφηγήσεις. Διηγήματα όπως «Η τελετή» ή «Πράσινο τέλος» εμπεριέχουν δυστοπικά και μεταφυσικά στοιχεία. Το πρώτο λειτουργεί σχεδόν ως μικρο-αλληγορία πάνω στον μεταμοντέρνο τρόμο, τη συλλογικότητα και τη θυσία, ενώ το δεύτερο συγκινεί βαθιά καθώς παρακολουθούμε την τρυφερή και ταυτόχρονα απελπισμένη προσπάθεια μιας γιαγιάς να μεταδώσει την αίσθηση του κόσμου που υπήρξε —μια ριζική μαρτυρία για το τι χάνεται όταν χάνεται η φύση και η μνήμη.
Το διήγημα «Camera Obscura» αποτελεί ίσως την πιο επιτυχημένη χρήση της φωτογραφίας ως λογοτεχνικού εργαλείου. Η αλληλουχία εικόνων, σαν άλμπουμ ζωής, δημιουργεί μια αφήγηση γεμάτη ζωή, απώλεια και αναγέννηση. Η Ραφαηλία είναι ένας χαρακτήρας που αποτυπώνεται ανεξίτηλα, αντιπροσωπεύοντας τη δυνατότητα μεταμόρφωσης του πόνου σε δημιουργία και προσφορά.
Η Βελόνια, με ξεκάθαρη κοινωνική ευαισθησία, δε φοβάται να στραφεί σε σκληρά θέματα: οικογενειακή βία, παιδική κακοποίηση από «ιερείς», μοναξιά, θάνατο, ακόμη και τη μετα-οικολογική κατάρρευση του κόσμου. Το κάνει όμως με φροντίδα στη γλώσσα και με μια σπάνια αίσθηση ισορροπίας. Η γραφή της δεν καταφεύγει σε περιττούς δραματισμούς ούτε σε αφηγηματικά τεχνάσματα. Αντίθετα, αξιοποιεί με συνέπεια την πυκνότητα της μικρής φόρμας και τη δύναμη της αφαίρεσης.
Το Chiaroscuro δεν είναι απλώς μια συλλογή διηγημάτων. Είναι ένα πολύπλευρο ψυχογράφημα της σύγχρονης ανθρώπινης κατάστασης: των τραυμάτων, των αναμνήσεων και των ελάχιστων στιγμών φωτός που επιμένουν να διαρρηγνύουν το σκοτάδι. Το φως εδώ δεν έρχεται να νικήσει το σκοτάδι, αλλά να του σταθεί απέναντι. Κι αυτό αρκεί.
