Είναι πάντα μια πρόκληση για τον θεατή η παρακολούθηση μιας συναισθηματικά πολυσύνθετης ταινίας, επικεντρωμένης στην εύθραυστη ισορροπία μεταξύ των μελών ενός ιδιότυπου τριγώνου και τοποθετημένης σε μια σύγχρονη συντηρητική μουσουλμανική κοινωνία·
και η πρόκληση γίνεται γι’ αυτόν ακόμη μεγαλύτερη αν θελήσει να κρατήσει μια δύσκολη νηφαλιότητα απέναντι  στην, καθόλου εύκολη, σαρωτική συγκίνηση που η ταινία θα του προκαλέσει. Πρόκειται για την καινούρια  δουλειά της μαροκινής Μαριάμ Τουζανί ‘’Το Μπλε Καφτάνι’’.

Ο Χαλίμ και η Μίνα είναι πολλά χρόνια παντρεμένοι και διατηρούν ένα μαγαζί με χειροποίητα καφτάνια σε μια μικρή σύγχρονη πόλη του Μαρόκου – μια τέχνη που τείνει να εκλείψει μέσα στους ρυθμούς της εκβιομηχάνισης και του καταναλωτισμού. Εκείνος είναι κρυφά, ανεκδήλωτα ομοφυλόφιλος, εκείνη σιωπηλά το ξέρει.

Εκείνος, ο Χαλίμ, είναι ένας άνδρας εσωστρεφής, ήπιος, λιγομίλητος, ελάχιστα επικοινωνιακός, σαν να θέλει να προστατευτεί από μια κοινωνία στην οποία είναι ανεπιθύμητος. Αφοσιωμένος σύζυγος και εξαιρετικός τεχνίτης του καφτανιού, υπηρετεί την πατροπαράδοτη τέχνη του με πάθος, επιδιώκει να τη μεταδώσει και να διατηρήσει την παράδοση μέσα σε μια κοινωνία παραδοσιακή, που, κατά σκληρή ειρωνεία, του απαγορεύει να είναι αυτός που θέλει. Το μόνο που επιτρέπει στον εαυτό του είναι λαθραίες, περιστασιακές σεξουαλικές επαφές στο χαμάμ με ανώνυμους άνδρες.

Εκείνη, η Μίνα, είναι μια γυναίκα δυναμική και αποφασιστική, είναι εκείνη που παίρνει τις πρωτοβουλίες στην προσωπική και επαγγελματική ζωή τους. Είναι υποστηρικτική, δοτική και προστατευτική προς τον Χαλίμ, του προσφέρει απλόχερα όλη τη μητρική αγάπη και φροντίδα, όλη την πατρική αποδοχή και εκτίμηση που του έλειψαν. Η ανικανοποίητη γυναίκα που κρύβει μέσα της φανερώνεται μόνο κάποιες στιγμές στο βαρύ από μελαγχολία, πίκρα ή θυμό βλέμμα της.

Ο κοινωνικός συντηρητισμός, ενισχυμένος από τις επιταγές της μουσουλμανικής θρησκείας, είναι διακριτικά αλλά μόνιμα παρών στο φόντο της ιστορίας. Η ομοφυλοφιλία στο Μαρόκο είναι ηθικά επιλήψιμη, κοινωνικά εξοβελιστέα και ποινικά κολάσιμη. Ο κοινωνικός περίγυρος εμφανίζεται στην ταινία πρόθυμος να υιοθετήσει τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις καταναλωτικές συνήθειες που επιβάλλει η νεωτερικότητα, αλλά εντελώς απρόθυμος να αποκολληθεί από τα πατροπαράδοτα κοινωνικά στερεότυπα και να προχωρήσει σε ιδεολογικές αναθεωρήσεις. Ως φυσική συνέπεια για τους ομοφυλόφιλους  προβάλει η ανάγκη κοινωνικής κάλυψης τους, που συνήθως παίρνει τη μορφή ενός γάμου συμβατικού – μια πραγματικότητα που σε πολλές συντηρητικές κοινωνίες κρύβεται συνήθως κάτω από το χαλί.

Ο Χαλίμ και η Μίνα πλήρωσαν και οι δυο το τίμημα ενός τέτοιου γάμου. Εκείνος, καταδικασμένος σε μια ζωή εν κρυπτώ, σε συνεχή αγωνία μήπως εκθέσει τη γυναίκα του, σε μόνιμη ενοχή για ο,τι της έχει στερήσει. Εκείνη, σε διαρκή φόβο μήπως οι ομοφυλοφιλικές επαφές του περάσουν το όριο των τυχαίων συνευρέσεων και αποκτήσουν συναισθηματικό έρεισμα.  Και όταν αυτό συμβεί με την άφιξη του ήσυχου, πρόθυμου και γενναιόδωρου μαθητευόμενου Γιουσέφ, η δυναμική της σχέσης τους δοκιμάζεται έντονα.

Η ευαισθησία, η προσήλωση, η σωματικότητα που χαρακτηρίζουν το κέντημα του Χαλίμ στο μπλε καφτάνι που ετοιμάζει, βρίσκουν τα αντίστοιχα τους στον τρόπο με τον οποίο η Τουζανί κεντάει το πλέγμα των σχέσεων ανάμεσα στους τρεις ήρωες. Η ένταση υποβόσκει, αλλά σπανιότατα εξωτερικεύεται. Οι εκφράσεις, οι ανεπαίσθητες χειρονομίες, οι μετέωρες κινήσεις υπαινίσσονται τα μη επιτρεπτά, τα κρυμμένα και ανείπωτα: την αυτοκαταπίεση, τη δειλή οικειότητα, τη δυσφορία, την επιθυμία, την ταπείνωση, τον θυμό, την ενοχή…

Η έκβαση, που η σκηνοθέτης προκρίνει να δώσει στη συνέχεια της  ιστορίας της, εστιάζει στον συνεκτικό ιστό που εν τέλει ενώνει τους ήρωες: την κατανόηση, τον σεβασμό, την εκτίμηση, την εμπιστοσύνη, την τρυφερότητα, τη φροντίδα· υλικά πολύτιμα που ρίχνουν λαδάκι στις πληγές. Αλλά πάνω απ’ όλα στην άνευ όρων αγάπη, που είναι ικανή για την υπέρβαση του εαυτού και που η ευεργεσία της φτάνει μέχρι το ύψιστο δώρο: την απελευθέρωση του άλλου απ’ ο,τι τον κρατούσε μέχρι τότε δέσμιο, τη δύναμη να υψωθεί σε μια πράξη ‘’αντίστασης’’ και συγχρόνως ανταπόδοσης της αγάπης, τη θέληση να είναι και να ζήσει πια όπως θέλει.

Ποιος δε συγκλονίζεται μπροστά στην αγάπη που ‘’μακροθυμεί… ου ζηλοί…πάντα στέγει…πάντα υπομένει….ουδέποτε εκπίπτει’’; Ποιος δε συγκινείται από την ιδανική αγάπη, που δικαιώνει την ύπαρξη και βγάζει τη γλώσσα στον θάνατο; Η μοναδική μου ένσταση – κι αυτή, ομολογώ, αρκετές μέρες μετά τη θέαση της ταινίας – είναι ότι η Τουζανί αμβλύνει τις οξείες γωνίες  της ιστορίας και περνά με υπαινιγμούς τις δύσκολες αλήθειες της, εξιδανικεύοντας αρκετά τους τρεις ήρωες και δημιουργώντας κατάλληλες συνθήκες (πχ ασθένεια της Μίνα) προκειμένου να καταλήξει σε αυτό που είχε θέσει ως πρόταγμα. Η σχέση των τριών αυτών ανθρώπων παρουσιάζεται αρκετά εξομαλυμένη, ενώ, κατά τη γνώμη μου, έχει εξαιρετικά σύνθετη δυναμική για να εξαρτάται η έκβαση της αποκλειστικά και μόνο από την ανθρώπινη ποιότητα και το μέγεθος της ανιδιοτελούς αγάπης – συνδυασμό που η ζωή σπανιότατα προσφέρει.

Ας μη μεμψιμοιρούμε όμως. Το μπλε του καφτανιού (ο αυθεντικός τίτλος) και αυτά που συμβολίζει –  τη νοσταλγία για τέχνες που χάνονται, τον μόχθο και την αφοσίωση στο χειροποίητο έργο, το σκίρτημα του έρωτα και τον αισθησιασμό του πρώτου αγγίγματος, τη δωρεά της αγάπης και την ανταπόδοση, την αγάπη, εντέλει, χωρίς επιθετικούς προσδιορισμούς –  τα έχουμε ανάγκη…