Γνώση και Σοφία: το αντίδοτο και στην οδύνη τού θανάτου
ΙΟΥΛΙΑΝΟΣ1 Ἐπιστολαί, 201 B.-C.
Λένε ότι ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης,2 επειδή δεν είχε τι να πει που να είναι ικανό να παρηγορήσει τον Δαρείο, ο οποίος είχε καταρρακωθεί από τον θάνατο της όμορφης γυναίκας του, του υποσχέθηκε ότι θα ξανάφερνε στο φως τη γυναίκα του που είχε φύγει από τη ζωή, εάν θα ήθελε ο βασιλιάς να συναινέσει στο να του προμηθεύσει αυτά που θα χρειαζόταν. Και καθώς εκείνος τον παρότρυνε να μη λογαριάσει τίποτε απ’ ό,τι θα μπορούσε να προμηθευτεί για να εκπληρώσει την υπόσχεσή του, μετά από λίγο ο Δημόκριτος τού είπε ότι όλα τα άλλα για την πραγματοποίηση του έργου [που είχε αναλάβει] του είχαν παρασχεθεί, εκτός μόνο από ένα που χρειαζόταν ακόμη και που όμως αυτός δεν ήξερε πώς να το βρει, ενώ ο Δαρείος ως βασιλιάς όλη της Ασίας δεν θα ήταν ίσως δύσκολο να το ανακαλύψει. Όταν εκείνος τον ρώτησε τι ήταν αυτό το τόσο [σπάνιο] που μόνο βασιλιάς μπορεί να το ξέρει, ο Δημόκριτος αποκρινόμενος του είπε ότι, αν έγραφε πάνω στον τάφο της γυναίκας τα ονόματα τριών ανθρώπων που δεν θρήνησαν ποτέ, ευθύς αυτή θα ξαναγύριζε στη ζωή, υπακούοντας στη θεία επιταγή της μυστηριακής τελετής. Και όταν ο Δαρείος βρέθηκε για αρκετό διάστημα σε αδιέξοδο, αφού δεν κατάφερε να βρει κανέναν άνθρωπο που να μην του είχε συμβεί ποτέ να δοκιμάσει κάποια πίκρα, ο Δημόκριτος γέλασε, όπως το συνήθιζε, και είπε: « Γιατί, λοιπόν, ω συ ο πιο αιθεροβάμων απ’ όλους τους ανθρώπους, θρηνείς ασυγκράτητα, σαν να είσαι ο μόνος που μπλέχτηκε σε τόση συμφορά, εσύ που δεν μπόρεσες να βρεις ούτε έναν απ’ όσους γεννήθηκαν ώς τώρα που να είναι απαλλαγμένος από προσωπική δυστυχία;».
ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ
ΠΛΟΥΤΑΡΧΟΣ Παραμυθητικὸς πρὸς Ἀπολλώνιον3 111f-112b
Λένε ότι ένας από τους αρχαίους φιλοσόφους ήλθε προς τη βασίλισσα Αρσινόη4 που θρηνούσε για τον θάνατο του γιου της και χρησιμοποίησε την παρακάτω διήγηση [για να την παρηγορήσει]. Είπε συγκεκριμένα ότι, όταν ο Δίας μοίραζε στους μικρότερους θεούς τις αρμόζουσες προς αυτούς τιμές, δεν έτυχε να είναι παρόν το Πένθος και ότι ήλθε κατόπιν, όταν πλέον είχε γίνει η διανομή∙ ότι ο Δίας, επειδή το Πένθος ζητούσε να δοθεί και σ’ αυτό κάποια τιμή, καθώς βρέθηκε σε αμηχανία μιας και είχαν εξαντληθεί όλες οι τιμές για τους άλλους, έδωσε σ’ αυτό την τιμή αυτή που προσφέρεται στους νεκρούς, δηλαδή τα δάκρυα και τις λύπες∙ και ότι, συνεπώς, όπως ακριβώς οι άλλοι μικρότεροι θεοί αγαπούν εκείνους από τους οποίους τιμώνται, το ίδιο ισχύει και με το Πένθος. « Αν, επομένως, δέσποινα, δεν του προσφέρεις τιμές, δεν θα σε πλησιάσει, αν όμως τιμάται από σένα επιμελώς με τις τιμές που δόθηκαν σ’ αυτό, δηλαδή με λύπες και θρήνους, θα σε αγαπήσει, κι όλο και κάτι τέτοιο θα σου παρουσιάζεται, εξαιτίας του οποίου θα τιμάται συνεχώς από σένα». Και πράγματι, φαίνεται αξιοθαύμαστο ότι με τούτα τα λόγια αυτός έπεισε τη γυναίκα να σταματήσει το πένθος και τους θρήνους.
1)Ο Ιουλιανός είναι ο αυτοκράτορας τού Βυζαντίου (361-363 μ. Χ.) ο οποίος, επηρεασμένος βαθύτατα από την ελληνική παιδεία και εμφορούμενος από νεοπλατωνικές ιδέες, προσπάθησε στο πλαίσιο του πολυσχιδούς μεταρρυθμιστικού του έργου να αποκαταστήσει τους παλαιούς ελληνικούς θεσμούς και να αναβιώσει την παραδοσιακή αρχαία θρησκεία. Εξ αυτού, οι Χριστιανοί τον αποκάλεσαν «Παραβάτην» ή «Αποστάτην», και οι εθνικοί, ένεκα των ιδεών του, «Μέγαν». Ο Ιουλιανός έχει και πλούσιο συγγραφικό έργο∙ σχετικά δε με τις Ἐπιστολές που παραδίδονται με το όνομά του, υπάρχουν προβλήματα γνησιότητας.
2)Για τον Δημόκριτο βλ. το άρθρο μας με μεταφρασμένα αποσπάσματα από τα έργα του (23/1/2021).
3)O Πλούταρχος έγραψε την επιστολή αυτή προς τον Απολλώνιο, για να τον παρηγορήσει για τον θάνατο του γιου του.
4)Η Αρσινόη ήταν κόρη τού Πτολεμαίου Α΄ του Λάγου, ο οποίος βασίλευσε στην Αίγυπτο μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
