Τι είν’ αυτό που μας διχάζει;

Τι είναι αυτό που μας μαγεύει;

Τι είναι αυτό που μας τρομάζει;

Σκέφτομαι και γράφω, όπως τα παιδάκια στο δημοτικό, κι όπου με πάει…

Ο άνθρωπος δύο μεγάλους φόβους είχε στην πορεία της εξέλιξής του: το απρόβλεπτο φυσικό περιβάλλον  αρχικά και τον ανεξέλεγκτο εαυτό του στην πορεία.

Ο φόβος του για τα φυσικά φαινόμενα στα πρώτα του βήματα -το ανεξήγητο και αιφνίδιο  των κλιματικών φαινομένων, η επισφαλής επιβίωση, ο φόβος απέναντι στα άλλα έμβια όντα- του χάραξαν την ύπαρξη με μια πρώιμη σφραγίδα φόβου και ανασφάλειας. Αυτή η σφραγίδα, όπως είναι φυσικό, τον ανάγκασε να αμύνεται, και η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση, που με τη σειρά της γεννά τη βία. Το είδος πορεύεται ακόμη τώρα, ακολουθώντας το πρωτόγονο «fight or flight». Με δυο λόγια, το πρόθεμα «επί» της λέξης «επιβίωση», που το βρίσκουμε σε πάρα πολλές γλώσσες, δηλώνει με σαφήνεια την βαθύτερη ροπή προς τη βία που μας κληροδότησε η πρώιμη περίοδος της ιστορίας του είδους.

Όπως οι ψυχαναλυτές αποδίδουν τον ψυχισμό ενός ατόμου στις πρώιμες σφραγίδες  που το σημάδεψαν στα πρώτα χρόνια της ζωής του, το ίδιο ισχύει μάλλον και για το ανθρώπινο είδος στο σύνολό του. Οι σφραγίδες του φόβου και της βίας μας κυνηγούν μέχρι σήμερα, παρ’ όλα τα εθιμικά δίκαια, τις θρησκείες, τις νομοθετικές ρυθμίσεις, που άλλο σκοπό δεν έχουν παρά να τιθασεύσουν αυτές τις προϊστορικές καταβολές μας. Απόδειξη είναι οι πόλεμοι, οι εδαφικές διενέξεις, η κατάχρηση εξουσίας, ο σφετερισμός του αλλότριου πλούτου σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα -από τις οικογενειακές κληρονομικές διαφορές μέχρι την βίαιη αποικιοκρατική εκμετάλλευση ολόκληρων  χωρών και ηπείρων- που ακόμη καλά κρατούν.

Ο φόβος του εαυτού είναι η άλλη κρυφή περιοχή  της ανθρώπινης υπόστασης. Το σκοτεινό εκείνο βάθος, -ο κάτω εγκέφαλος του Αριστοτέλη, η σκιά του Γιουγκ-  καραδοκεί και, υπό προϋποθέσεις,  μπορεί να πάρει το πάνω χέρι, με ολέθρια αποτελέσματα σε ατομικό και  συλλογικό επίπεδο. Κι ενώ έχουμε επίγνωση -τόσα χρόνια μας το διδάσκουν αυτό με όλα  τα λογικά επιχειρήματα,  με όλους τους φιλοσοφικούς όρους και τους τελετουργικούς τρόπους- ότι η εξέλιξη του είδους θα ήταν λιγότερο τραυματική και πιο αποτελεσματική αν στηριζόταν στην αρχή της συναίνεσης, της αλληλεγγύης και της αγάπης-  παρ’ όλα αυτά η ιστορία προχωρεί πάνω σε μονοπάτια βίας, πολέμων, κατάχρησης εξουσίας και διαρκών προκλήσεων. Η όποια εξέλιξη συμβαίνει στο επίπεδο αυτό, αν συμβαίνει, έχει ρυθμό πολύ πιο αργό από εκείνον που χρειάζεται ώστε να εξασφαλίσουμε βιώσιμες συνθήκες στο  μέλλον του πλανήτη.

Ένα εργαλείο διαθέτει ο άνθρωπος για να ελέγχει -ή να νομίζει ότι ελέγχει- την πορεία της ύπαρξής του και την πορεία του κόσμου. Τον νου του με τη σκέψη και  -το βασικό εργαλείο έκφρασής της-  τη γλώσσα, που τον διαφοροποιούν  από τα άλλα έμβια. Κι ενώ έχει ένα πληθωρικό  αίσθημα ανωτερότητας, ακριβώς επειδή διαθέτει αυτό το εργαλείο, έχει ταυτόχρονα και την επίγνωση ότι δεν είναι σε θέση να το αξιοποιήσει στο 100% της δυνατότητάς του. Του το επισημαίνει η επιστήμη, το βιώνει και εμπειρικά, καθώς οι λίγοι εκείνοι εκπρόσωποι του είδους που μπορούν να αξιοποιήσουν τον εγκέφαλό τους σε υψηλότερο ποσοστό είναι συνήθως δυστυχείς ή διαταραγμένοι. Οι διάνοιες υποφέρουν, καθώς δεν αντέχει η φυσική τους υπόσταση το εύρος και την πολυπλοκότητα της σκέψης τους.

Αν το ανθρώπινο είδος είναι ο νους της Γαίας, πράγμα που ο άνθρωπος θεωρεί δεδομένο, αν εξ αυτού έχει αναπτύξει ένα υπερμέγεθες «εγώ» απέναντι στον φυσικό κόσμο -εξ ου και η περιβαλλοντική καταστροφή που μας απειλεί-  αν επιπλέον  έχει εκλάβει λάθος το «κατ’ εικόνα και ομοίωση» και νιώθει ισόθεος, πώς να συμφιλιωθεί με την υπαρξιακή ταπείνωση της περιορισμένης εμβέλειας του διανοητικού του δυναμικού, δηλαδή του εγκεφάλου του; Δεν την αντέχει αυτή την επίγνωση ο ναρκισσισμός του.

Τι κάνει, λοιπόν, για να υπερβεί αυτή την μειονεξία; Επινοεί ένα εργαλείο που αποτελεί την επέκταση της νοημοσύνης του. Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ουσιαστικά ένας εγκέφαλος συνδεδεμένος με τον εγκέφαλο του κάθε χρήστη, μια αποθήκη όλης της πανανθρώπινης πληροφορίας  και γνώσης και ένας επεξεργαστής, που είναι σε θέση να συνδυάζει γρήγορα και αποτελεσματικά τα μέχρι τώρα κατατεθειμένα στην αποθήκη του δεδομένα, και με εξυπηρετική διάθεση να δίνει στον χρήστη απάντηση σχετικά με όποιο θέμα του τεθεί.

Όπως ο τροχός, αναβάθμισε την ικανότητα μετακίνησης, όπως η ηλεκτρική ενέργεια πολλαπλασίασε την ενεργειακή απόδοση της φωτιάς, όπως η τυπογραφία υποσκέλισε τους αντιγραφείς του μεσαίωνα, όπως, όπως, όπως… και κάπως έτσι έχουμε φθάσει εδώ που είμαστε.

Τι μας ανησυχεί, άραγε, σε τούτο το νέο εργαλείο;  Πώς μας ενθουσιάζει τόσο; Και γιατί το δαιμονοποιούμε τόσο; Αφού είναι κι αυτό όπως όλα τα εργαλεία που πέρασαν από τα χέρια του ανθρώπου. Όπως το απλό μαχαίρι,  που κόβει ψωμί κόβει  και λαιμό, ανάλογα ποιος το κρατάει  και τι θέλει να το κάνει.

Νομίζω ότι η αιτία της αμφίρροπης στάσης μας είναι εύλογη. Επειδή για πρώτη φορά ένα εργαλείο προσομοιάζει και μπορεί να υποκαταστήσει  μια λειτουργία που ο άνθρωπος είχε κατ’ αποκλειστικότητα ανάμεσα σε όλα τα έμβια του πλανήτη: τη σκέψη, τη γνώση και την επεξεργασία γνώσης. Ο άνθρωπος, που έχει πεισθεί, ακριβώς λόγω αυτής της αποκλειστικότητας,  ότι βρίσκεται  πιο κοντά στον Θεό από κάθε άλλο ον, ξαφνικά νιώθει ότι τρίζει ο θρόνος της παντοδυναμίας του. Γιατί; Μία από τις προφανείς αιτίες είναι ότι  αν εναποθέσει όλη του την πνευματική δραστηριότητα στο εργαλείο που επινόησε, στην Τ.Ν., ύστερα από λίγο, λόγω αχρηστίας,  θα ατονήσει η αποκλειστική αυτή δεξιότητα, την οποία με τόσο κόπο ανέπτυξε μέσα σε χιλιάδες χρόνια, και ένας Θεός ξέρει τίνος υποχείριο θα γίνει κι ο ίδιος μαζί με το νέο εργαλείο του.

Σε παρένθεση, ένα απλό και απλοϊκό παράδειγμα από το παρελθόν: Πόσο έχουμε διατηρήσει την ευκολία να κάνουμε πράξεις αριθμητικής με το μυαλό μας,  με την ίδια ταχύτητα και ακρίβεια που είχαμε πριν αποκτήσουμε τις  αριθμομηχανές;

Και πόσο υπερβολικός είναι, αλήθεια, ο φόβος της Τ.Ν., που συνοδεύει τον θαυμασμό που μας προκαλεί;

Νομίζω τόσο υπερβολικός όσο ο φόβος απέναντι στο καινούργιο, και μάλιστα σε κάτι που μιμείται με τόση επιδεξιότητα μιαν εξαιρετική ανθρώπινη δεξιότητα.

Αν, όμως, με ρωτούσε κάποιος ποια σύγχρονη ανακάλυψη θα έπρεπε να φοβηθώ  πιο πολύ, ως νοήμον ον, με την έννοια  ότι πιο πολύ με απομακρύνει από τα γνωστά όρια της ανθρώπινης υπόστασης και της κατά φύση εξελικτικής πορείας του είδους,  δεν θα ήταν  η Τ.Ν. αλλά η δυνατότητα της επιστήμης να παρέμβει στο ανθρώπινο γονιδίωμα. Και η δυνατότητα αυτή  είναι ήδη μια πραγματικότητα, είτε το θέλουμε είτε όχι.  Και με όσους ηθικούς κανόνες κι αν επιχειρήσει η κοινωνία  να την περιορίσει, όλοι ξέρουμε ότι υπάρχουν τρόποι παράκαμψης και ότι ο ναρκισσισμός της επιστημονικής έρευνας είναι από μόνος του ικανός να διαρρήξει κάθε φραγμό. Και όλοι, επίσης, υποψιαζόμαστε πόση καταστροφική ιδιοτέλεια και παρανοϊκή μέθη εξουσίας επικρατεί στους ανώνυμους κύκλους  συμφερόντων που ορίζουν τις τύχες μας.

Ακριβώς, λοιπόν,  απέναντι σ’ αυτόν το μεγαλύτερο κίνδυνο της γενετικής παρέμβασης πάνω στην  βιολογική υπόσταση  του είδους, ίσως η Τ.Ν. να είναι μια ασπίδα προστασίας. Καθώς, δυνάμει, επιτρέπει  σε κάθε πολίτη του κόσμου να έχει επαρκή πληροφόρηση  για κάθε τι που συμβαίνει ή πρόκειται να συμβεί -κοντά του ή μακριά του, σε μικρή ή μεγάλη κλίμακα, σε στάδιο έρευνας,  πειράματος ή εφαρμογής-  και ανάλογα να κρίνει, να συγκατατίθεται ή να εναντιώνεται.

Και, φυσικά, με την προϋπόθεση ο κάθε πολίτης του κόσμου να μην είναι περιχαρακωμένος στην ιδιοτελή αυτάρκεια της σύντομης δικής του ύπαρξης αλλά να τον αφορά η πορεία της ζωής στον πλανήτη που τον φιλοξενεί.