Μ’ αυτό το όνομα και επώνυμο συμμετρικά διατυπωμένα, κατά τα άλλα κοινότατα συναντάμε στο Google διάφορους επαγγελματίες, ακόμα κι έναν ανιψιό, πρώην σύμβουλο του ΠΘ, αποπεμφθέντα για το σκάνδαλο των υποκλοπών.
Ο εν λόγω όμως Δημήτρης Δημητριάδης [στο εξής ΔΔ] συμμετέχων στα περισσότερα, αν όχι όλα, τα είδη του λόγου σκανδαλίζει όχι με ακουστικά σκάνδαλα, δηλαδή παρακολουθήσεις κυβερνητικών ή μη αξιωματούχων αλλά με την τολμηρή πρωτοποριακή γραφή του, με τα παράπονά του πως στην πατρίδα του δεν τον αναγνώρισαν ή δεν τον τίμησαν όσο στη Γαλλία όπου άρχισε να ξετυλίγει την αβαν γκαρντ γραφή του και να ανεβάζουν τα θεατρικά του. Ωστόσο ζώντας και τιμώντας την τέχνη του εν Ελλάδι και μάλιστα στην ιδιαίτερη πατρίδα του η Θεσσαλονίκη με πολιούχο τον Άγιο Δημήτριο του οποίου το όνομα φέρει [αν και δηλώνει ουδεμία σχέση θέλει να έχει με τον χριστιανισμό] δεν του επιδαψίλευσαν και λίγες τιμές. Στους ρέκτες των τεχνών της γραφής χαίρει εκτιμήσεως και τα έργα του ανεβαίνουν σ’ όλη την πολιτεία.
Αρκετά απόμακρος και ίσως λίγο αγοραφοβικός, αυστηρός κάμποσο χωρίς να έχει εκφραστεί για την πολιτική σκανδάλισε λέγοντας όταν μάλιστα μόλις είχε καταδικαστεί η Χρυσή Αυγή: «Στη θέση της Χρυσής Αυγής θα έπρεπε να δικαστεί και να καταδικαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ».
«Το σχήμα αυτό … πού τιτλοφορείται ΣΥΡΙΖΑ … όπως δεν ανήκει στην Πολιτική, δεν ανήκει και στην Γλώσσα. Δεν είναι άγλωσσο. Είναι κάτι απείρως χειρότερο: κάνει χρήση τής γλώσσας με τέτοιον τρόπο ώστε, στα λεγόμενά του, δεν υπάρχει καμία αντιστοιχία ανάμεσα στις λέξεις και στο αντικείμενό τους».
Και με ένα μένος ασύγγνωστο και εν πολλοίς αναιτιολόγητο συνέχισε:
«Η περίπτωσή τους τίθεται με όρους πλέον ανθρώπινου είδους: χωρίς να παύουν να ανήκουν σ’ αυτό, αποτελούν το έσχατο κατακάθι του, την χείριστη πλευρά του».
Μοιάζει ίσως αυτή η επίθεση τη στιγμή που η συντριπτική πλειοψηφία πανηγυρίζει σαν περιφρόνηση απέναντί της. Αλλά περιέργως πως, ίσως επειδή δεν συνήθιζε να εκφράζεται πολιτικά ή να δείχνει τάσεις ακραίας βλάσφημης συμπεριφοράς απέναντι στο κοινό ή φασιστικές απόψεις η επιθετικότητα αυτή πέρασε χωρίς μεγάλες αντιδράσεις σαν ο ΔΔ να είχε το ακαταλόγιστο, με αποτέλεσμα να μην προκληθεί το μέγα σκάνδαλο που ίσως επιδίωκε ο κατά τα άλλα μάλλον απολίτικος [;] συγγραφέας.
Οι βολές αστόχησαν λοιπόν ή πνίγηκαν μέσα στη γενική σχεδόν ευαρέσκεια για την καταδίκη της ΧΑ.
Αντίθετα η πρώτη κιόλας συγγραφική βολή του ΔΔ βρήκε το στόχο της και δεν ήταν άλλη από το μικρό αλλά πολύ δυνατό Πεθαίνω σα χώρα με υπότιτλο Σχέδιο ενός μυθιστορήματος και προλόγισμα του Δ.Ν. Μαρωνίτη στο οποίο κατέληγε λέγοντας: «Η ιδιοφυία του Δημητριάδη είναι φυσική. Τι τον περιμένει στην επόμενη στροφή άδηλο».
Ιδού ένα δείγμα γραφής από αυτό το πρωτόλειο κείμενο που αυτό ήταν που δημιούργησε σκάνδαλο και δικαίως κι όχι οι ασύγγνωστες δηλώσεις:
«Την χρονιά εκείνη καμιά γυναίκα δεν έπιασε παιδί. Αυτό συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια, μέχρι που συμπληρώθηκε γενιά χωρίς καμιά καινούργια γενιά να ‘ρθει στον κόσμο. […] Εκτός απ’ ολιγάριθμες εξαιρέσεις βίαιων αντιδράσεων σ’ αυτή την ξεθεμελιωτική συμφορά, που πολύ αργότερα ονομάστηκε Μεσαίωνας της Μήτρας (: πυρπολισμοί δημόσιων κτηρίων, καταστροφές μνημείων και εθνικών συμβόλων, δολοφονικές επιθέσεις εναντίον προσώπων που οι επιτιθέμενοι τα θεωρούσαν υπεύθυνα για το κακό που τους είχε βρει), όλοι οι άλλοι, μαθημένοι στην εγκράτεια, χαλιναγωγούσαν την απελπισία τους και περιόριζαν σε ιδιωτικούς χώρους τα ξεσπάσματα του πανικού τους που τους έκανε να ξεσχίζουν την νύχτα τα μαξιλάρια με τα δόντια τους».
Το 1978 δημοσιεύεται λοιπόν το πρώτο του πεζογράφημα Πεθαίνω σαν χώρα και προκαλεί σάλο, παραμένοντας μέχρι σήμερα ένα κείμενο-ορόσημο για τον ελληνικό νεωτερισμό. Έγραψε τότε γι’ αυτό στην εφημερίδα Le Monde ο συγγραφέας, μεταφραστής και ελληνιστής Μισέλ Βόλκοβιτς: «Η Ιστορία της Λογοτεχνίας σηματοδοτείται, κατά καιρούς, από κάποια μοναχικά έργα, που μια τελειότητα στην έκφραση της απελπισίας ή της φρίκης τα κάνει να λάμπουν σαν μαύρα διαμάντια. Το Πεθαίνω σαν χώρα ανήκει σε αυτήν την εντυπωσιακή οικογένεια. Γίνεται να βυθιστούμε πιο βαθιά απ’ όσο αυτό το βιβλίο στα έγκατα του ανθρώπου;» Το έργο συγκαταλέγεται στα εκατό καλύτερα ελληνικά βιβλία.
Το Πεθαίνω σα χώρα ανέβηκε και στο θέατρο από τον Μιχαήλ Μαρμαρινό με ανάλογη επιτυχία.
Ο ΔΔ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1944. Το 1963, με υποτροφία του βελγικού κράτους, σπούδασε θέατρο και κινηματογράφο στις Βρυξέλλες, στο Εθνικό Ινστιτούτο Τεχνών Θεάματος (INSAS). Το 1966 έγραψε, αρχικά στα γαλλικά, το πρώτο θεατρικό του έργο, Η τιμή της ανταρσίας στην μαύρη αγορά, το οποίο ανέβηκε στο Παρίσι λίγο μετά τα γεγονότα του Μάη του ‘68, στο Théâtre de la Commune d’Aubervilliers, από τον κορυφαίο Γάλλο σκηνοθέτη Patrice Chéreau, με τον ίδιο τον Chéreau να ερμηνεύει τον βασιλιά του έργου.
Στο είδος της ποίησης θα μπορούσε να κατατάξει τους περίφημους Καταλόγους:
Κατάλογοι 1-4 (Άγρα, 1980)
Κατάλογοι 5-8: Οι σκηνές του μαρτυρίου (Άγρα, 1986)
Κατάλογοι 9: Οι Ορισμοί (Άγρα, 1994)
Κατάλογοι 10-12 (Άγρα, 2001)
Κατάλογοι 13-14: Πένθη (Ίνδικτος, 2007).
Τα ημερολόγια είναι κατάλογοι, όπως έγραψα παλιότερα. Κατάλογοι μικρών καθημερινών πραγμάτων που αντλούν, θαρρείς, τη σημασία τους από την χρονολόγηση της κάθε εγγραφής: ημέρα, ώρα, έτος. Και έτσι μένουν για να θυμίζουν, ελλειπτικά πάντα, μια συγκεκριμένη στιγμή που αποτυπώνει την αγωνία του συντάκτη να είναι επαρκής σ’ αυτό το συμπυκνωμένο, σύντομο, περιεκτικό λόγο που θα διαλέξει για να δηλώσει την εντύπωση θετική, αρνητική ή ουδέτερη που του έκανε το γεγονός που περιγράφει ή η σκέψη που πέρασε διασχίζοντας τα κόκκινα νεύρα του μυαλού του που θυμίζουν ισχνές κόκκινες γραμμές που αποτυπώνουν τους ποταμούς ή τις σιδηροδρομικές γραμμές στο χάρτη.
Ας πάρουμε λοιπόν μια σιδηροδρομική γραμμή αποτυπωμένη όμως με κόκκινο και όχι με μαύρο χρώμα για να οδηγηθούμε στους καταλόγους του Δημήτρη Δημητριάδη:
Η αυτοκρατορική ενθρόνιση του Χρόνου
είναι το τέλος του ανθρώπου
έξω απ’ τον κύκλο του πάθους
και μέσα στον κύκλο της στέψης του Χρόνου
διαβάζουμε στους ίδιους καταλόγους 1 – 4 ,
το φέρετρο στέκεται μόνο του επάνω από τη
φωτιά.
(…)
γύρω από το στόμα βουίζουν βρίζοντας εκκωφαν-
τικά
όλα τα φιλιά που δε δόθηκαν και δεν πάρθηκαν.
Ας προχωρήσουμε τώρα μαζί με την αλμυρή πλώρη
Με το λινό φορτίο της
στην προσθαλάσσωση που περιμένει ανοιχτή
στην άλλη όχθη για να τελειώσει εκεί αυτό που
άρχισε εδώ στο άλλο ημικύκλιο
Δεν θα υπάρχει πιο ωραίο τέλος. (κατάλογοι 10-12).
Από το θέατρό του, μεταξύ άλλων:
Λήθη και άλλοι τέσσερις μονόλογοι [Ήττα, Μνήμη, Μετάνοια, Τέχνη, Λήθη] (Άγρα, 2001 – Σαιξπηρικόν, 2011)
Διαδικασίες διακανονισμού διαφορών (Ανατολικός, 2003 – Ίνδικτος 2009)
Insenso: Όπερα (Ίνδικτος, 2007 – Σαιξπηρικόν, 2013)
Ομηριάδα: Τρίπτυχο [Οδυσσέας/Ιθάκη/Όμηρος] (University Studio Press, 2004 – University Studio Press, 2006 – Ίνδικτος, 2007)
Δύο γυναίκες, ένας άντρας: ο έρωτας τους συνέχει, τους κατέχει, τους περιέχει, αυτοί όμως τι κάνουν με τον έρωτα; Κάνουν εκείνο ακριβώς που θέλει ο έρωτας, τίποτε άλλο. Στο έργο αυτό, οι ανθρώπινες σχέσεις, απογυμνωμένες με τον έρωτα από κάθε έξωθεν αλλά και έσωθεν μαρτυρία, διαδραματίζονται ανάμεσα στο ανεξέλεγκτο των προθέσεων και στο άγνωστο των συνεπειών τους, μέσα σε μία προσπάθεια, συγχρόνως έλλογη και φρενήρη, ούτως ή άλλως τυφλή, εκ μέρους των τριών προσώπων τόσο για να αποφευχθεί όσο και για να συντελεστεί το ανεπανόρθωτο. Κι όταν αυτό επέρχεται όπως αυτό θέλει, τότε το μόνο που απομένει πλέον να συμβεί και στους τρεις δεν είναι άλλο από εκείνο που διαθέτει η ήδη συντελεσμένη εξάντληση όλων των ορίων. [Από το θεατρικό: Διαδικασίες Διακανονισμού διαφορών, Ίνδικτος].
Από το 1971, ο Δημητριάδης ασχολείται επαγγελματικά και με τη μετάφραση. Μετέφρασε Ζαν Ζενέ, Ζαν Πολ Σαρτρ, Μορίς Μπλανσό, Ζωρζ Μπατάιγ, Κώστα Αξελό, Βίτολντ Γκομπρόβιτς, Μολιέρο, Μισέλ Μπιτόρ, Σαίξπηρ, Μαργκερίτ Ντυράς, Ζωρζ Κουρτελέν, Μωρίς Μαίτερλινκ, Ονορέ ντε Μπαλζάκ, Μπερνάρ-Μαρί Κολτές, Σάμιουελ Μπέκετ, Τένεσι Ουίλιαμς κ.ά. καθώς και αρχαίο δράμα: Αριστοφάνη (Λυσιστράτη), Αισχύλο (Ορέστεια, Προμηθέας Δεσμώτης), Σοφοκλή (Αντιγόνη, Οιδίπους επί Κολωνώ) και Ευριπίδη (Φοίνισσες, Ιππόλυτος, Ελένη, Ιφιγένεια εν Ταύροις).
Το 2010, ο Δημητριάδης ήταν το τιμώμενο πρόσωπο στο περίφημο παρισινό θέατρο Odéon-Théâtre de l’Europe, το οποίο, υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση του Olivier Py, τον αναγόρευσε Σύγχρονο Ευρωπαίο Συγγραφέα της Χρονιάς.
Τον Οκτώβριο 2011 του απονεμήθηκε το μετάλλιο Chevalier dans l’ordre des Arts et des Lettres. Η απονομή έγινε, μετά από απόφαση τού τότε υπουργού Πολιτισμού της Γαλλίας Frédéric Mitterand, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης, από τον Γάλλο πρέσβη Christophe Farnaud.
Παράλληλα, από τον Ιανουάριο έως το Μάιο του 2013 πραγματοποιήθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση μεγάλο αφιέρωμα, που περιελάμβανε μια σειρά εκδηλώσεων με αναλόγια έργων του, καθώς και αναμεταδόσεις από το κανάλι France Culture.
Στο Φεστιβάλ της Avignon (επίσημο πρόγραμμα) παραστάθηκε το καλοκαίρι του 2014 Ο Κυκλισμός του τετραγώνου, σε σκηνοθεσία Δημήτρη Καρατζά. Στο ίδιο Φεστιβάλ, το 2015, στην Opéra Grand Avignon, ανέβηκε η Ομηριάδα, σε μουσική Martin Romberg με την ORCHESTRE RÉGIONAL AVIGNON-PROVENCE.[6]
Επίσης, από το 2021 ανήκει στο διοικητικό συμβούλιο της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Τα τελευταία χρόνια ο Δημητριάδης έχει επενδύσει σε σεμινάρια με νέους συγγραφείς, ηθοποιούς και σκηνοθέτες ακολουθώντας την εσωτερική ανάγκη του για έμπνευση, ενθουσιασμό και επικοινωνία με την νεότερη γενιά.
«ψυχρός, απόμακρος, βιαστικός, μόλις είχε γυρίσει από το Παρίσι», τον βρήκε πρώιμα ο Γιώργος Χρονάς.
«Δεν θέλω να εγκλωβίζομαι ούτε σε ένα είδος ούτε σε ένα έργο. Θέλω συνεχώς να αλλάζω. Να βγαίνω από την τυποποίηση, την κατηγορία που συνήθως με βάζουν. Είναι ένα είδος, αν θέλετε, στασιμότητας που δημιουργείται. Σε βάζουν σε ένα είδος και σε κρατούν εκεί. Αυτό τους βολεύει για να σε αναγνωρίζουν εύκολα. Δεν θέλω να με αναγνωρίζουν εύκολα».
«[το θέατρο του ΔΔ] είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της μεταμοντέρνας δραματουργίας, η οποία δεν συμπίπτει ακριβώς με το λεγόμενο «μεταδραματικό» θέατρο, γιατί η αισθητική υπόσταση των έργων του είναι, κυρίως, κειμενική, γλωσσική και μάλιστα ποιητική», υποστηρίζει ο ομότιμος καθηγητής Θεατρολογίας του ΕΚΠΑ Βάλτερ Πούχνερ στην ογκώδη μελέτη του για το θέατρο του ΔΔ.
Ο ΔΔ είναι σήμερα 81 ετών.
