You are currently viewing Νίκος Παπάνας: Γιάννη Γ. Μασμανίδη, Κουρασμένος από εντιμότητα παρήκμασα. Εκδόσεις Νησίδες, 2024

Νίκος Παπάνας: Γιάννη Γ. Μασμανίδη, Κουρασμένος από εντιμότητα παρήκμασα. Εκδόσεις Νησίδες, 2024

Στους υπόγειους, μισοξεχασμένους διαδρόμους της ψυχής μας ανθίζει το σκοτεινό λουλούδι της απουσίας. Το κοιτούν με τα φθαρμένα τους βλέφαρα τα όνειρά μας, ενώ σκουριασμένα τραύματα παρακμάζουν στους τοίχους. Ολόγυρα λέξεις λασπωμένες ματώνουν.

Αυτήν τη γεύση μάς αφήνει η νέα ποιητική συλλογή του Γιάννη Γ. Μασμανίδη με τίτλο Κουρασμένος από εντιμότητα παρήκμασα (Εκδόσεις Νησίδες, 2024). Αποτελείται από δύο ενότητες με ενιαία ατμόσφαιρα και με 27 ποιήματα η κάθε μία. Με συνέπεια επώδυνη, ο ποιητής συνεχίζει να γνέθει το αυστηρά προσωπικό του δράμα, όπως το γνωρίσαμε από τις προηγούμενες συλλογές του, και με το νήμα να υφαίνει την ατομική του ιστορία. Μιαν ιστορία σκοτεινή, περίκλειστη στον εαυτό της, η οποία μπορεί στην πρώτη ανάγνωση να μας παραξενεύσει, αλλά ─ τελικά ─  ασκεί μιαν ιδιότυπη γοητεία («ΑΣΥΖΕΥΚΤΕΣ ΜΕΝΟΥΝ ΟΙ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΜΟΥ»):

Με καρτερία μνημονεύω το όνομά σου πάλι

στην οδύνη της γραφής καταφεύγω

μήπως με σώσω

μήπως

πάψω να θαυμάζω το κενό που τόσο έλκει

λεύτερος μέσα στην προστατευτική μοναξιά

γουλιά γουλιά συνάζω την απουσία σου.

Την έλξη του κενού μάς τη μεταδίδει με επιτυχία ο Μασμανίδης. Η συλλογή διακρίνεται για την επίμονη χρήση ορισμένων μοτίβων: φθορά, απουσία, θάνατος, τραύμα, άδειο, κενό, τίποτε, απώλεια, λήθη, ανάμνηση, μοναξιά, τραύμα, γκρεμός, πτώση, μαρασμός, χώμα, αυτοκαταστροφή, γηρατειά, υποκρισία («Ο ΣΥΡΜΟΣ ΑΔΙΑΖΕΙ»):

μέσα στις ατελείωτες στιβάδες της θύμησης

πίσω από σκουριασμένα σίδερα συνέχεια

με ηττημένα αδιέξοδα και όνειρα παρηκμασμένα

χειμωνιάζει το κορμί

           

Βέβαια, ο ποιητής επιχειρεί να χρησιμοποιήσει τα όπλα του, για να σωθεί από το ζοφερό αδιέξοδο. Όπλο μεγάλο αποτελεί ο έρωτας («ΕΝΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΨΙΧΟΥΛΟ ΑΠΟ ΤΟ ΚΕΙΚ ΣΟΥ»):

ένα ξεχασμένο ψίχουλο

από το κέικ σου

στο πίσω δόντι μου

γλυκαίνει

ό,τι μέσα μου έχει πικραθεί

Ο έρωτας τρέπεται προς μια μορφή εξιδανικευμένη, μυθική, η οποία αποκαλείται Αρσινόη και η οποία φαίνεται να συγκεντρώνει τα γνωρίσματα πολλών μυθικών ηρωίδων με αυτό το όνομα («ΑΡΣΙΝΟΗ Ή ΦΥΛΛΟΡΡΕΟΝ ΗΛΙΟΤΡΟΠΙΟ»):

Αρσινόη κόρη του Τεύκρου ή του Αίαντα

Βασίλισσα της Κύπρου ή παραμάνα του Ορέστη

ή μήπως νεράιδα εκείνου του παραμυθιού μου

Ο ποιητής αναφέρεται πολύ συχνά στο εξιδανικευμένο Εσύ. Ποτέ δεν κουράζεται να του μιλά («Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΕΝ ΚΟΥΡΑΖΕΤΑΙ ΠΟΤΕ ΤΗΣ ΝΑ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥΣ»):

μπορεί κάποτε η εκκλησία

να κουραστεί

για αμαρτωλούς να μιλά

εγώ όμως για σένα

ποτέ δε θα πάψω

Στις πιο ευτυχισμένες στιγμές, μάλιστα, το ποιητικό εγώ ενώνεται με το Εσύ («ΜΕ ΝΟΙΚΙΑΣΜΕΝΟ ΠΟΔΗΛΑΤΟ»): εγώ είσαι. Με την επικοινωνία, τα δύο πρόσωπα μπορούν να ενωθούν («Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΕΝ ΚΟΥΡΑΖΕΤΑΙ ΠΟΤΕ ΤΗΣ ΝΑ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥΣ»): μου μιλώ/για σένα συνεχώς.

Ωστόσο, η ένωση των δύο προσώπων παραμένει το μέγα ποθούμενο. Η ενότητά τους τοποθετείται σ’ ένα, άχρονο θαρρείς, παρελθόν. Τώρα έχει πια διαρραγεί το «μαζί», ή, όπως το γράφει ο ποιητής, το «μαζύ»:

πάλι μόνος περπατώ

μόνος μαζί το «μαζύ» μας στου χρόνου τα σκοτάδια

άσκοπα περιφέρω

Είναι μόνος, αλλά νιώθει σαν να είναι μαζί της, αναπολώντας το «μαζύ», η παλαιική ορθογραφία του οποίου επιτείνει την εντύπωση ότι η αρραγής ένωσή τους είχε ευδοκιμήσει στο μακρινό μυθικό παρελθόν, θαρρείς κάτω από τα δέντρα του χαμένου αρχετυπικού παραδείσου. Αντίθετα, τώρα κυριάρχησαν η απουσία και η φθορά («ΘΡΥΨΑΛΑ ΕΓΙΝΕ ΤΟ «ΜΑΖΥ» ΜΑΣ»):

θρύψαλα έγινε το «μαζύ» μας

 

Σίγουρα σίγουρα λέω και γω

ότι για προκλητικό ασέλγημα της μοίρας

πρόκειται

 

τώρα που η φθορά τα πάντα

τα κερδίζει

 

Γι’ αυτό και όπλο του ποιητή γίνεται η ανάμνηση («ΣΕ ΝΕΚΡΟΤΡΑΦΕΙΟ ΚΗΠΟΥΡΟΣ»):

τις σκεπασμένες με μούσκλα

αναμνήσεις μου

αρωματίζεις

Και αλλού («Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΔΕΝ ΚΟΥΡΑΖΕΤΑΙ ΠΟΤΕ ΤΗΣ ΝΑ ΜΙΛΑ ΓΙΑ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥΣ»):

Γι’ αυτό η σκέψη σου

απύθμενη γλυκιά εξουσία

μου δίνει ζωή

χαμόγελα ελπίδα

 

Το ισχυρότερο όπλο είναι οι λέξεις. Στη συντριπτική πλειονότητα των ποιημάτων αναφέρονται οι λέξεις, με τη γραφή και την ποίηση ως παραλλαγές τους. Αν σταχυολογήσουμε, η συγκομιδή θα είναι πλούσια. Σε πολλές περιπτώσεις οι λέξεις αποτελούν προστατευτική ασπίδα ─ χαρίζουν φως, δύναμη, ελπίδα: εσώστρεφα όπλα λέξεις («ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΗΜΟΥΝ ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ»), με ασπίδα τη γραφή («ΘΡΥΨΑΛΑ ΕΓΙΝΕ ΤΟ «ΜΑΖΥ» ΜΑΣ»), λέξεις λυτρωτικής απογύμνωσης («ΞΕΖΟΥΜΙΖΩ ΤΗΝ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ»), μια λέξη έστω για φως («ΤΟ ΨΙΧΟΥΛΟ ΣΟΥ ΦΩΣ ΣΤΕΡΝΟ»), το ποίημά μου προσευχή αλήθειας («ΜΕ ΕΝΑΝ ΚΟΜΠΟ ΣΤΟ ΛΑΙΜΟ»). Άλλοτε, όμως, οι λέξεις φαίνονται ανίσχυρες: συσσωρευμένα ακατάστατα λέξεων («ΑΝΑΛΩΘΗΚΑ ΝΩΡΙΣ»), αταξία των στίχων («ΓΑΒΓΙΖΕΙ Ο ΚΕΡΒΕΡΟΣ»), λέξεις άνοστες αιχμηρές («ΟΤΑΝ ΤΟ ΧΕΡΙ»), οι λέξεις μου πυγολαμπίδες πεθαμένες («ΜΙΑ ΚΟΥΚΚΙΔΑ ΣΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΗΣ ΣΚΟΥΡΙΑΣ»), γκρεμοί οι λέξεις μου («ΣΤΩΝ ΜΗΔΕΝΙΚΩΝ ΤΗΝ ΑΝΘΟΥΣΑ ΠΡΟΣΠΟΙΗΣΗ»), κενό εκμαγείο οι λέξεις μου/αδιάκοπα με βασανίζουν («ΣΤΩΝ ΜΗΔΕΝΙΚΩΝ ΤΗΝ ΑΝΘΟΥΣΑ ΠΡΟΣΠΟΙΗΣΗ»). Ο ποιητής, πάντως, ταυτίζει τη μοίρα του με τη γραφή, όπως αρμόζει σε μοναχικό λυράρη («ΣΤΩΝ ΜΗΔΕΝΙΚΩΝ ΤΗΝ ΑΝΘΟΥΣΑ ΠΡΟΣΠΟΙΗΣΗ»), με παλίρροιες ποίησης («ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΗΜΟΥΝ ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ»), στεγασμένος σε αρκετά ποιήματα («ΗΜΑΡΤΟΝ»), καλλιεργητής ανεπρόκοπος των λέξεων («ΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΗΣ ΑΝΕΠΡΟΚΟΠΟΣ ΤΩΝ ΛΕΞΕΩΝ»). Και δηλώνει («ΣΤΗΝ ΑΝΤΑΡΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΟΓΝΩΣΗΣ»):

γράφω

σημαίνει δεν ελπίζω σε τίποτε πια

γράφω θα πει χωρίς λύπη πια δεν ζω

γράφω σημαίνει δεν έχω πού αλλού να πάω

γράφω σημαίνει να ξεχάσω δε θέλω

γράφω σημαίνει πως με Σώζω

από αυτοχειρίες ελκυστικές

 

Κατά κύριο λόγο, η ποίηση του Μασμανίδη είναι υπαρξιακή («Ο ΣΥΡΜΟΣ ΑΔΕΙΑΖΕΙ»):

έτσι τώρα στη γέρικη ύπαρξή μου

όπου όλα τα πραγματικά αναιρούνται

κομμάτι εκείνου του καθρέφτη

λάθη ακόμα

σπουδάζω

Η σπουδή της ύπαρξης αποτελεί το κύριο μέλημα της ποιητικής συλλογής. Η υπαρξιακή ταυτότητα αγωνίζεται ν’ αποκρυσταλλωθεί μες από τα δυσίατα τραύματα, τη φθορά, τα γηρατειά αλλά και την προσποίηση της εντιμότητας στον καθημερινό βίο (Σιωπηλοί, θλιμμένοι, με σεμνούς τρόπους, για να θυμηθούμε τον Καρυωτάκη). Σ’ αυτόν τον αγώνα, ο έρωτας τείνει προς την υπέρτατη πνευματική αρμονία, σώζοντάς μας από τη φθορά, με τον τρόπο που έχουμε γνωρίσει από την ποίηση του Γιώργου Θέμελη. Και βέβαια, σωτηρία της ύπαρξης και υπέρτατη έκφρασή της είναι η γραφή.

Θα έχει ήδη γίνει αντιληπτό ότι η γραφή του Μασμανίδη είναι ιδιότυπη. Είναι εσωτερική, ενδοσκοπική, μπορεί να χαρακτηριστεί «σκοτεινή». Η έκφραση είναι αναλυτική, ενίοτε μπορεί να θεωρηθεί υπερβολικά αναλυτική. Στην πρώτη επαφή υπάρχει ο κίνδυνος ν’ αποθαρρύνει κάποιους αναγνώστες, αλλά η προσεχτική μελέτη του συνόλου αναδεικνύει την τέχνη της. Χρησιμοποιούνται πολλά επίθετα, συχνά στερητικά, για να δηλώσουν την απουσία της ερωτικής πλήρωσης και της ευτυχίας. Χρησιμοποιούνται και πολλές μετοχές παρακειμένου στη θέση επιθέτων. Άλλα γνωρίσματα είναι οι σύνθετες λέξεις για έμφαση (ρήματα, ουσιαστικά ή επίθετα) και οι παρηχήσεις (αλισάχνη αχνή στο «ΜΕ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΑΜΟΓΕΛΟΥ»). Εντυπωσιακότεροι είναι οι σκόπιμοι πλεονασμοί: ελάχιστο τίποτα («ΣΤΟ ΕΛΑΧΙΣΤΟ ΤΙΠΟΤΑ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ»), άδεια μοναξιά («ΜΕ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΑΜΟΓΕΛΟΥ»), άδειο της κενότητας («ΜΕ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΧΑΜΟΓΕΛΟΥ»). Το ίδιο ισχύει για τα παράδοξα (σκοτεινή φωτιά στο «ΑΣΧΗΜΑΤΙΣΤΟ ΠΑΡΑΠΟΝΟ», έμφλογη νύχτα στο «ΔΕΝ ΣΚΟΤΙΖΕΤΑΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΙ Ο ΘΕΟΣ»), όπως και για τα σχήματα λόγου: διανοητικής οδύνης («ΟΔΥΝΗ ΔΙΑΝΟΗΤΙΚΗ»), πεινασμένες χαρές και δαγκάνες αιχμηρές («ΔΙΕΣΤΑΛΜΕΝΑ ΜΑΤΙΑ»), πόσο με φίλησες/πού με φίλησες/πού με λάβωσες («ΜΙΑ ΚΟΥΚΚΙΔΑ ΣΤΟ ΧΡΩΜΑ ΤΗΣ ΣΚΟΥΡΙΑΣ»). Τέλος, κάποια ποιήματα δομούνται σε μια μεταφορική εικόνα: ένα πουλάκι στο στόμα χορτασμένου κροκόδειλου («ΕΛΑ ΝΑ ΧΑΪΔΕΨΕΙΣ ΤΗΝ ΨΥΧΗ ΜΟΥ»), ένα πουλί στα νύχια μιας γάτας/η ζωή μου («ΓΑΝΤΖΩΣΑΝ ΤΙΣ ΠΡΟΚΕΣ»), σαν ένα τσαμπί σταφύλι που πρέπει να πατηθεί («ΤΣΑΜΠΙ ΣΤΑΦΥΛΙ»).

Ευτυχώς, η φθορά δεν έχει την τελευταία λέξη. Δε νικά ο θάνατος, δεν τα σκουριάζει όλα η προσποιημένη εντιμότητα των καθημερινών συναλλαγών μας. Ο Μασμανίδης προσαρμόζεται στου σώματος την παρακμή, στις συνεχείς απώλειες, για να μας παρηγορεί με την ηρωική πράξη της ποίησης («ΠΟΤΕ ΔΕΝ ΗΜΟΥΝ ΤΙΠΟΤΕ ΑΛΛΟ»):

θλιμμένο μολύβι

έκθετο αίμα

στο λευκό χαρτί

σκύβω ακούραστα.

 

 

Νίκος Παπάνας

This Post Has One Comment

  1. Άννα Δεληγιάννη-Τσιουλπά

    Ο Ν.Παπάνας εντοπίζει αυστηρά τις παραμέτρους γραφής στην ποίηση του Γ.Μασμανίδη και επιτυχώς φέρνει τον αναγνώστη μπροστά στην εικόνα της σύγχρονης εποχής όπου το άτομο μπορεί όπως λέει ο Μασμανίδης να χάνει τις δυνάμεις του αλλά ποτέ την ελπίδα που προσδίδει ο έρωτας ο οποίος διατηρεί εσωτερικά τον νόμο της έλξης που δυστυχώς τον ακυρώνουν οι κοινωνίες με το να μην αντιστέκονται στην αδικοπραγία.
    Ευχαριστώ Νίκο Παπάνα που με ,μας ταξίδεψες στον ποιητικό κόσμο του Γιάννη Μασμανίδη

Αφήστε μια απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.