Έμφυλη γραφή

Μια στρίγγλα, κακομίλητη και κυριαρχική – μια κανονική μέγαιρα. Είναι η εικόνα που κάθε φορά ανακαλούσα όταν έπεφτα στο  όνομα της Ασπασίας. Με το αίσθημα του δικαίου να με πνίγει: Δεν της έφτανε της αχάριστης που ’ταν δίπλα στον Περικλή, του κακοφερόταν κιόλας – η ξιπασμένη και η άθλια.

Δεν το κρύβω ότι ενίοτε ένιωσα κι εγώ έτσι. Τηρουμένων των  αναλογιών κάθε άντρας αισθάνεται σπουδαίος. Και όπως είναι φυσικό πολλάκις συμβαίνει να ατυχεί με μια Ασπασία δίπλα του. Ποιος είπε ότι είναι μόνο ιδιωτικά τα αισθήματα που αισθανόμαστε και όχι προκατασκευές αισθημάτων;

Ανακαλώ την ευφορία του ογδόντα, τότε με τη νομοθετική κατοχύρωση της ισότητας. Που υπήρχε η διάχυτη αίσθηση, τουλάχιστον αυτό εισέπραττα ο ίδιος, ότι αργά ή γρήγορα θα λήξει οριστικά το πράγμα. Σαράντα χρόνια έχουν περάσει από τότε. Στο  μεταξύ έγιναν οι γυναικοκτονίες κανονικότητα, το ζήτημα των αμβλώσεων επανακάμπτει, η αξίωση του σεξουαλικά αυτοδιάθετου της γυναίκας προσκρούει στην αντι-woke συντήρηση. Και το πάλαι ποτέ φεμινιστικό κίνημα; Πού άραγε βρίσκεται το φεμινιστικό κίνημα;

Αυτός είναι ένας απ’ τους λόγους που εκτιμώ βαθύτατα βιβλία σαν το τελευταίο της Τσούβα. Γιατί κάνουν το αναγκαίο βήμα παραπέρα. Δε μένουν, εννοώ, στην αισθητική διάσταση της λογοτεχνίας – με την αυστηρή βέβαια σημείωση πως ούτε την υποτιμούν ούτε τη χρησιμοποιούν σαν μέσο. Θέλω να πω, έχουν την αισθητική τους αξία τούτα τα γραφτά, έχουν την ωριμότητα, την απλότητα, την οικονομία, την ποιότητα του λόγου, την έντεχνη και μετρημένη αξιοποίηση των εκφραστικών τρόπων, την ενδιαφέρουσα θεματική, την απολαυστική μετάδοση της γνώσης ή αλλιώς τη γνωστική λειτουργία της απόλαυσης, την αβίαστη πλοκή και την αρμονική συνύφανση του τι με το πώς, μα πάνω απ’ όλα έχουν την αρετή και την ικανότητα να μην ενδίδουν στην ευκολία του διδακτισμού και του μελοδραματισμού, που συχνότατα ελλοχεύει σε τέτοιου είδους εγχειρήματα και ευθύνεται για την εκ των έσω υπονόμευσή τους. Περιττό να το πω αλλά θα το πω: μακριά από οποιαδήποτε σωφρονιστική πρόθεση, μακριά από οποιαδήποτε συναισθηματική ευκολία η αληθινή λογοτεχνία.

«Σε μια εποχή που το γυναικείο ζήτημα έχει έντονα αναδυθεί, η ενασχόληση θεωρήθηκε καθήκον» θα ξεκαθαρίσει η συγγραφέας στον πρόλογο του βιβλίου της (σ. 11), κάνοντας το βήμα για το οποίο μιλούσα πιο  πάνω. Τουτέστιν το να βγει από το καλλιτεχνικό εργαστήριο και διά του ωραίου, μέσω του ωραίου και χωρίς να προδίδει το ωραίο να στοιχηθεί συνειδητά σε έναν αγαθό σκοπό και να μετάσχει ενεργά στην πάλη των ιδεών. Υπό την επίγνωση ότι μια κατασκευή της αλήθειας είναι η ιστορική αλήθεια και μια άνωθεν επιβεβλημένη αφήγηση έναντι άλλων ανταγωνιστικών αφηγήσεων είναι η συλλογική μνήμη και ότι αν ιστορικά, επιστημονικά, λογοτεχνικά δεν ξηλώσουμε το πουλόβερ και δεν αποκαταστήσουμε τις στρεβλώσεις με άλλες οπτικές, με άλλες αλήθειες και με άλλες αφηγήσεις, θα συνεχίσουν στην κοινή αντίληψη να νομιμοποιούνται μέσα από την κοινή μνήμη ως κανονικότητες.

Εδώ ακριβώς έγκειται η ιδεολογική (αφήνω στην άκρη την αισθητική, για την οποία ήδη μίλησα) συνεισφορά της Τσούβα: ότι περιπλανώμενη στον χώρο και στον χρόνο, προσδίδει στο γυναικείο αίτημα πανανθρώπινο και διαπολιτισμικό χαρακτήρα βεβαιώνοντας μέσα από τις έντεκα βιογραφικές μικροϊστορίες της ό,τι θα έπρεπε να είναι αυτονόητο στην αντίληψή μας αλλά δεν είναι: κοινή η καταπίεση, κοινή και η ανάγκη άρσης της.

Σκέφτομαι επίσης ότι για δεκαετίες η λογοτεχνική δημιουργία κλείστηκε υπό τον ψόγο  της στράτευσης στο αισθητικό κλουβί της, διαχωρίζοντας εν πολλοίς τη θέση της από την τρέχουσα κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα – σεβαστή επιλογή αλλά  προσωπικά  δεν με καλύπτει. Το γυναικείο ζήτημα που με ένταση επανακάμπτει τα τελευταία χρόνια και η αυξανόμενη λογοτεχνική διαχείρισή του μπορεί και πρέπει να γίνει το όχημα, το παράδειγμα και το πρότυπο μιας άλλης κοινωνικής παρεμβατικότητας της γραφής. Μιας γραφής που ταγμένη, όπως αυτή εδώ στην υπόθεση του ωραίου, δεν θα κρατά κλειστά τα μάτια όχι μόνο απέναντι στο γυναικείο θέμα αλλά και απέναντι στον πόλεμο, στη γενοκτονία των Παλαιστινίων, στην επανάκαμψη του φασισμού, στην επίταση των κοινωνικών αδικών, στην υπονόμευση των δημοκρατικών κατακτήσεων κτλ. κτλ.

Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης, πεζογράφος