Μια πορεία από τη σιωπή στη φωνή. Στο χώρο της υποταγμένης σιωπής στη διεκδίκηση μιας προσωπικής, ανυποχώρητης φωνής.
Η πρώτη ποιητική συλλογή της Τζένης Παυλίδου, Εντός του προβλεπόμενου χώρου (Ενύπνιο, 2024), τιμήθηκε με το βραβείο πρωτοεμφανιζόμενης ποιήτριας στα ΙΕ’ Πολυδούρεια, που διοργάνωσε ο Δήμος Καλαμάτας, την 1η Οκτωβρίου 2025. Η συλλογή αποτελεί μια βαθιά και πολυεπίπεδη εξερεύνηση του ανθρώπινου εγκλωβισμού, της ανάγκης για φωνή και αυτοδιάθεση, της σωματικής και ψυχικής φθοράς, καθώς και της τελικής αποδοχής της θνητότητας ως συνθήκης που συνοδεύει αδιάκοπα την ύπαρξη. Οι τέσσερις ενότητές της ξεδιπλώνονται σε μια σταδιακή, προοδευτική διαδρομή που παρακολουθεί το ποιητικό υποκείμενο από την παιδική σιωπή και την καταπίεση, στον επίμονο, βασανιστικό αγώνα για έκφραση, στην επώδυνη καταβύθιση μέσα στην ίδια την εσωτερική διάλυση, έως την τελική έκθεση και το άνοιγμα προς τον κόσμο∙ μια διαδρομή που αναγνωρίζει τη ζωή ως πράξη εύθραυστη, αλλά αναπόδραστη. Έτσι, ο/η αναγνώστης/-στρια παρακολουθεί με συνέπεια την εξέλιξη της εσωτερικής εμπειρίας: από τον στενό, επιβεβλημένο χώρο της σιωπής στη διεκδίκηση μίας προσωπικής, ανυποχώρητης φωνής.
Το εξώφυλλο της συλλογής λειτουργεί συμβολικά και οργανικά σε άμεση συνάρτηση με το ποιητικό περιεχόμενο. Συνδυάζει την αίσθηση ενός ήδη καθορισμένου ορίου με μια εσωτερική κίνηση που εξακολουθεί να αναπνέει μέσα σε αυτό. Ο τίτλος υποδηλώνει έναν χώρο προδιαγεγραμμένο, κοινωνικά και ψυχικά οριοθετημένο∙ ωστόσο, το επαναλαμβανόμενο γεωμετρικό μοτίβο εισάγει έναν παλμό, μια ρυθμικότητα, μια ζωτική παρουσία. Οι μικροί κύκλοι στις ενώσεις των σχημάτων μοιάζουν άλλοτε με πυρήνες ενέργειας και άλλοτε με πρόσωπα που αναζητούν ισορροπία, ενώ η κατακόρυφη διάταξη του σχεδίου αποπνέει την αίσθηση μιας αθόρυβης, προσεκτικής κατάβασης στα βαθύτερα στρώματα της ύπαρξης. Το εικαστικό και το γλωσσικό στοιχείο συνυφαίνονται, υπονοώντας ότι η ποίηση δεν εκρήγνυται προς τα έξω, αλλά εργάζεται υποχθόνια, εσωτερικά: μέσα στο σώμα, μέσα στη μνήμη, μέσα στον προκαθορισμένο χώρο∙ έως το σημείο όπου η μορφή αρχίζει να τρέμει, να διαρρηγνύεται, να αποκαλύπτει τον λόγο.
Οι στίχοι του οπισθόφυλλου λειτουργούν ως κεντρικός άξονας της συλλογικής ποιητικής πρόθεσης: «Είσαι ακόμα από μέσα/ κι ούτε πόρτες ούτε παράθυρα/ μόνο ψηλά, στην οροφή, ανοίγει ένας φεγγίτης». Η εικόνα αυτή συμπυκνώνει τη συνθήκη του εγκλωβισμού, ενώ ταυτόχρονα υποδεικνύει τη μόνη δυνατή διέξοδο: την κάθετη, επίπονη, σχεδόν πνευματική υπέρβαση. Ο φεγγίτης γίνεται σύμβολο της αναζητούμενης φωνής, της ζωτικής αναπνοής που ακόμη δεν έχει πλήρως αποκτηθεί.
Η πρώτη ενότητα, «ΣΥΣΚΟΤΙΣΗ», εισάγει το ποιητικό υποκείμενο στον ασφυκτικό χώρο της οικογενειακής, κοινωνικής και σωματικής πίεσης. Στο «Ξημερώνοντας» (σ. 17), ο «πέτρινος πύργος» χωρίς ανοίγματα παρουσιάζεται ως μορφή ύπαρξης χωρίς διέξοδο: μόνο ο φεγγίτης μένει ως υπόσχεση φωτός. Στα «Διάπλαση» (σ. 11) και «Με το μαχαίρι στη γλώσσα» (σ. 16), η βία αποτυπώνεται τόσο στο σώμα όσο και στη γλώσσα, αποκαλύπτοντας την επιβολή της σιωπής ως όρο ύπαρξης. Στα «Οικογενειακά κειμήλια» (σ. 12), τα «βραχιόλια βαριά» που «καμπυλώνουν τη ράχη» λειτουργούν ως μεταφορά του κληροδοτημένου βάρους, της υποχρέωσης που μεταφέρεται χωρίς επιλογή
Η δεύτερη ενότητα, «ΨΑΧΝΩ ΝΑ ΒΡΩ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΤΟΜΑ ΜΟΥ ΚΑΙ ΠΩΣ ΑΝΟΙΓΕΙ», αποτυπώνει την πάλη του υποκειμένου να βρει τη φωνή του και να κατακτήσει την αυτοέκφραση. Στο «Η τραγωδός» (σ. 21), η φωνή εξασκείται και διαμορφώνεται «Μέσα στων κυμάτων την αέναη βουή/ γυμνάζω τη φωνή, γλύφω τη μορφή μου». Στη «Φαντασία» (σ. 22), η εσωτερική δύναμη παρουσιάζεται ταυτόχρονα ως δημιουργική και απειλητική: «Αν την αφήσω αχαλίνωτη/ θα με κατασπαράξει./ Αν της βάλω χαλινάρι/ θα ’ναι κάτι σαν/ συναίνεση/ αυτοχειρία…» Στην «Ελευθερία» (σ. 23), «στα στόματα/ κακοποιημένη/ περιφέρεται…», αποκαλύπτοντας την ένταση ανάμεσα στην επιθυμία και την κοινωνική εργαλειοποίηση του νοήματός της. Τα «Ολισθήματα» (σ. 25) και η «Ανταλλαγή» (σ. 26) σηματοδοτούν πως η φωνή αποκτάται με κόστος, με ρίσκο στο σώμα και στην ψυχή.
Η τρίτη ενότητα, «ΠΙΑΝΩ ΚΑΤΙ ΕΡΜΗΤΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΑΛΑΩ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΜΟΥ», εστιάζει στην εσωτερική φθορά που προκαλεί ο παρατεταμένος αγώνας για διαμόρφωση της φωνής. Στα «Τεχνικά προβλήματα» (σ. 31), το σώμα αποσυντίθεται ποιητικά: «…Σπάει το φράγμα/ καταιγιστική ροή/ παλίρροια, παράλυση, απελπισία —/… το πρόσωπο διάτρητο συσπάται/ ξεκολλάει/ κι αρχίζει να λιώνει∙…». Ο «Πόνος» (σ. 33) λειτουργεί ως υπόγεια, ανεξάντλητη δύναμη, ενώ στο «Δυστύχημα» (σ. 35) η μοίρα αποτυπώνεται ως αναπόδραστη: «Δεν αυτοκτόνησα/ καθώς κρεμόμουν/ όπως πάντα/ έπεσα». Στις «Ασκήσεις αποδυνάμωσης» (σ. 38), η αδυναμία ανάγεται σε στρατηγική επιβίωσης: «Το κάλεσμα/ βουίζει γύρω από τ’ αυτιά/… κι εμείς/ αδυνατίζουμε επίτηδες/ για να μην μπορούμε/ να σηκώσουμε το βάρος». Εδώ η αδυναμία δεν δηλώνει παραίτηση, αλλά συνειδητή, λεπτή αντίσταση που προστατεύει τον ελάχιστο, αλλά αναγκαίο χώρο του εαυτού.
Η τέταρτη και τελευταία ενότητα, «ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΘΝΗΤΗ ΕΚΤΕΙΝΟΜΑΙ ΣΤΟΝ ΗΛΙΟ», σηματοδοτεί τη συμφιλίωση με τη θνητότητα και την έξοδο προς τον κόσμο. Στο «Παρουσία» (σ. 43), το ποιητικό υποκείμενο δεν αποκρύπτει πλέον ούτε το σώμα ούτε τη φωνή του: «σκληρό ναρκωτικό το φύλο μου…/ κι εγώ τινάζομαι ν’ ανοίξουν τα φτερά τους// Αλλιώς ποιος ξέρει τι πόρισμα θα βγει». Η αποδοχή της ευαλωτότητας καθίσταται όρος της εξωστρέφειας∙ η ταυτότητα δεν προστατεύεται με απόσυρση, αλλά εκτίθεται συνειδητά στο φως. Στον «Σκοπό των ανέμων» (σ. 47), η ύπαρξη αναγνωρίζεται μέσα στην απώλεια και την ανεπαίσθητη, επίμονη κίνηση του κόσμου. Η συλλογή ολοκληρώνεται με την «Ένδειξη ζωής» (σ. 48), όπου ο φόβος καταγράφεται όχι ως άρνηση της ζωής, αλλά ως συνοδοιπόρος της: «στη μέση του κενού χτυπάει η καρδιά σου». Το κενό δεν καταργείται∙ μαθαίνουμε να υπάρχουμε εντός του.
Έτσι, η πορεία από τον εγκλεισμό και την επιβαλλόμενη σιωπή έως την τελική αναγνώριση της ύπαρξης και της θνητότητας συνθέτει ένα έργο βαθιά σωματικό, ψυχολογικά πυκνό και φιλοσοφικά στοχαστικό. Ο φεγγίτης της πρώτης ενότητας μετασχηματίζεται σταδιακά σε φωνή, σε ρυθμό, σε χτύπο καρδιάς. Η συλλογή της Τζένης Παυλίδου αναδεικνύεται σε ισχυρή ποιητική εμπειρία που συγκινεί, ταράζει και αποτυπώνει, με ακρίβεια και ενσυναίσθηση, την ανθρώπινη περιπλοκότητα: από το «Είσαι ακόμη από μέσα» (σ. 17) έως την καρδιά που χτυπά «στη μέση του κενού» (σ. 48), χαρτογραφεί την πορεία της ύπαρξης προς την αυτογνωσία και τη φωνή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αργυρίου, Α. (1998). Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Κέδρος.
Δήμος Καλαμάτας. (2025). ΙΕ’ Πολυδούρεια – Βράβευση πρωτοεμφανιζόμενου/ης ποιητή/ποιήτριας. Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου, 2025, από https://kalamata.gr/el/enimerosi/news/28758-aponemithikan-ta-vraveia-poiisis-maria-polydoyri-2
Παυλίδου, Τ. (2024). Εντός του προβλεπόμενου χώρου. Εκδόσεις Ενύπνιο.
