You are currently viewing Δημήτρης Γαβαλάς: Νοητικά Φράγματα και Αριθμοί

Δημήτρης Γαβαλάς: Νοητικά Φράγματα και Αριθμοί

Εκείνο που ανακάλυψε ο Πυθαγόρας, παρατηρώντας τις διαφορετικές τάξεις πραγμάτων και γεγονότων, είναι ότι μπορούσε να εκτελέσει ένα λαμπρό τέχνασμα με όλα αυτά τα διαφορετικά πράγματα, μπορούσε δηλαδή να τα μετρήσει. Αν το να κατονομάσουμε τα πράγματα φαινόταν στον πρωτόγονο μαγικό, το να τα καταμετρήσουμε έμοιαζε θεϊκό. Τα ονόματα μπορούσαν, αρχικά, να αναπαραστήσουν τα πράγματα με μαγικό τρόπο, ενώ οι αριθμοί μπορούσαν, στη συνέχεια, να τα υπερβούν με κάποιο τρόπο. Για παράδειγμα, ένα αντικείμενο α και άλλο ένα α ισούνται με δύο α, το ίδιο όμως συμβαίνει και με τα αντικείμενα β ή γ κτλ.: ο αριθμός δύο χρησιμοποιείται για όλες τις ομάδες δύο πραγμάτων (ζεύγη) και έτσι τις υπερβαίνει.

 

Μέσω των αριθμών ο άνθρωπος καταφέρνει να απελευθερωθεί νοητικά από τα συγκεκριμένα πράγματα. Κάτι τέτοιο επιτεύχθηκε, σε πρώτη φάση και έως ένα βαθμό, και με την  ονομασία, την ταξινόμηση, τη διαφοροποίηση, την κατηγοριοποίηση, τη διάκριση, δηλαδή με ένα πρώτο τύπο φράγματος, το οποίο χωρίζει και κατακερματίζει την ολότητα σε ξεχωριστά αντικείμενα. Όμως οι αριθμοί, σε δεύτερη φάση,  αυξάνουν τη δύναμη του πρώτου φράγματος επειδή η μέτρηση είναι ένας πραγματικά νέος τύπος φράγματος, ένα φράγμα μέσα σε ένα άλλο φράγμα, ένα μετα-φράγμα ή φράγμα δεύτερου βαθμού, το οποίο λειτουργεί ως εξής:   

 

Στο φράγμα πρώτου βαθμού έχουμε τη χάραξη μιας διαχωριστικής γραμμής ανάμεσα σε διαφορετικά αντικείμενα, στη συνέχεια αυτά αναγνωρίζονται ως ομάδες, συλλογές, τάξεις από ομοειδή αντικείμενα και ονομάζονται. Κατόπιν χαράζουμε ένα φράγμα δεύτερου βαθμού και αρχίζουμε να μετράμε τα αντικείμενα μέσα στις ομάδες. Αν το φράγμα πρώτου βαθμού δίνει μια τάξη πραγμάτων, το φράγμα δεύτερου βαθμού δίνει την τάξη των τάξεων των πραγμάτων. Έτσι, για παράδειγμα, ο αριθμός επτά αναφέρεται εξίσου σε όλες τις τάξεις ή συλλογές ή ομάδες πραγμάτων που έχουν επτά στοιχεία: το επτά μπορεί να αναφέρεται σε επτά α, επτά β, επτά γ κτλ., δηλαδή ο αριθμός επτά μπορεί να θεωρηθεί ως μια ομάδα όλων των ομάδων που έχουν επτά στοιχεία -αυτή είναι και η άποψη του Frege. Συνεπώς, είναι μια τάξη τάξεων, ένα φράγμα μέσα σε ένα άλλο φράγμα και έτσι ο άνθρωπος δημιουργεί με τους αριθμούς ένα δεύτερο φράγμα διαφορετικού τύπου από το πρώτο, περισσότερο αφηρημένο και γενικευμένο, ένα μετα-φράγμα ή φράγμα δεύτερου βαθμού.       

 

Οι Έλληνες πέτυχαν να εισάγουν, μέσα από αυτό το νέο φράγμα του αριθμού, μια λεπτή διαμάχη, ένα δυαδισμό, επειδή αυτό υπερέβη με τέτοιο τρόπο τον συγκεκριμένο κόσμο, ώστε ο άνθρωπος ανακάλυψε δυο κόσμους: τον συγκεκριμένο έναντι του αφηρημένου, τον ιδεατό έναντι του πραγματικού, τον παγκόσμιο έναντι του ατομικού και τοπικού. Μπορεί να πέρασαν από τότε δυόμιση χιλιάδες χρόνια και ο δυαδισμός αυτός να άλλαξε μορφή, όμως δεν ξεριζώθηκε ποτέ από την αντίληψή μας. Έγινε πεδίο μάχης του ορθολογισμού ενάντια στον ιρασιοναλισμό, των ιδεών ενάντια στην εμπειρία, της διανόησης ενάντια στο ένστικτο, του νόμου ενάντια στο χάος, του νου ενάντια στην ύλη.

 

Το φράγμα του αριθμού και της μέτρησης δεν απέκτησε επιστημονική εφαρμογή παρά μόνο με τη Νέα Επιστήμη του 17ου αιώνα. Εκεί που οι πρώτοι άνθρωποι μέχρι τον Αριστοτέλη τραβούσαν φράγματα ονομάτων και κατηγοριών, οι Κέπλερ, Γαλιλαίος και Νεύτωνας τραβούσαν φράγματα αριθμού και μέτρησης. Όμως οι επιστήμονες του 17ου αιώνα δεν προκάλεσαν μόνο την ανάσταση του φράγματος δεύτερου βαθμού του αριθμού και της μέτρησης, αλλά προχώρησαν πιο πέρα εισάγοντας ένα νέο φράγμα, δηλαδή ένα μετα-μετα-φράγμα ή φράγμα τρίτου βαθμού, που είναι η μεταβλητή και η Άλγεβρα. Έτσι, το πρώτο φράγμα ονομάζει και ξεχωρίζει παράγοντας μια τάξη. Το δεύτερο φράγμα ομαδοποιεί και μετράει παράγοντας μια τάξη από τάξεις, τον αριθμό. Το τρίτο φράγμα παράγει μια τάξη από τις τάξεις των τάξεων, τη μεταβλητή. Συνεπώς, όπως ένας αριθμός μπορεί να συμβολίσει/ αναπαραστήσει οποιοδήποτε σύνολο ομοειδών πραγμάτων, έτσι και η μεταβλητή μπορεί να συμβολίσει/ αναπαραστήσει οποιονδήποτε αριθμό. Για παράδειγμα, όπως το πέντε μπορεί να αναφέρεται σε οποιοδήποτε σύνολο πέντε αντικειμένων, το x μπορεί να αναφέρεται σε οποιονδήποτε αριθμό.

 

Χρησιμοποιώντας το φράγμα τρίτου βαθμού μπορούμε με τη μεταβλητή και την Άλγεβρα όχι μόνο να διαχωρίζουμε σαφώς και να αριθμούμε και μετράμε αντικείμενα οποιουδήποτε είδους, αλλά και να ερευνούμε σχέσεις ανάμεσα σε αριθμούς και μετρήσεις που μπορούν να εκφραστούν γενικά ως νόμοι, αρχές και θεωρίες. Οι τελευταίες φαίνεται να ρυθμίζουν και ελέγχουν όλα τα αντικείμενα και γεγονότα μέσα στο πλαίσιο αναφοράς τους. Έτσι, ο πρωτόγονος άνθρωπος μπορούσε μόνο να ονομάσει τους πλανήτες, ο Πυθαγόρας να τους αριθμήσει/ μετρήσει, ενώ ο Νεύτωνας και να τους ζυγίσει.                  

 

Η πορεία διαμόρφωσης μαθηματικών και επιστημονικών νόμων έχει τη βάση της στους τρεις τύπους φραγμάτων, το καθένα από τα οποία στηρίζεται στο προηγούμενό του και είναι περισσότερο αφηρημένο και γενικευμένο. Πρώτο, χαράζουμε το φράγμα της ονοματολογίας και κατηγοριοποίησης/ ταξινόμησης, ώστε να αναγνωρίζουμε τα διαφορετικά αντικείμενα και συμβάντα. Δεύτερο, μετράμε τα στοιχεία που ταξινομήσαμε. Αυτό το φράγμα μας επιτρέπει να μετασχηματίσουμε την ποιότητα σε ποσότητα, τις τάξεις σε τάξεις τάξεων και τα στοιχεία σε μετρήσεις. Τρίτο, ερευνούμε τις σχέσεις αριθμών και μετρήσεων και καταλήγουμε είτε σε κάποιο νόμο είτε σε τύπο που να τα διέπει όλα. Αυτό το φράγμα μετατρέπει τους υπολογισμούς σε γενικά συμπεράσματα και τους αριθμούς σε αρχές. Έτσι, το κάθε βήμα, το κάθε νέο φράγμα προσφέρει πιο γενικευμένη γνώση και συνεπώς περισσότερη νοητική δύναμη.     

 

Δημήτρης Γαβαλάς

O Δημήτρης Γαβαλάς γεννήθηκε στην Κόρινθο το 1949. Σπούδασε Μαθηματικά, Κυβερνητική και Συστήματα Αυτομάτου Ελέγχου σε μεταπτυχιακές σπουδές και Ψυχολογία του Βάθους σε ελεύθερες σπουδές. Εκπόνησε Διδακτορική Διατριβή με θέμα τα Μαθηματικά, τη Θεμελίωση και τη Διδακτική τους. Αρχικά εργάστηκε ως Επιστημονικός Συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο Πατρών και ως Ερευνητής στο Κέντρο Ερευνών «Δημόκριτος». Στη συνέχεια εργάστηκε στην εκπαίδευση ως καθηγητής Μαθηματικών. Συνεργάστηκε με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (στη συγγραφή Προγραμμάτων Σπουδών & σχολικών βιβλίων και σε άλλα εκπαιδευτικά θέματα). Εργάστηκε επίσης στη Βαρβάκειο Σχολή, και συνέχισε ως Σχολικός Σύμβουλος. Για το πνευματικό του έργο, έχει τιμηθεί από τον Δήμο Κορινθίων. Το δοκίμιό του για τον Οδυσσέα Ελύτη έλαβε κρατική διάκριση, ενώ το ποίημα «Φανταστική Γεωμετρία» περιελήφθη στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β΄ τάξης του Γυμνασίου.

Έργα του Δημήτρη Γαβαλά:

Ποίηση

Σπουδές. Αθήνα, 1973.
Μετάβαση στο Όριο. Αθήνα, 1974.
Ανέλιξη. Αθήνα, 1975.
Δήλος. Αθήνα, 1976.
Εσωτερική Αιμομιξία. Αθήνα, 1977.
Η Πάλη με το Άρρητο. Αθήνα, 1978.
Ελεγείο. Αθήνα, 1979.
Τα Εξωστρεφή. Αθήνα, 1980.
“Η Του Μυστικού Ύδατος Ποίησις“. Αθήνα 1983.
Το Πρόσωπο της Ευτυχίας. Κώδικας, Αθήνα, 1987.
Απλά Τραγούδια για έναν Άγγελο. Κώδικας, Αθήνα, 1988.
Φωτόλυση. Κώδικας, Αθήνα, 1989.
Ακαριαία. Κώδικας, Αθήνα, 1994.
Σύμμετρος Έρωτας Ή Τα Πρόσωπα του Αγγέλου. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1996
Άγγελος Εσωτερικών Υδάτων. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1998.
Το Λάμδα του Μέλλοντος. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2003.
Ποιήματα 1973-2003: Επιλογή. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2004.
Ου Παντός Πλειν. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2006.
Στη Σιωπή του Νου. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2013.
Δίχως Μαγνητόφωνα Φωνόγραφους Δίσκους και Μαγνητοταινίες. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2016.

Δοκίμιο

Η Εσωτερική Διαλεκτική στη «Μαρία Νεφέλη» του Οδυσσέα Ελύτη. Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1987. (σσ. 94).
Ψυχο-Κυβερνητική και Πολιτική: Αναλυτική Θεώρηση του Πολιτικού Φαινομένου. Κώδικας, Αθήνα, 1989. (σσ. 40).
Αισθητική και Κριτική Θεωρία των Αρχετύπων: Θεωρητικά Κείμενα και Εφαρμογές. Κώδικας, Αθήνα, 1999. (σσ. 202).

Μετάφραση – Εισαγωγή – Σχόλια
Nicoll, M. Ψυχολογικά Σχόλια στη Διδασκαλία του Γκουρτζίεφ. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1997. (σσ. 96).


Επιστημονικά Βιβλία

Πρότυπα και Χαρακτήρας Κυβερνητικών Συστημάτων: Συμβολή στη Θεωρητική Κυβερνητική – Ένα Μαθηματικό Μοντέλο. Πάτρα, 1977 και Αθήνα, 1993 . (Διδακτορική Διατριβή). (σσ. 250).
Η Θεωρία Κατηγοριών ως Υποκείμενο Πλαίσιο για τη Θεμελίωση και Διδακτική των Μαθηματικών: Συστημική Προσέγγιση της Εκπαίδευσης. Πάτρα, 2000. (Διδακτορική Διατριβή). (σσ. 350).
Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά 1: Μη-συμβατική Ανάλυση, Ασαφή Σύνολα, Η έννοια της Μη-διακριτότητας. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2005. (σσ. 190).
Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά 2: Πρώτη Μύηση στη Θεωρία Κατηγοριών. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2006. (σσ. 330).
Το Αρχέτυπο του Τυχερού Παιχνιδιού: Για την Τύχη, τη Μαντική και τη Συγχρονότητα Σύμφωνα με τις Απόψεις των C. G. Jung και M.- L. von Franz. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2006. (σσ. 280). (Σε συνεργασία).
On Number’s Nature. Nova Publishers, NY, 2009 (pp. 70).
Συστημική: Σκέψη και Εκπαίδευση – Συμβολή στο Ζήτημα της Εκπαίδευσης. Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2011. (σσ. 310).
Αρχετυπικές Μορφογενέσεις. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2012.
Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά 3: Για τη Φύση του Αριθμού. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2012. (σσ. 360).
Αρχέτυπο: Η Εξέλιξη μιας Σύλληψης στον Τομέα της Γνώσης. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2015. (σσ. 320).
Κυβερνητική: Αναζητώντας την Ολότητα. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2016. (σσ. 400).

Κρατικά Σχολικά Βιβλία
Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών στην Α΄ Τάξη Λυκείου. (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1997.
Μαθηματικά Θετικής Κατεύθυνσης για τη Β΄ Τάξη Λυκείου. (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1998 – 2015.
Λογική: Θεωρία και Πρακτική για τη Γ΄ Τάξη Λυκείου. (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1999-2015.
Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1998 – 2008.
Μιγαδικοί Αριθμοί. Κεφάλαιο στο: Μαθηματικά Θετικής Κατεύθυνσης για τη Γ΄ Τάξη Λυκείου (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1999-2015.



Δημοσίευσε επίσης πλήθος άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά για θέματα εκπαίδευσης, πολιτικής, λογοτεχνίας κτλ.

This Post Has One Comment

  1. Μαρία Κουγιουμτζή

    Εξαιρετικό!!!

Αφήστε μια απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.