Ανάμεσα στα πανελλήνια γνωστά έθιμα της Πρωτομαγιάς, και τις αποκλίσεις τους, όπως το μαγιόδεντρο ή μαγιόξυλο στα Επτάνησα, στο οποίο σκαρφαλώνουν τα παλικάρια, τους Μάηδες του Πηλίου, μια ουσιαστικά αποκριάτικη μεταμφίεση και δρώμενο με τους γνωστούς τύπους, το μαγιόπουλο στην ίδια περιόχη κτλ., υπάρχουν εκδοχές της εθιμικής αυτής δέσμης δρωμένων, που φανερώνουν ένα αρχαϊκότερο υπόστρωμα γονιμοποιητικής μαγείας, κυρίως στην ιστορική Θράκη (βόρεια Θράκη, σήμερα στη Βουλγαρία). Παραθέτω ορισμένες περιπτώσεις από το βιβλίο μου Τα δρώμενα της Ελλάδα και της Βαλκανικής. Από τα μαγικοθρησκευτικά έθιμα στη λαϊκή διασκέδαση, Αθήνα, Αρμός 2016.

Μεγάλο μέρος των καθαρά μιμητικών πράξεων προέρχονται από συνήθειες που προάγουν την γονιμότητα με μαγικό τρόπο, έτσι π.χ. το κύλισμα στο γρασίδι κάτα την Πρωτομαγιά, όπου θεωρείται ότι η γονιμότητα της γης μπορεί να μεταδοθεί στις γυναίκες διά της επαφής· σ’ αυτά τα δρώμενα τον γονιμοποιητικό συμβολισμό ενισχύει ακόμα περισσότερο ένα ξύλινο ή πήλινο ομοίωμα φαλλού. Το κύλισμα στο χορτάρι την Πρωτομαγιά κατά τον Μέγα (Ζητήματα, ό. π., τεύχ. 3, σσ. 113 εξ.) είναι πανελλήνιο, αν και δεν τεκμηριώνεται παντού· βασικό στοιχείο φαίνεται πως είναι το βρέξιμο με το νερό (χώμα – νερό – γονιμότητα – γυναίκα). Κατά τις παλαιότερες λαογραφικές θεωρίες μιμείται το “νυφικό κρεβάτι στους αγρούς”.

6.2.1. Το μαγιοκύλισμα

862) Α) Περιστερά Βόρειας Θράκης, Β) Πρωτομαγιά, Γ) οι γυναίκες γονατίζουν στο χορτάρι και πιάνουν με το χέρι τρεις φορές δέσμες από γρασίδι (“χόρτον της ζάλης”) και λεν: “Η γνώμη ‘ς το κεφάλι και η ζάλη ‘ς την γην”. Ε) ΚΕΕΛ 168, Λ. Καλλίας, Περιστερά Θράκης, ά. έ., σ. 6.

863) Α) Μεσημβρία Βόρειας Θράκης , Β) Πρωτομαγιά, Γ) κορίτσια και παντρεμένες τρίβονται καθιστές με σηκωμένες φουστές στα χόρτα. Οι κοπέλες της παντρειάς λενε: “φάε μ…, χόρτο και του χρόν’ του γαμπρού”. Ε) ΚΕΕΛ 1104 Γ΄, Μ. Γ. Μέγας, Μεσημβρία 1937, σ. 91.

6.3.2. Το μαγιόξυλο

Σε σχέση με το μαγιοκύλισμα των γυναικών και κοριτσιών στο βρεγμένο χορτάρι βρίσκεται και το μαγιόξυλο: ένα βαμμένος κόκκινα φαλλός από ξύλο ή πηλό, που βρίσκεται στο κέντρο συμβολικών πράξων σχετικά με τη γονιμότητα. Τέτοιο είναι και το υπονοούμενο σχετικών εκφράσεων όπως “πήγατε να πιάσετε το Μάη;” ή “πιάσατε το μαγιόξυλο;” κτλ.

901) Α) Μεσημβρία Βόρειας Θράκης, Β) Πρωτομαγιά, Γ) γυναίκες πηγαίνουν στον κήπο και τραγουδούν σατιρικά τραγούδια του καρναβαλιού. Απαγορεύεται σε άντρες και παιδιά να πλησιάσουν. Χορεύουν, κυλιούνται στο βρεγμένο χορτάρι, ζώνονται με κλαδιά ιτιάς, αγκαλιάζουν χοντρά δέντρα και καταπίνουν ένα μικρό πράσινο καρύδι. Έχουν επίσης ένα πήλινο ή ξύλινο φαλλό, που λέγεται μάης ή μαγιόξυλο, κόκκινα βαμμένος και στολισμένος με άνθη και πρασινάδες, τον οποίο δίνει η μία στην άλλη. Ε) ΚΕΕΛ 1104Γ΄, Γ. Α. Μέγας, Μεσημβρία 1937, σσ. 159 εξ. και Μέγας Ζητήματα, ό. π., τεύχ. 3, σσ. 121 εξ.

Φαλλόμορφα ομοιώματα ή εξαρτήματα μεταμφιέσεων βρίσκονται σε μια πληθώρα δρωμένων στον παραδοσιακό λαϊκό πολιτισμό της Ελλάδας και όλου του βαλκανικού χώρου.