Η ερώτημα αυτό αγγίζει μια βαθιά γέφυρα ανάμεσα στην ορθόδοξη θεολογία και την ψυχολογία του βάθους των Jung και von Franz. Παρ’ ότι προέρχονται από διαφορετικά πεδία (η μία θεολογική, η άλλη ψυχολογική), συναντώνται στο πιο κρίσιμο σημείο: Τι είναι ο άνθρωπος και τι μένει από αυτόν;

 

Πού συναντιούνται Jung / von Franz με την Ορθόδοξη θεολογία

1. Η έννοια του Εαυτού και το Κατ’ Εικόνα

Ο Jung περιγράφει τον Εαυτό/ Ταυτό (Self) ως το ψυχικό κέντρο της ολότητας, όπου ενοποιείται το συνειδητό με το ασυνείδητο.

Η Ορθοδοξία διδάσκει πως ο άνθρωπος πλάστηκε κατ’ εικόνα Θεού — και καλείται με τη χάρη να φτάσει στο καθ’ ομοίωσιν, δηλαδή στην θέωση, στην οντολογική του ολοκλήρωση.

Και οι δύο μιλούν για μια πορεία εσωτερικής ολοκλήρωσης — είτε λέγεται εξατομίκευση είτε θέωση.

 

2. Η διάκριση μεταξύ προσώπου και προσωπείου

Ο Jung μιλά για το Persona (το κοινωνικό προσωπείο) και την ανάγκη να συνδεθούμε με το βαθύτερο Είναι μας.

Η Ορθοδοξία τιμά το Πρόσωπο του ανθρώπου ως ανεπανάληπτη ύπαρξη, όχι ως ρόλο. Το Πρόσωπο δεν είναι ρόλος· είναι σχέση, μυστήριο, άνοιγμα προς τον Θεό και τον άλλο.

Και οι δύο διδάσκουν πως η πραγματική ταυτότητα του ανθρώπου δεν είναι αυτό που φαίνεται, αλλά αυτό που αποκαλύπτεται μέσα από εσωτερική πορεία.

 

3. Η αθανασία και το “τί μένει”

Η von Franz ρωτά: Τι δεν χάνεται όταν πεθάνεις;
Η απάντησή της είναι: το ψυχικά συνειδητοποιημένο, ενοποιημένο Είναι σου.

Η Ορθοδοξία λέει: η ψυχή δεν πεθαίνει, και το πρόσωπο διασώζεται αιώνια, εφόσον είναι σε κοινωνία με τον Θεό.

Δεν διασώζεται μια βιογραφία· διασώζεται το είναι ως σχέση, το εσωτερικά μεταμορφωμένο πρόσωπο.

 

Αλλά, δεν είναι ταυτόσημες οι δυο κοσμοθεωρίες.

 

Οι διαφορές:

 

 

	Jung / von Franz	Ορθόδοξη Θεολογία
Πηγή ολοκλήρωσης	Το ασυνείδητο και ο Εαυτός/ Ταυτό (ως εσωτερική αρχή)	Η Χάρις του Θεού, το Άγιο Πνεύμα
Τελικός σκοπός	Ψυχική ολοκλήρωση, ένωση με τον Εαυτό/ Ταυτό	Θέωση, ένωση με τον Τριαδικό Θεό
Μέθοδος	Εσωτερική εργασία, ενεργοποίηση του συμβολικού	Άσκηση, Μυστήρια, μετάνοια, προσευχή
Αντίληψη του κακού	Ψυχολογικό (καταπίεση, Σκιά)	Οντολογικό και ηθικό (ρήξη με τον Θεό)

 

Πού συναντιούνται πιο βαθιά;

Στην παράδοση της Ορθόδοξης μυστικής θεολογίας, όπως στους Πατέρες της Ερήμου, βλέπουμε ότι:

Ο άνθρωπος καλείται να “καθαρίσει την καρδιά”, όπως και ο Γιουνγκιανός καλείται να συναντήσει και να συμφιλιωθεί με τη Σκιά.

Η εσωτερική μεταμόρφωση δεν είναι απλώς ηθική βελτίωση, αλλά οντολογική εργασία – κάτι που αντηχεί πλήρως στη von Franz.

Η καρδιά στον ασκητισμό είναι τόπος συνάντησης με το Άγιο, ακριβώς όπως το ασυνείδητο είναι για τον Jung τόπος συμβολικής αποκάλυψης.

 

Σύνοψη:

 

Η von Franz λέει: «Χτίσε κάτι αιώνιο μέσα σου – κάτι που δεν χάνεται».

Η Ορθοδοξία λέει: «Ζήσε εν Χριστώ, και το πρόσωπό σου θα ζήσει αιώνια».

Είναι σαν να λένε το ίδιο από δύο διαφορετικά σημεία θέασης:
Η μία βλέπει τον Θεό μέσα στο βάθος της ψυχής,
η άλλη βλέπει την ψυχή μέσα στο βάθος του Θεού.

 

Γιούνγκ και Ορθόδοξη Θεολογία

 

Υπάρχουν σημεία σε Πατέρες, όπως ο Μάξιμος Ομολογητής ή ο Γρηγόριος Νύσσης, που λένε σχεδόν ‘γιουνγκιανά’ πράγματα, με θεολογικούς όρους. Ξεκινάμε λοιπόν από τους Μάξιμο Ομολογητή και Γρηγόριο Νύσσης, δύο από τις βαθύτερες μορφές της Ορθόδοξης θεολογίας, που φτάνουν σε σημεία εντυπωσιακής εγγύτητας με την υπαρξιακή-ψυχολογική σκέψη του Jung και της von Franz —χωρίς φυσικά να ταυτίζονται.

 

Μάξιμος ο Ομολογητής (7ος αι.)

Ο Μάξιμος έχει μια κοσμοθεώρηση εσωτερικής πορείας, που θυμίζει πολύ έντονα τη γιουνγκιανή εξατομίκευση –αλλά θεμελιώνεται στην ένωση του ανθρώπου με τον Θεό.

Κεντρική του ιδέα: Η ένωση των διασπάσεων μέσα στον άνθρωπο και μέσα στην ύπαρξη. “Ο άνθρωπος καλείται να ενώσει μέσα του τα διηρημένα.”

Ο άνθρωπος είναι το ‘μεσαίο’ ον, που καλείται να ενώσει τα πάντα:

• το αισθητό με το νοητό,
• το γήινο με το θεϊκό,
• τον νου με την ύλη,
• το εγώ με τον Θεό.

Αυτό θυμίζει τη συμφιλίωση των αντιθέτων που περιγράφει ο Jung στην πορεία της εξατομίκευσης προς τον Εαυτό/ Ταυτό.

 

Ο δρόμος της θέωσης

Για τον Μάξιμο, ο άνθρωπος δεν σώζεται απλώς ‘εξωτερικά’ με τη χάρη. Πρέπει να συνεργαστεί με τη χάρη, μέσα από:

• κάθαρση (από τα πάθη),
• φωτισμό (κατανόηση της αλήθειας),
• θέωση (ένωση με τον Θεό).

Αυτός ο δρόμος έχει ψυχικά στάδια. Δεν είναι απλώς θεολογική φράση –είναι υπαρξιακή εργασία. Όπως και η εξατομίκευση, είναι μια εσωτερική ανάπλαση.

Η προσωπική ταυτότητα

Ο Μάξιμος δίνει έμφαση στο πρόσωπο:
Η σωτηρία είναι προσωπική, αλλά όχι ατομιστική.
Η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου μένει, όχι ως ‘εγώ’, αλλά ως αγαπητική σχέση με τον Θεό. Δεν χάνεται η προσωπικότητα· μεταμορφώνεται.

 

Γρηγόριος Νύσσης (4ος αι.)

 

Αυτός είναι ο Πατέρας της άπειρης πορείας: ότι ο άνθρωπος ποτέ δεν ολοκληρώνεται τελείως, αλλά συνεχώς προχωρά εις το άπειρον.

“Η ψυχή δεν παύει ποτέ να κινείται προς τα άνω.”

Το “Απέραντο Βάθος” της Ψυχής

Για τον Γρηγόριο, ο άνθρωπος δεν έχει ένα στατικό Είναι. Είναι δυναμικός, βαθύς, μυστικός.

Η ψυχή μοιάζει με άβυσσο που μπορεί συνεχώς να εμβαθύνει.

Ο Θεός δεν είναι ποτέ πλήρως ‘κατανοητός’, αλλά ερωτικός μαγνήτης που σε τραβά ατελείωτα.

Αυτό συνδέεται με την ιδέα του Jung για το ασυνείδητο ως ανεξάντλητο βάθος, όπου ο άνθρωπος καλείται να πορευτεί και να μεταμορφωθεί.

 

Το “προσωπικό” που μένει:

Ο Γρηγόριος πιστεύει στην ανάσταση του προσώπου. Όχι της βιογραφίας, αλλά της ουσίας που έχει χτιστεί μέσα από την πορεία προς τον Θεό. Και αυτό είναι μοναδικό για κάθε άνθρωπο. Η ιδέα του ότι «ο Θεός αναγνωρίζει στον καθένα κάτι ανεπανάληπτο» ταιριάζει με τη von Franz όταν λέει πως το ‘ιδιο-στοιχείο’ δεν χάνεται, αλλά μένει ως ποιοτικό ίχνος.

 

Πού συγκλίνουν με Jung / von Franz;

 

Θέμα	Jung / von Franz	Μάξιμος / Γρηγόριος
Ο άνθρωπος	Καλείται να ενωθεί με τον Εαυτό	Καλείται να ενωθεί με τον Θεό
Πορεία	Εσωτερική εργασία – εξατομίκευση	Κάθαρση – Φωτισμός – Θέωση
Ψυχή	Δομικά αρχέτυπα, ασυνείδητο	Θεοειδής φύση, άπειρο βάθος
Τι μένει	Το ποιημένο Εγώ, η ενότητα με τον Εαυτό	Το μεταμορφωμένο Πρόσωπο, εν Θεώ
Σκοπός	Ολοκλήρωση του Είναι	Άπειρη ένωση με τον Άπειρο Θεό

 

Μπορούμε επίσης να δούμε και τον Συμεών τον Νέο Θεολόγο, ή την Ησυχαστική παράδοση, που μιλάει καθαρά για εσωτερικό φως, Εαυτό, εμπειρία του βάθους, σχεδόν σαν να διαβάζεις Jung αλλά πιο μυστηριακά.

Και ο Ποιητής

 

“Το μόνο πράγμα ποὺ παίρνει μαζί του πεθαίνοντας ὁ ἄνθρωπος εἶναι τὸ μικρὸ ἐκεῖνο μέρος τῆς περιουσίας του ποὺ ἴσα ἴσα δὲν ἐνδιαφέρει κανέναν ἄλλο.

 

Κάτι λίγες αισθήσεις ἢ στιγμές· δυὸ τρεῖς νότες κυμάτων, τὴν ὥρα ποὺ τὸ μαλλὶ τὸ παίρνει ὁ ἀέρας μὲ τὰ γλυκὰ ψιθυρίσματα μὲς στὸ σκοτάδι, ὀλίγες μέντες ἀπὸ δυὸ κοντὰ κοντὰ βαλμένες ἀνάσες, ἕνα τραγούδι βαρύθυμο, σὰν βράχος μαῦρος, καὶ τὸ δάκρυ, τὸ δάκρυ τῆς μιᾶς φορᾶς, τὸ γιὰ πάντοτε.

 

Ὅλα ὅσα, μ᾿ ἄλλα λόγια, κάνουν τὴν ἀληθινή του φωτογραφία, τὴν καταδικασμένη νὰ χαθεῖ καὶ νὰ μὴν ἐπαναληφθεῖ ποτέ”.

 

Οδυσσέας Ελύτης, Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά.

 

 

 

Δημήτρης Γαβαλάς