Μνήμη και βιωματικότητα στην πεζογραφία της Ελένης Γούλα

Τα ιδιότυπα και σύντομα πεζά της Ελένης Γούλα, στο βιβλίο της Θειάφι και άλλα δαιμόνια, (εκδόσεις Ενύπνιο, 2021), συνιστούν κείμενα αφηγηματικού ή στοχαστικού χαρακτήρα, όπως και καταγραφές ημερολογιακού τύπου, οι οποίες διατρέχουν έναν ολόκληρο μήνα, από την 1^η έως την 30ή Απριλίου του 2020, περίοδο καραντίνας λόγω του covid.

Τα κείμενα αντιστέκονται σε μία αυστηρή ειδολογική κατάταξη. Άλλοτε υποδύονται το δοκίμιο και άλλοτε το ημερολόγιο, άλλοτε πάλι συνιστούν παραδοσιακά διηγήματα. Παρότι αυτόνομα, απαρτίζουν ένα όλον με συνεκτικό κρίκο τις προσωπικές και συλλογικές μνήμες, αλλά και τα αποστάγματα ζωής της συγγραφέως. Το Υστερόγραφο, στο κλείσιμο του βιβλίου, γραμμένο από την κόρη (Σ. Σ.), χρονολογημένο στις 31.5.2020, έναν μήνα μετά το ημερολόγιο, εξηγεί πως τα κείμενα αυτά βρέθηκαν σε φάκελο πάνω στο γραφείο της μητέρας, την οποία έσπευσε να φροντίσει. Είχαν αναγεγραμμένη τη διεύθυνση, και η κόρη παρακαλεί να γίνουν αποδεκτά, προκειμένου να προλάβει την προθεσμία σχετικού διαγωνισμού.

Το βιβλίο αναπτύσσεται σε πέντε κεφάλαια: Στη Μέσα Χούνη, and also the trees, Προζύμι και μαγιά, Μιας πεταλούδας τίναγμα, Ως χαρίεν. Απαρτίζονται από μικρά στιγμιότυπα, εικόνες φωτογραφικές και κινηματογραφικές, αλλά και στοχασμούς. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, όπως και η τριτοπρόσωπη, με εναλλασσόμενο επίσης μέσα στο ίδιο διήγημα τον αφηγητή, εστιάζουν σε ζητήματα κοινωνικά και πολιτικά. Τις περισσότερες φορές τα θέματα είναι απλά καθημερινά συμβάντα τα οποία συνήθως προσπερνάμε, ακόμη και αντικείμενα, μέσω των οποίων η συγγραφέας αποτυπώνει τα συναισθήματα και τους συλλογισμούς της.

15/ 04/2020

Η ζωή κυλάει και χύνεται. Μπαίνει και εισχωρεί και απλώνεται και είναι και περνάει. (σελ. 83)

Οι ιστορίες, είτε διαδραματίζονται στην πόλη είτε στην ύπαιθρο, έχουν σασπένς. Παρουσιάζουν ωστόσο μία τραγικότητα. Εκθέτουν την άλλη όψη της ζωής, πέρα από τη λάμψη της τηλεόρασης, αυτή που αποκρύπτεται επιμελώς από τους τουρίστες και τις μεγάλες αθλητικές εκδηλώσεις. Αποτυπώνουν την πείνα και την αστεγία, την επαιτεία, την αρρώστια, τη μετανάστευση, την αναλγησία, την αλλοτρίωση. Καταγγέλλουν το πολιτικό σύστημα και την εκμετάλλευση, την προσωπειακή στάση. Όμως τονίζουν και τη δύναμη του ανθρώπου να δημιουργεί από το μηδέν, να προσπαθεί, παρά τις αντιξοότητες.

Η νοσταλγική μνήμη παίζει καίριο ρόλο στα κείμενα της Γούλα. Οι αναδρομές αφορούν την παιδική ηλικία και τη ζωή στο χωριό, το κλάδεμα και το θειάφισμα του αμπελιού, το άπλωμα της σταφίδας, την αγροτική ζωή, τη φύση, την οικογένεια. Πρόσωπα, χώροι, εποχές συγκροτούν ένα κολλάζ ιστοριών κοινός παρονομαστής των οποίων είναι η ευαίσθητη αντιμετώπιση των καταφρονεμένων, αλλά και η αβίαστη, φυσική, ψιλοδουλεμένη έκφραση.

respect

Τον Αύγουστο ήταν το άπλωμα. Όλη την ημέρα καταλιακού στο αλώνι, σωροί τα σταφύλια και άιντε-άιντε μη χαζεύεις, νυχτώσαμε! Όταν τελειώναμε, εκείνη τη γλυκιά ώρα που λιγόστευε η ζέστη και ο ουρανός βαφότανε χίλια χρώματα, τότε ήταν που μας έπιανε το μεγάλο παράπονο. «Με τα χέρια στα κλήματα και τα μάτια στον ουρανό, θα περάσει κι αυτό το καλοκαίρι». (σελ. 70)

Στα κείμενα της Γούλα η απώλεια, τα τραύματα, ο θάνατος, ο έρωτας, και γενικότερα όσα σχολιάζει σε πρώτο πρόσωπο, δίνουν την εντύπωση ότι συνιστούν βιώματα, προσωπικές δηλαδή μαρτυρίες, μια τέχνη φενακισμού, την οποία χειρίζεται με δεξιοτεχνία. Τα βιώματα βέβαια μπορεί να προκύψουν και από τις φαντασιώσεις, τις οποίες επίσης ενθέτει στις επί το πλείστον ρεαλιστικές της αφηγήσεις στο Θειάφι και άλλα δαιμόνια.

Με επιρροές από τη λαϊκή αφήγηση, με διαρκείς αναφορές σε συγγραφείς, ζωγράφους, ποιητές, δημιουργεί ένα κλίμα συνομιλίας και στοχασμού. Το παρόν αντιπαραβάλλεται με το παρελθόν· συγκρίνονται οι δύο κόσμοι: η προβιομηχανική εποχή των αναλφάβητων και κυρίως χειρωνάκτων ανθρώπων, οι οποίοι απολάμβαναν τη γειτνίαση, την επικοινωνία, τη διά ζώσης επαφή, και η εποχή της παραγωγικής εκμηχάνισης και της ψηφιακής τεχνολογίας.

Η συγγραφική ματιά ανασυνθέτει κομμάτια της πόλης. Ταυτόχρονα  στηλιτεύει στιγμές από την ιστορία της χώρας, το real estate και την  κάθετη δόμηση που προέκυψε από την αντιπαροχή, την πώληση ελληνικής γης σε ξένους, την υποβάθμιση περιοχών της Αθήνας χάριν οικονομικών συμφερόντων, την έλλειψη αγροτικής παραγωγής. Θίγει όμως και πλείστα άλλα κοινωνικά ζητήματα, όπως το ζήτημα της γονεϊκότητας, της μητρότητας, της Γ΄ ηλικίας, της σχέσης των φύλων, της εκπαίδευσης, του εμπρησμού, της παχυσαρκίας, όπως και τη διαδικασία της γραφής.

2/ 04/2020

[…] Σε τούτο το μέρος, εδώ στη Μέσα Χούνη της πόλης, όπως προσωρινά την ονομάζω, θαρρείς και ζωντανεύουν οι φοβεροί πίνακες του Ιερώνυμου Μπος, έτσι όπως εξιστορούνε τη φρίκη στο τεράστιο Πράδο. Την ίδια σαν την κόλαση, που ζωγραφίζανε άτεχνα και οι άσημοι αγιογράφοι στα ξωκλήσια της πατρίδας. Κάτι φιγούρες γυμνές ή ημίγυμνες, που σέρνονται στο χώμα ή παλεύουνε να κουνήσουν τα βάρη απ’ το κορμί τους. Τα πρόσωπα χάσκουνε. Στόματα ανοιχτά. Πεταγμένα τα μάτια από τις κόγχες. Τα σκούρα χρώματα στη ζωγραφιά σκοτεινιάζουν κι άλλο τα σώματα αγκυλώνουν. Πονάνε οι αγκίθες στους βολβούς όμως, ο θεατής κι άλλο θέλει να πλησιάζει. Θέλει να δει.  (σελ. 24)

Η Ελένη Γούλα χρησιμοποιεί τον βραχυπερίοδο και κοφτό λόγο, ενίοτε τον θαυμαστικό, αλλά και το ασύνδετο σχήμα το οποίο προσδίδει αγχώδη/ασθματικό ρυθμό. Πλούσια η γλώσσα, ρέουσα και άμεση, εκτείνεται από τη λόγια έως την αργκό. Οι περιγραφές είναι λυρικές, ποιητικές.

Στην πεζογραφία της Ελένης Γούλα και τα πιο ασήμαντα περιστατικά αποκτούν προέκταση, υψώνονται σε συγκίνηση και γίνονται τέχνη. Η γραφή αποθησαυρίζει βλέμματα, χειρονομίες, σκέψεις, κινήσεις, αξίες. Ο μελαγχολικός τόνος τονίζει τις παθογένειες και τις πολιτικές στρεβλώσεις. Στιγματίζει και καταγγέλλει τα αρνητικά του κόσμου μας. Όμως η συγγραφέας τονίζει και τη χαρά της ζωής, το ανθρώπινο θαύμα.

ΛΙΛΙΑ ΤΣΟΥΒΑ