Η μάχη της Χαιρώνειας ⸺ Φίλιππος και Δημάδης 

Σχ. 1 

86. Με το ξημέρωμα, αφού οι στρατιωτικές δυνάμεις παρατάχθηκαν για τη μάχη, ο βασιλιάς τοποθέτησε στη μία από τις δύο πτέρυγες τον γιο του, τον Αλέξανδρο, που ήταν νεαρός καθότι είχε αφήσει πίσω του την παιδική ηλικία² αλλά ξεχώριζε για την ανδρεία και την ταχύτητα της δράσης του, βάζοντας δίπλα του τους ικανότερους από τους διοικητές τού στρατού. Ο ίδιος, δε, έχοντας μαζί του τους επιλέκτους, κρατούσε την αρχηγία τού άλλου μέρους τού στρατεύματος και με τη σειρά τακτοποίησε τις επί μέρους μονάδες, όπως άρμοζε στις παρούσες συνθήκες. Οι Αθηναίοι χώρισαν τη στρατιωτική δύναμη κατά φυλή και παρέδωσαν το ένα τμήμα στους Βοιωτούς, ενώ οι ίδιοι κράτησαν την αρχηγία του υπόλοιπου στρατεύματος. Και επειδή η μάχη που διεξήχθη ήταν άγρια και μεγάλης διάρκειας και πολλοί έπεφταν και από τις δύο στρατιωτικές παρατάξεις, μέχρι κάποιου σημείου ο αγώνας άφηνε και στις δύο πλευρές αμφισβητούμενες ελπίδες της νίκης. Τότε ο Αλέξανδρος, επιδιώκοντας με ζήλο να δείξει στον πατέρα του τη γενναιότητά του και πως δεν σταματούσε μπροστά στον υπερβολικό πόθο για διάκριση, και καθώς με τον ίδιο τρόπο μάχονταν μαζί του πολλοί γενναίοι άντρες, πρώτος διέσπασε την ενιαία παράταξη των εχθρών και, σκοτώνοντας πολλούς, καταπονούσε τους παραταγμένους εναντίον του. Το ίδιο έκαναν και οι σύντροφοί του και συνεχώς προκαλούσαν ρήγματα στο ενιαίο μέτωπο της παράταξης του εχθρικού στρατού. Και ενώ πολλοί νεκροί έπεφταν σωρός, πρώτοι οι γύρω από τον Αλέξανδρο ανάγκασαν πιέζοντας τους αντιπάλους τους να τραπούν σε φυγή. Μετά απ’ αυτό, και ο ίδιος ο βασιλιάς, κινδυνεύοντας στην πρώτη γραμμή και για να μην παραχωρήσει ούτε στον ίδιο τον Αλέξανδρο την τιμή τής νίκης, στην αρχή απώθησε με βία τους παραταγμένους απέναντί του, έπειτα τους ανάγκασε να τραπούν σε φυγή και έγινε ο αίτιος της νίκης.³ Από τους Αθηναίους έπεσαν στη μάχη περισσότεροι από χίλιοι, και αιχμαλωτίστηκαν όχι λιγότεροι από δύο χιλιάδες. Επίσης, πολλοί σκοτώθηκαν και από τους Βοιωτούς, και όχι λίγοι πιάστηκαν ζωντανοί. Μετά τη μάχη ο Φίλιππος, αφού έστησε τρόπαιο της νίκης και συναίνεσε στην ταφή των νεκρών, θυσίασε στους θεούς για τη νίκη και τίμησε αυτούς που ανδραγάθησαν ανάλογα με την αξία τους.
87. Μερικοί λένε ότι ο Φίλιππος κατά την οινοποσία που ακολούθησε το γεύμα, ήπιε πολύ ανέρωτο κρασί και γλεντοκοπώντας ⁴ για τη νίκη με τους φίλους του βάδιζε ανάμεσα στους αιχμαλώτους και χλεύαζε τη συμφορά των δύστυχων. Ο Δημάδης⁵ ο ρήτορας, που τότε βρισκόταν ανάμεσα στους αιχμαλώτους, μίλησε με γλώσσα ελεύθερη και θαρραλέα και έκανε ένα σχόλιο ικανό να αναστείλει την αναισχυντία τού βασιλιά. Λένε λοιπόν ότι αυτός είπε: « Βασιλιά, η τύχη σού ανέθεσε τον ρόλο τού Αγαμέμνονα, κι εσύ δεν ντρέπεσαι να πράττεις έργα τού Θερσίτη;»⁶ Και ο Φίλιππος με την ευστοχία τής επίπληξης επηρεάστηκε και τόσο άλλαξε τη διάθεσή του, ώστε έριξε κάτω τα στεφάνια, πέταξε μακριά τα σύμβολα της αλαζονείας του που συνόδευαν το ξεφάντωμα, και τον άνθρωπο που μίλησε με παρρησία τον θαύμασε και, αφού τον ελευθέρωσε από την αιχμαλωσία, τον πήρε στο περιβάλλον του δείχνοντάς του την εκτίμησή του. Τέλος, καθώς τον κέρδισε ο Δημάδης με την αττική του χάρη, πείσθηκε να απελευθερώσει όλους τους αιχμαλώτους χωρίς λύτρα και, βάζοντας κατά μέρος τελείως την υπερηφάνεια από τη νίκη του, να αποστείλει πρέσβεις στον λαό των Αθηναίων και να συνάψει μαζί τους φιλία και συμμαχία· στη δε Θήβα εγκατέστησε φρουρά και δέχτηκε να κάνει ειρήνη με τους Βοιωτούς.⁷

1)Στις 2 Αυγούστου του 338 π. Χ. διεξήχθη στην πεδιάδα του Κηφισσού η περίφημη μάχη τής Χαιρώνειας μεταξύ των Μακεδόνων υπό τον Φίλιππο και τον γιο του, τον Αλέξανδρο, και των συνασπισμένων Αθηναίων και Θηβαίων ⸺ μέχρι τότε οι τελευταίοι ήταν σύμμαχοι του Φιλίππου. Με την αντιφιλιππική δράση τού Δημοσθένη είχαν προσχωρήσει στη συμμαχία όλη σχεδόν η Στερεά, η Αχαΐα και πολλά νησιά. Η μάχη της Χαιρώνειας  έχει μεγάλη σημασία για την αρχαία Ελλάδα, γιατί σηματοδοτεί το τέλος της πόλης-κράτους, που αποτέλεσε τη βάση τής ανάπτυξης της κλασικής Ελλάδας, και την ιδιότυπη πολιτική ένωση των Ελλήνων υπό τη μακεδονική δυναστεία, η οποία θα κυριαρχήσει πλέον στον ελληνικό κόσμο.

Ακολουθεί η μετάφραση των κεφαλαίων  86-87.

2)Ο Αλέξανδρος ήταν τότε 18 χρονών.

3)Ο Φίλιππος στη Χαιρώνεια χρησιμοποίησε την τακτική τής «λοξής φάλαγγας» με κάποιες τροποποιήσεις και προσθήκες, τακτική που για πρώτη φορά εφάρμοσε ο Βοιωτάρχης Παγώνδας στη μάχη τού Δηλίου (424 π. Χ.). Ωστόσο καθοριστικά την τελειοποίησε αργότερα ο Θηβαίος Επαμεινώνδας, ώστε να θεωρείται αυτός, όπως έχουμε ξαναπεί, ο πρώτος που επινόησε τον συγκεκριμένο τρόπο διάταξης του στρατιωτικού σχηματισμού.

4)Ἄγων κῶμον στο πρωτότυπο. Κῶμος ( κῶμος + ᾠδή → κωμῳδία ) αρχικά σήμαινε πανηγύρι με μουσική, τραγούδι και χορό, που γινόταν στη διάρκεια κάποιας γιορτής και συνήθως κατέληγε σε εύθυμη πομπή στους δρόμους με τους κωμαστές να φορούν στεφάνια στο κεφάλι και να κρατούν λαμπάδες. Με τον καιρό συνδέθηκε στην Αττική με τον θεό Διόνυσο. Κῶμος λεγόταν και η συντροφιά από άντρες που μετά από συμπόσιο μεθυσμένοι και στεφανωμένοι τριγυρνούσαν στους δρόμους τη νύκτα τραγουδώντας, χορεύοντας και πειράζοντας τους διαβάτες. Πολλές φορές πήγαιναν στο σπίτι κάποιου φίλου ή ερωμένης, στην οποία έκαναν καντάδα, όπως θα λέγαμε σήμερα.

5)Ο Αθηναίος ρήτορας Δημάδης έδρασε στο δεύτερο μισό τού 4^ου αι. π. Χ. και ήταν αντίπαλος του Δημοσθένη. Μετά τη μάχη τής Χαιρώνειας και την απελευθέρωσή του, αφοσιώθηκε στον Φίλιππο και έγινε ένας από τους κυριότερους παράγοντες της φιλομακεδονικής μερίδας των Αθηναίων. Ωστόσο μετά τον θάνατο του Αλεξάνδρου, το 319 π. Χ., σταλμένος από τους Αθηναίους στον Αντίπατρο, τον τότε Μακεδόνα βασιλιά, για να ζητήσει την αποχώρηση της Μακεδονικής φρουράς από τη Μουνυχία, θανατώθηκε μαζί με τον γιο του που είχε μαζί του από τον Αντίπατρο ⸺ σύμφωνα με τον Πλούταρχο από τον γιο τού Αντίπατρου, τον Κάσσανδρο ⸺ γιατί θεωρήθηκε ύποπτος συνωμοσίας.

6)Ο Θερσίτης ήταν ο θρασύτερος και ο πιο άσχημος μεταξύ των Αχαιών που πήραν μέρος στον Τρωικό πόλεμο. Τον σκότωσε ο Αχιλλέας, επειδή ⸺ κατά μία εκδοχή⸺ τον λοιδορούσε για τη θλίψη του λόγω του θανάτου τής Αμαζόνας Πενθεσίλειας. Το όνομα του Θερσίτη έγινε παροιμιώδες και αποδιδόταν για να χαρακτηρίσει άνθρωπο άσχημο και θρασύ.

7)Ο Φίλιππος τιμώρησε τους Θηβαίους επειδή αποστάτησαν από τη συμμαχία μαζί του, όμως δεν εξετράπη σε σφαγές· εκτός από την εγκατάσταση της μακεδονικής φρουράς, επανέφερε τους πολιτικούς φυγάδες και εξόρισε τους αντιπάλους του. Προς τους Αθηναίους έδειξε μεγαλοψυχία. Αρκέστηκε να διαλύσει τη συμμαχία τους, αναγνώρισε την ελευθερία και την αυτονομία τής πόλης και εκτός από την επιστροφή των αιχμαλώτων επέτρεψε να μεταφερθεί η τέφρα των φονευθέντων στην Αθήνα. Μάλιστα, τη νεκρική πομπή ακολούθησε και ο Αλέξανδρος με δύο από τους σημαντικότερους στρατηγούς του, τον Αντίπατρο και τον Αλκίμαχο. Σε ένδειξη ευγνωμοσύνης οι Αθηναίοι έστησαν τους ανδριάντες τού Φιλίππου και του Αλεξάνδρου στην αγορά και τους απένειμαν το δικαίωμα του Αθηναίου πολίτη. Οι Θηβαίοι στη μάχη πολέμησαν με γενναιότητα και ιδιαίτερα οι άνδρες τού Ιερού Λόχου που, όταν η παράταξη των συμμάχων υποχώρησε κάτω από την πίεση των Μακεδόνων, μόνοι αυτοί παρέμειναν στη θέση τους, αντιστάθηκαν ηρωικά και έπεσαν μέχρις ενός. Ιερός Λόχος ονομαζόταν το στρατιωτικό σώμα που συστάθηκε από τον Επαμεινώνδα και τον Γοργίδα και αποτελούνταν από 300 επιλέκτους άνδρες της πόλης, στο σύνολό τους εραστές και ερωμένους, και συνιστούσαν υπόδειγμα ανδρείας και πειθαρχίας. Τους νεκρούς τού Ιερού Λόχου οι Θηβαίοι τους έθαψαν σε ομαδικό τάφο (πολυάνδριον), τον περιέκλεισαν με περίβολο και επάνω σε ψηλό βάθρο έστησαν έναν μαρμάρινο λέοντα ως σύμβολο της ανδρείας τους. Ο λέων της Χαιρωνείας στέκεται σήμερα επιβλητικός μετά τη σύγχρονη αναστήλωσή του.