Το Σάββατο 5/4/25 βρέθηκα στο Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων Ελαιώνα Θηβών. Είχα την τύχη να παρακολουθήσω την πιο πρόσφατη θεατρική δράση της ομάδας που λειτουργεί εκεί με την καθοδήγηση του σκηνοθέτη Στάθη Γράψα.
Εδώ, παραθέτω από το έντυπο που μας προσφέρθηκε, τα βασικά στοιχεία της παράστασης και τους συντελεστές που την στήριξαν θεσμικά και την υλοποίησαν καλλιτεχνικά.
Καταθέτω επίσης με λίγα λόγια το εξαιρετικά επιδραστικό αποτύπωμα που άφησε σε μένα αυτή η θεατρική δράση.
Στην αρχή ακούμε μουσική καθισμένοι στην αίθουσα. Η σύνθεση της μουσικής έγινε από τον συνθέτη Σάββα Τσιλιγκιρίδη βήμα βήμα, καθώς παρακολουθούσε την προετοιμασία της παράστασης. Έχει καθηλωτική επίδραση αυτή η μουσική και επικρατεί ησυχία. Σε λίγο μας ενημερώνουν ότι θα είναι σκόπιμο να σηκωθούμε και να πλησιάσουμε τα παράθυρα της αίθουσας ώστε να δούμε την εκκίνηση της παράστασης που λαβαίνει χώρα έξω από το κτίριο.
Πράγματι, ενώ η μουσική συνεχίζεται, από το βάθος του καταπράσινου ανοιξιάτικου λιβαδιού αρχίζουν να εμφανίζονται ανδρικές φιγούρες, που με κόπο πλησιάζουν το κτίριο κουβαλώντας ο καθένας ένα βαρύ μαύρο κιβώτιο. Ρακένδυτοι και ταλαιπωρημένοι πέφτουν και ξανασηκώνονται, ενώ τα πόδια τους λυγίζουν κάθε τόσο. Μοιάζουν απελπισμένοι. Αυτοί οι άνθρωποι δεν ανήκουν στον δικό μας κόσμο. Τους νιώθουμε ξένους, αλλόκοτους. Η εικόνα τους μας προκαλεί αμηχανία. Ωστόσο πλησιάζουν το κτίριο. Μερικοί δεν θα φθάσουν ποτέ κοντά στα παράθυρα πίσω από τα οποία τους παρατηρούμε, αφού πέφτουν στο λιβάδι και δεν έχουν πια τη δύναμη να σηκωθούν και να συνεχίσουν την κοπιώδη πορεία τους. Καθώς έχουν πλησιάσει, όσοι άντεξαν, κι ενώ τους κρύβει πια ο τοίχος του κτιρίου από τους θεατές, ανεβάζουν ξύλινα μαύρα πετάσματα κλείνοντας τα παράθυρα και την είσοδο του φωτός. Παραμένουμε στις θέσεις μας στο σκοτάδι ενώ η μουσική εντείνει την αναμονή μας για αυτό που πρόκειται να συμβεί.
Η σκηνή αυτή της έναρξης, με την εξαιρετικά συνυφασμένη μουσική, μας υποβάλλουν και μας επιβάλλουν υπαρξιακή ανησυχία. Κι ας μας φαίνονται ξένοι εκείνοι οι άνθρωποι κάτι προσδοκούμε από αυτούς. Να σωθούν από κάτι; Να μας υποδείξουν ότι κι εμείς είμαστε σε κίνδυνο; Ή κάτι άλλο που μας αφορά αλλά μας διαφεύγει;
Καθόμαστε ξανά στις θέσεις μας και μένουμε στο σκοτάδι μέχρι που σιγά σιγά οι άνθρωποι εκείνοι μπαίνουν στο χώρο από διάφορες εισόδους. Επιχειρούν την επικοινωνία μαζί μας, με το βλέμμα και με κινήσεις του σώματος, καθώς περνούν δίπλα μας.
Όταν όλοι βρεθούν μπροστά μας, τα φώτα ανάβουν και η παράσταση συνεχίζεται με κίνηση και μουσική, χωρίς λόγο κατανοητό -παρά μόνο άναρθρους ήχους και ελάχιστες λέξεις ή ονόματα- με συμβολικό θεατρικό εξάρτημα το μαύρο κιβώτιο του καθενός και με κύριο εκφραστικό μέσο την ένταση του προσώπου και την κίνηση του σώματος.
Η κίνηση γεμίζει το χώρο συντονισμένη με την υπέροχη μουσική σύνθεση και οι ρακένδυτοι άνθρωποι, με κόπο και προσπάθεια, εξερευνούν, επεξεργάζονται, ανακαλύπτουν, αναγνωρίζουν, ψηλαφώντας ο καθένας το φορτίο του, το μαύρο κιβώτιο της υπαρξιακής του αγωνίας.
Στο σημείο αυτό ένιωσα ότι όπως κι εκείνοι έτσι κι εγώ, κουβαλάω έστω και ανεπίγνωστα το δικό μου μαύρο κιβώτιο, ότι μοιράζομαι την ίδια αδιατύπωτη και άναρθρη αγωνία, ότι συμπάσχω και συναισθάνομαι το βάσανό τους, ακόμη κι αν οι συνθήκες της ζωής μας είναι διαφορετικές. Στο βάθος είμαστε όμοιοι, κι ας δημιούργησε κάποια συνθήκη έναν τοίχο ανάμεσά μας. Έναν τοίχο φυλακής, δικό τους και δικό μου.
Στο σημείο αυτό ένιωσα έντονα ότι οι άνθρωποι αυτοί χρειάζονται την αγάπη μου αλλά ότι κι εγώ χρειάζομαι τη δική τους.
Η παράσταση τελειώνει με τους ηθοποιούς να μοιράζουν στο κοινό τα dog tags με την παραίνεση να τα κρατήσουμε στη μνήμη μας για καιρό, να μην τα ξεχάσουμε, να τα εμπλουτίσουμε με συναίσθημα.
Ύστερα οι ρακένδυτοι άνθρωποι, χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο το μαύρο τους κιβώτιο, σκαρφαλώνουν στα παράθυρα ανοίγουν τα μαύρα πετάσματα και πηδούν έξω στο λιβάδι απ’ όπου είχαν έρθει. Οι θεατές είτε αυθόρμητα είτε μιμούμενοι ο ένας τον άλλο τους ακολουθούμε και βγαίνουμε στο λιβάδι, είτε σκαρφαλώνοντας από τα παράθυρα είτε από τις εξόδους του κτιρίου.
Στον έξω χώρο η επικοινωνία μεταξύ θεατών και ηθοποιών ολοκληρώνεται και σωματικά, με φιλικά αγγίγματα, χειραψίες και αγκαλιές, ανάλογα με το πόσο ο καθένας μπορεί να υπερβεί τις αποστάσεις του από τον «Άλλο».
Αν θέλω να συνοψίσω την συμβολική επίδραση της παράστασης στον θεατή, θα πω τα εξής:
Οι ηθοποιοί έρχονται από το έξω φως και βρίσκονται κλεισμένοι στον σκοτεινό χώρο, όπου συναντούν τους θεατές. Εκεί οι ηθοποιοί εκθέτουν στους θεατές την προσωπική τους πορεία αυτοεπίγνωσης και υπαρξιακής κάθαρσης. Η δράση τους επενεργεί στους θεατές, οι οποίοι αναγνωρίζουν, διαισθητικά έστω, την δική τους ανάγκη αυτοεπίγνωσης και συμφιλίωσης. Στο τέλος της παράστασης οι ηθοποιοί παρασύρουν στον έξω χώρο και στο φως τους θεατές. Εκεί γεφυρώνεται η μεταξύ τους κοινωνικά δομημένη απόσταση. Και απλώνεται στον χώρο μια αύρα λυτρωτική συνδέοντας όλους τους παρευρισκόμενους.
Η δράση αυτή, ως θεατρική πράξη, είχε το μέτρο και την αποτελεσματικότητα υψηλής τέχνης ως προς τον θεατή που την παρακολούθησε.
Υποθέτω ότι και η διαδικασία της προετοιμασίας θα είχε την ίδια ίσως και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα ως θεραπευτική πρακτική για τους συμμετέχοντες.
Ο σκηνοθέτης της παράστασης, ο Στάθης Γράψας, πρόκειται να παρουσιάσει την θεραπευτική αυτή θεατρική πρακτική σε ημερίδα, την οποία θα μπορούν να παρακολουθήσουν όσοι ενδιαφέρονται να την αξιοποιήσουν ως εργαλείο θεραπείας σε αντίστοιχες δομές και όχι μόνο.
Ακόμη μια φορά επιβεβαιώνεται η άποψη ότι πίσω από κάθε άξιο έργο κάποιοι φωτεινοί άνθρωποι έχουν καταβάλει πολλή -και πολύ θετική- ενέργεια.
Τους ευχαριστούμε! Σπουδαία η προσφορά τους και μοναδική η εμπειρία μας!
